TeleviZİya nəZƏRİYYƏSİNİN Əsaslari
Yüklə 3,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
321 madığından, insan alternativ informasiya ötürücülərinin axtarı şına çıxır ki, bu da manipulyasiya işini zəiflədə bilər. Problemin totalitar həlli yalançı plüralizm mənzərəsi yaratmaq, bir neçə üzdə müstəqil kimi təqdim olunan mənbədən eyni informasi yanı ötürməkdir. Çağdaş demokratik cəmiyyətlərdə müstəqil kütləvi informasiya vasitələri və xüsusən televiziyalarda iqtisadi maraqlar naminə özəl qurumlar hakim qüvvənin manipulyasiya siyasətinin əleyhinə getməyərək onu könüllü icra edirlər ki, bu da totalitar həllə nisbətən daha demokratik vasitə hesab edilə bilər. Müstəqil televiziyalar “lazımsız” informasiyanın üzərindən sü kutla keçməklə bərabər, “virtual gerçəkliyin” yaradılması işinə maneə törətməməklə öz xidmətlərini göstərirlər. Bir çox hallar da bu hərəkəti dövlətçiliyə xidmət kimi təqdim edib ümummilli maraqlar kontekstinə çatdıraraq dağıdıcılıqdan qaçmaq meyi li ilə pərdələyirlər. “Gərəksiz” informasiya sızdıqda belə onun ətrafında əlavə, lazımsız hayküy yaratmaqla diqqəti ustalıqla əsas məsələdən uzaqlaşdırırlar ki, bunu da H. Şillerin “fərdin məna axtarışının daha da çətinləşməsinə gətirib çıxardığınını ”... fikri ilə izah etmək olar. Diktor dilinin müasir cəmiyyətdə sağlam təfəkkürə söykənməyərək, yalnız manipulyasiya müəlliflərinin fikirlərini daşıdığını qeyd edən H. Şiller bu dildə danışan insanla rın özləri bilmədən sağlam fikirdən uzaqlaşdıqlarını söyləyir (452, səh. 45). Manipulyativ semantika söz və anlayışların mənasının dəyişdirilməsi kimi göstərilərək, çox adi söz və videocərgənin başqa kontekstdə verilməsi hesabına tamam fərqli məna kəsb etməsini ehtiva edir. Ayrılıqda informasiyanı təhlil etdikdə orada yanlışlığın olmadığı üzə çıxır. Lakin bütünlükdə birbaşa ictimai rəyi tamam fərqli istiqamətə yönəldəcək məzmun kəsb etməyə başlaması semantikanın başlıca üstünlüyüdür. Semantikaya xas manipulyativ texnologiyalar məzmunu kütləyə elə də bəlli olma yan terminlərin dövrələnməsi, ictimai şüurda bərqərar olması he sabına yanlış yönəltməni daha effektiv edir. Çağdaş televiziyanın yeni stereotiplər yaratması və insanları bəsit şəkildə təqdimata alışdırması dönədönə tədqiq olunmuş möv zudur. Bu prinsip manipulyasiya üçün güclü silah olduğu üçün həmişə aktualdır. İnsanın heç bir çətinlik olmadan, mübarizəsiz, daxili müqavimət, tənqidi analiz olmadan standartlaşdırılmış tərzdə informasiyanı qavramasının mütləqliyi prinsipinin çağdaş jurnalistikada, televiziya işində başlıca şərt kimi qoyulması məhz manipulyasiyaya yönəlmiş fəaliyyətə hesablanmış addımdır. Bü
322 tün növ informasiya mütləq mövcud standartlara uyğunlaşmış şəkildə yayımlanaraq, stereotiplərə əməl olunmasına xidmət edir. Sadə tərzdə ifadə əsas fikrin qısa, təsiredici şəkildə olmasına im kan verir və təsdiqə şərait yaradır. Təsdiq müzakirəni inkar edir, çünki istənilən müzakirə fikrin hökmünü azalda bilər – manipul yativ prosesdə bu sarsıntı yolverilməz olduğundan, təsdiqin inka rı mümkün olmayan şəkildə efirdən səslənməsi vacibdir. Kütləvi informasiya vasitələri və bu xüsusda televiziya, stereotiplərlə dü şüncə mexanizmini yaratmaqla insanların özü düşünməsini meydandan çıxarmış, informasiyanın intellektual səviyyəsini son həddə qədər endirərək, kütləşməyə rəvac vermişdir. Lazımi ste reotiplərin təlqini üçün ən vacib şərt kimi təkrar amili çıxış edir. Təsdiqin dönədönə təkrarı onu təlqinə döndərir və informasiyanı ideyaya çevirir. Təsdiqi təkrartəkrar eşitdikcə onu daha çox təlqin etmək, kütləni məhz bu cür düşünməyə məcbur etmək televizi yanın artıq çoxdan bəri ustalıqla işlətdiyi vasitə kimi qeyd olun malıdır. Əks fikri inkar edən təlqin səslənən yeni informasiyaya qarşı şərti refleks yaradaraq, onun fərqinə varmadan gerçək kimi qavramağa məcbur edir. Yuxarıda dediyimiz kimi informasiyanın bölünməsi və təcililik manipulyativ texnologiya kimi çıxış edir. Bölünmə problemi fraq mentlərə ayırmaqla ümumi bağlılığı qırmaqla, onu dinləyən tama şaçının küll halında yanaşaraq mahiyyətini dərk etməsinə imkan vermir. Problem var, o işıqlandırılır, amma bütöv və rabitəli şəkildə təqdim olunmamaq hesabına qavranılması mümkünsüzdür. Mo zaik mədəniyyətin başlıca prinsipi televiziya və çap mətbuatında effektiv vasitə kimi işlədilir – qəzetlərdə manşet, başlıq, yarımbaş lıq, ayrıayrı fikirlərin ayrılması, televiziyalarda anons, bölümlər, reklam fasilələri, informasiyanı bir neçə hissəyə və tərəfə ayıraraq, onların inkişaf etdirilməsi ilə özünün mahiyyətinin açılmamış qalması ümumi rabitəni və vəhdəti qıraraq onu hissələrə bölür. H. Şiller “Şüur manipulyatorları” kitabında bu prosesi geniş araş dıraraq, işıqlandırılan sosial hadisələrin ümumi əlaqəsinin inkar olunmasını çağdaş televiziya işinin başlıca fəaliyyət istiqaməti kimi göstərir. Bölünmə həmçinin televiziyanın təcili xəbərçatdırma fəaliyyəti ilə daha da əsaslandırılır. Təcililiyin yaratdığı gərginlik təəssüratı manipulyasiya imkanlarını genişləndirir. Hər saat xəbərin ye nilənməsi ümumi strukturu, bağlılığı qırır və onu qəbul edənin anlamaq, qavramaq imkanını azaldır. Müəyyən bir xəbər analiz
323 olununca, yenisi əvəz edilir və beləliklə, yekunda bütün xəbərlər analiz olunmadan qəbul edilir. H. Şiller bu prosesi izah edərək bey nin hər saat külli miqdarda informasiyanı qəbul edərək, bəzən va cib, ancaq ümumilikdə lazımsız informasiya məlumatlarının anba rına çevrildiyini söyləyir və tamaşaçının bu prosesdə seçmələyərək analiz edib, müəyyən rəyə gəlməsinin mümkünsüz olduğu fikrini irəli sürür. Manipulyativ texnologiyada sensasiyalılıq prinsipi başlıca yer tutur. Sensasiya informasiyanı bölməyə, müstəqil, tam biliyin alınmamasına imkan verən güclü vasitədir. Sensasiyanın pərdəsi altında kütlənin bilməli olmadığı başlıca informasiya ustalıq la gizlədilir. Sensasiya, hadisə yerindən birbaşa reportaj, birbaşa efirdə müsahibə informasiyanı yanlış çatdırmağa imkan verən amil kimi çıxış edir. Müxtəlif telejurnalistika ədəbiyyatlarında mənfi hal kimi qeyd olunsa da, manipulyasiyaya yönəlmiş bu əlverişli imkandan istifadə getdikcə genişlənir və yeni biçim alır. Nəzərə alınsa ki sensasiya reytinq cədvəllərində uğuru təmin edən mü hüm cəhətdir, onda bu prosesin iqtisadi maraqlara söykənməsini də təsdiq etmək olar. Tamaşaçı evindəki televizor vasitəsilə gözlənilməz gerçəkliyə yaxınlaşıb, onu xüsusi şövqlə izləyir. Televiziyanın bu gerçəklik illüziyası olduqca güclü təsir vasitəsi kimi çıxış edir. Manipulya tiv texnologiyada gerçəyi göstərmək pərdəsi cəlbedici olmaqla bərabər, həm də inandırıcı olmalıdır. Manipulyasiya və onun tele viziya vasitəsilə işlədilən texnologiyalarını araşdıraraq bu qənaətə gəldik ki, bu proses insanları düşünməkdən, analiz etməkdən çəkindirərək, təlqin olunan fikrə yönəldir və bunun icrası üçün dü şünülmüş, xüsusi ardıcıllıqla həyata keçirilən mexanizmlər möv cuddur. Çağdaş cəmiyyətdə qarşısıalınmaz xarakter daşıyan bu proses təhlükəli olsa da, sabitlik, qarşılıqlı dözümlülük hisslərinin aşılanması baxımından faydalıdır. İnsan yaranan gündən mövcud olan manipulyasiya yeni texniki vasitələr hesabına fərqli çalarlar alaraq kütləviləşib və bu proses ictimai nəzarətdə saxlandıqda təhlükəsiz ola bilər.
Manipulyasiya psixoloji və sosial prosesdir və o, özünün hərə kətinin xarakterini açmadan müəyyən auditoriyaya təsir edərək, onu müəyyən etdiyi istiqamətə yönəltməyə hesablanan idarəetmə Yüklə 3,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|