TeleviZİya nəZƏRİYYƏSİNİN Əsaslari
Yüklə 3,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
315 özünə yer almaq imkanı böyükdür və televiziyanın audio, görün tü silahları emosional təsiri daha da qüvvətləndirə bilir. Təkrar təkrar göstərilən görüntü televizor qarşısında oturan şəxsin “ailə üzvünə” çevrilərək doğmalaşır, yaxud da inandığı obyekt olur. Ta nıdığı insanın ona ötürdüyü informasiyanın yaddaşda qalma im kanı böyük olduğu kimi, televizor vasitəsilə artıq tanış olan mövzu və ya görüntünün təkrarlanmasının yaddaşda iz buraxmaq gücü danılmazdır. Manipulyativ təsir mexanizmlərinə nəzər yetirdikdə auditori yanın daxili dünyasına qoşulma, onunla məhrəm, bərabərhüquq lu ünsiyyətə girmə, inteqrativ xüsusiyyətin olması əsas şərt kimi özü nü büruzə verir. Həmçinin psixi avtomalizmlər – yəni müəyyən situasiyaya və ya informasiyaya qarşı yaranan davranış, vərdişlər, stereotiplər manipulyasiyanın baştutma mexanizminin əsasını təşkil edir. E. Dosenko manipulyatorun təsir enerjisini ünvanlanan hərəkət enerjisinə çevirən başlıca imkan kimi psixi avtomalizmi qeyd edir. Manipulyasiya işində sosial stereotiplər sosialpsixoloji prosesi insanın emosional münasibəti kimi qavrama və düşüncə aləti olduğundan manipulyasiya bundan məharətlə bəhrələnib, öz təsirini həyata keçirir. Qavrama, şüurda informasiya, ideoloji fikirlərin qısaldılmış tərzdə biçimini ehtiva edən stereotipləri tele viziya özü tərəfindən dəyişdirə, yenisini yarada bilir ki, bu da ma nipulyasiya işində münbit qavrama şəraiti yaratmış olur. Çağdaş insanın stereotiplərini televiziyanın doğurduğu fikirlər və rəylər təşkil edir. Televiziya qənaəti çoxsaylı araşdırmalara söykənən gerçəklikdir. Həmçinin bədii stereotiplər estetik cəhətdən cəzbedici təfəkkür basmaqəlibləri kimi manipulyasiya prosesində insanları birləşdirən güclü vasitə olaraq çıxış edir. Bədii stereotiplər, meta fora “assosiativ təfəkkürü işə salaraq intellektual cəhdlərə qənaət etdirir” (199, səh. 254). Televiziya manipulyasiyasının yeni biçim və çeşidlərinin birba şa infoteynmentin gəlişi, kapital və gerçək şouların geniş yayıl ması, həmçinin müxtəlif təbliğata yönəlmiş verilişlərin yeniləşən məzmunu ilə bağlı olaraq daha təsirli olduğunu qeyd etməliyik. İnsanın öz maraqlarına xidmət etməsi üçün gərəkli olan üç başlıca cəhət – indiki durum, arzulanan gələcək və bu gündən gələcəyə keçid yoludur ki, bunlar realistcəsinə dəyərləndirildikdə onun başlıca məqsədinə çatmasını təmin edə bilər. Lakin düşünmək, bu ətrafda əlavə əziyyət çəkmək əvəzinə insanın assosiasiya və analogiyalara müraciət etməsinə zərurət yarandıqda, ona diktə olunan və ya əyani göstərilən hallara müraciət edir. Televiziya 316 nın asan pul qazanmaq, gələcək qurmaq xəyalları, həmçinin ta maşaçını əyləndirmək, həyəcanlandırmaq üsulu ilə birbaşa məğzi müxtəlif yollarla pərdələyərək təlqin edən yayım olduq ca güclü təsir vasitəsidir və bu, manipulyasiya mexanizmindən kənarda qala bilməz. Xəbər və ya analitik proqramlarda, siyasi, ictimai tokşoularda və digər yayımlarda manipulyasiya mexa nizmi düşündürmək, rəy yaratmaq, təxəyyüldə mövcud görkləri canlandırmaq vasitəsi seçildiyi halda, əyləncəli və ya oyun ma rağı üzərində qurulan veriliş, şoularda “balaca adamın” qələbəsi üzərində ictimai dözümlülük təbliğ olunmaqla bərabər, birbaşa ideoloji təsir metodu ustalıqla işlədilir. Praqmatizm, real həyatın şəxsi mənfəəti üzərində qurulması kimi məişətçiliyə yaxınlaş dırmaq yolu ilə siyasi aktivlikdən, dözümsüzlükdən uzaqlaşdır maq məqsədi daşıyan konkret rəyi yaratmağa yönəlmiş oyun lar və gerçək şoular birbaşa siyasi itaətə, gerçək sosial durumla kifayətlənərək ictimai fəallıqdan imtinaya gətirib çıxararaq, ideo loji təbliğat məğzini daşıyır. Oyun və yarışmalarda təlqin olunmalı informasiya ustalıqla pərdələndiyindən, eyni zamanda, kommer siya maraqlarına xidmət etdiyindən sürətlə yayılmış, xüsusən də siyasi, sosial cəhətdən aktiv əhalisi olan dövlətlərin teleməkanını böyük axınla zəbt etmişdir. Y. Dosenko “Manipulyasiya psixologiyası. Fenomen, mexa nizm lər, müdafiə” kitabında insanın üstünlük verdiyi motivləri ida rə etmək üçün mövcud vasitə kimi aktuallaşdırma, sadə şərtilik, rəmzi vasitəli ifadəni göstərir. Aktuallaşdırma özündə mövcud situasiya ətrafında əlavə informasiya və ikinci dərəcəli məsələlərin şişirdilməsini, auditoriyanı münbit psixoloji qavrama halına gətirməni ehtiva edir ki, bu da televiziyanın audiovizual imkanları ilə birbaşa mümkündür. Sadə şərtilik – “motivin oyandırma gücü nü onun əvvəlcə səbəb olmadığı hərəkətə yönəltmə” (199, səh. 57) və şərt vasitəsilə alınan informasiyanın bərpa, təxəyyül, təsəvvür vasitəsilə emosional keçməsi televiziyanın insanın motivasiyalı üstünlüklərini idarə etməsindən istifadəsini asanlaşdırır. A. Mol “Mədəniyyətin sosiodinamikası” kitabında kütləvi in formasiya vasitələrinin bütün mədəniyyəti nəzarətdə saxladığı nı, bir ideyanı dəyərləndirib önə çıxararaq, digərini aşağılamaqla qütbləşmə yaratdığını, onun vasitəsilə ötürülməyən hər hansı olay və faktın cəmiyyətin həyatına, inkişafına təsir etmədiyini qeyd edərək, çağdaş insanın birbaşa kütləvi kommunikasiya vasitələri tərəfindən idarə olunmasını təsdiqləyir. N. Leonov “Xa ricdəki qurumlarda informativanalitik iş” kitabında informasiya və ana litik işi təhlil edərək insan psixikasının təlqinə meyilli olduğu
Yüklə 3,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|