Телман Оруъов

 
248 
saydakı  xristianlar  tərəfindən  pozulmuşdu.  Parlaq  başlanğıcdan  sonra  o,  Ktesifon 
yaxınlığında  məğlub  edildi  və  bu  vaxt  öz  canını  qaçmaqla  qurtardı.  O,  yuxarı 
Mesopotamiyaya  geri  çəkilməyə  məcbur  oldu.  O,  qaranlıq  qalan  bir  toqquşmada 
yaralandı və 26 iyun 363-cü ildə öldü.  
Tarixçi  Ammian  Martsellin  özünün  "Əməllər"  kitabında  bu  dövrdə  baş  verən 
hadisələri  -  Böyük  Konstantinin  oğlu,  337-361-ci  illərdə  imperator  olmuş  II 
Konstansi  və  taxt-tacda  onu  əvəz  etmiş  əmisi  oğlu  Yulian  dövründə  baş  verən 
hadisələri, Sarmat müharibələrini və perslərlə aparılan müharibələri təsvir edir.  
Kitabda Sasanid persləri ilə döyüşdə ölümcül yara alan Dönük Yulianın ölüm 
səhnəsi,  bu  hadisənin  faciəsi  səviyyəsində  qələmə  alınmışdır.  Yulian  silahsız  at 
üstündə  yolu  öyrənməyə  yollandıqda,  arxadan  hücum  edildiyi  barədə  ona  xəbər 
çatdırdılar.  Bundan  narahat  olub,  o,  əsgərlərinə  köməyə  tələsdi,  lakin  bu  vaxt  ona 
daha  bir  təhlükə  haqqında  xəbər  gəldi.  Onun  bir  az  əvvəl  tərk  etdiyi  irəlidəki 
dəstələrə  də  hücum  edilmişdi.  O,  təhlükəyə  məhəl  qoymayaraq,  qayda  yaratmağa 
cəhd edəndə, Persiya dəstələri digər tərəfdən hücum etdi.  
Fillərlə  hücum  edən  düşmən  qarşısında  sol  cinah  dayana  bilmədi.  İmperator 
döyüşənlərin  önündə  görünəndə  perslər  və  fillər  geri  döndülər,  romalılar  onlara 
arxadan  zərbə  vururdular.  Ehtiyatlılığı  yaddan  çıxaran  Yulian,  qorxudan  qaçan 
düşməni qovmağı haraylayırdı. O, özü də döyüşə atıldı, qaçan kütlə onu ayaq altında 
əzə  bilərdi.  Lakin  bu  vaxt  bir  süvari  nizəsi  imperatorun  qabırğasını  deşib,  qara 
ciyərinə  girdi.  O,  nizəni  əli  ilə  çıxartmaq  istədi  və  bu  vaxt  atdan  yıxıldı.  Onu 
düşərgəyə apardılar  və yaralının müalicəsi ilə həkimlər  məşğul olmağa başladı.  Bir 
azdan  o,  silah  və  at  tələb  etdi  ki,  döyüşə  qayıtsın.  Belə  bir  igidliyi  vaxtilə  Fiva 
sərkərdəsi  Epaminond  göstərmişdi,  o,  miladdan  əvvəl  362-ci  ildə  Mantineya 
yaxınlığındakı  döyüşdə  həlak  olmuşdu.  Ölümcül  yaralanan  Epaminond  hər  şeyi 
unudub,  narahat  qaydada  qalxanını  axtarırdı,  yalnız  onu  yanında  görəndə 
sakitləşmişdi. Axı o vaxtlar qalxanı itirmək ən böyük biabırçılıq hesab olunurdu. Bir 
az sonra aldığı yaralardan o, ölmüşdü.  
İndi imperator da belə hərəkət edəndə onun gücü, iradəsindən xeyli zəif idi, o 
çoxlu qan itirmişdi. O, Frigiyada yaralanmışdı, taleyinə görə ona demişdilər ki, məhz 
həmin yerdə həlak olacaqdır. İmperatoru çadıra keçirdilər. Əsgərlər qəzəbdən böyük 
fədakarlıqla  döyüşürdülər,  düşmən  qılınclarının  üstünə  atılırdılar,  elə  bil  ki, 
sərkərdənin  ölümü  onları  hərbi  xidmətdən  azad  edirdi.  Döyüş  ölüm  və  dirim 
məsələsini  həll  edəndə,  çadırında  uzanan  Yulian  onun  ətrafına  yığılmış  kədərli 
adamlara  müraciət  etdi:  "Dostlar,  təyin  olunmuş  vaxt  gəlib  çatdı  və  mən  vicdanlı 
borclu kimi, əgər təbiət tələb edirsə, ona öz həyatımı verməliyəm. Fikirləşməyin ki, 
bunu mən hüzn və kədərlə edirəm, axı mən ruhun bədəndən yüksək olması barədəki 
başlıca fəlsəfi fikri yaxşı dərk etmişəm və başa düşürəm ki, yaxşı hissə pis hissədən 
aralananda  məyus  olmaq  yox,  sevinmək  lazımdır.  Mən  tam  əminəm  ki,  mənə 
mərhəmət  göstərilmişdir  ki,  mən  ağır  sınaqlarda  əyilməyim,  yıxılmayım  və  özümü 
alçaltmayım, necə ki, mənə təcrübədən məlumdur ki, bütün bədbəxtliklər qorxaqlara 
qalib gəlir, igid adamların qarşısında isə geri çəkilir. Mənə peşimançılıq əzab vermir 
və heç bir ağır əməlimin xatirəsi məni əzmir, axı belə əməli nə mən tanınmayanda, 
nə də artıq imperator olanda etməmişəm. Əksinə, fikirləşirəm ki, ruhumu allahların 
doğma bacısı kimi ləkəsiz saxlamaq mənə müyəssər olmuşdur, axı mülki işləri mən 

---

 
249 
mülayimliklə idarə etmişəm. Ancaq şəraitə görə müharibəni başlamışam və ya ondan 
imtina etmişəm. Axı müdrik qərar və xoşbəxt nəticə heç də həmişə eyni şey demək 
deyildir,  çünki  uğuru  yüksək  qüvvələr  həll  edir.  Mən  təbəələrimin  faydasını  və 
rifahını,  ədalətli  idarəetmənin  məqsədi  hesab  etmişəm  və  sizə  məlum  olduğu  kimi 
daim  sülhə  can  atmışam.  Öz  hərəkətlərimdə  isə  hər  cür  özbaşınalıqdan  uzaq 
olmuşam,  çünki  özbaşınalıq  işi  korlayır  və  xasiyyətləri  pozur.  Mən  şad  və  məğrur 
gedirəm, dərk edərək ki, mənə hökm edən vətənim məni hansı təhlükələrə göndərsə 
də,  mən  həmişə  möhkəm  dayanmışam  və  təsadüfün  quduz  oyununu  ram  etməyi 
bacarmışam...  Mən  cinayətkarın  ölümü  ilə  ölmürəm,  öz  şöhrətimin  şəfəqində, 
ömrümün yarısında layiqli ölümümü qazanmışam. Axı vaxtından əvvəl ölüm axtaran 
da, vaxtı gələndə ondan qaçan adam kimi eyni dərəcədə qorxaq və ağciyərlidir. Məni 
qüvvəm  tərk  edir,  mən  ölürəm,  ehtiyatlılıqdan  yeni  imperatorun  seçilməsi  barədə 
susuram ki, bilmədən layiq olanı yaddan çıxarmayım və uyğun gələni hesab etdiyimi 
qoyub  başqasına  üstünlük  versələr,  onu  böyük  təhlükədə  qoymayım.  Vətənin 
sədaqətli oğlu kimi arzu edirəm ki, məndən sonra yaxşı hökmdar tapasınız".  
Onun yanında hönkürüb ağlayanlara o, amiranə səslə deyirdi ki, əgər imperator 
günəşlə və ulduzlarla birləşirsə, onun barəsində yas saxlamaq ayıbdır.  
Dönük  Yulian  Konstantinopolda  anadan  olmuş  və  uşaqlıqda  yetim  qalmışdı. 
Onun  atası,  Konstantinin  qardaşı  olan  Konstantsi  idi,  onu  imperatorun  ölümündən 
sonra  başqaları  ilə  birlikdə  taxt-taca  iddia  edənlər  öldürmüşdülər.  Onun  anası 
Vasilina isə kənd əyanları nəslindən idi.  
Onun  müdrikliyi  cavanlığına  baxmayaraq,  axı  o,  31  yaşında  həlak  olmuşdu, 
dillər  əzbəri  idi.  O,  yaşına  görə  yox,  ləyaqətlərinə  görə  yaşlı  görünürdü.  O,  hakim 
kürsüsündə  özünü  yenilməz  iradə  sahibi  kimi  göstərirdi,  həmişə  sərvətə  biganə  idi, 
hesab edirdi ki, könülə malik olan müdrik adama bədəni ilə lovğalanmaq ayıbdır. O, 
daim  heybətli  idi,  lakin  qəddar  deyildi.  O,  bəzi  adamları  cəzalandırmaqla  eyibləri 
cilovlamağı  bacarırdı,  çox  vaxt  qılıncdan  istifadə  etməkdənsə,  onunla  hədələməyə 
üstünlük verirdi. O, öz düşmənlərinə belə güzəşt edirdi.  
O, güman edirdi ki, döyüşçüyə bədənin qüvvəsi lazım olduğu kimi, imperatora 
mənəvi  qüvvət  lazımdır.  O,  sərkərdə  olsa  da,  daim  ön  cərgədə  vuruşurdu.  Onun 
hakimiyyətinin  gücü  o  qədər  böyük  idi  ki,  ondan  hətta  qorxanda  da  onu  çox 
sevirdilər.  O,  hər  cür  çətinliklərə  üstün  gəlirdi,  özünün  mərhəmətli  himayəçisi  olan 
taleyinin  özünü  də  yəhərləyə  bilmişdi.  O,  heç  vaxt  pula  tamahkarlıq  göstərmirdi, 
güman  edirdi  ki,  pullar  öz  sahiblərində  yaxşı  saxlanır.  Bu  vaxt  Böyük  Aleksandrı 
yada  salırdı.  Bir  dəfə  Böyük  Aleksandrdan  onun  sərvətinin  harada  olduğunu 
soruşduqda, o, səmimi qaydada demişdi: "Dostlarımda". 
Yulianın  dövlət  üçün  məhvedici  olan  müharibələrə  başlamaqda 
günahlandırırdılar.  Persiya  müharibəsini  isə  o,  başlamamışdı,  onu  acgöz  Konstantsi 
başlamışdı.  
Yulian  öləndən  sonra  dövlət  adlanan  gəminin  idarə  olunmasını,  tufanda 
sükançısını itirən dənizçilər kimi, bədbəxtliyə düşmüş yoldaşlarından ilk ələ keçəninə 
həvalə etdilər. Çox vaxt dövlətin idarə olunması gəminin idarə olunmasından fərqli 
olaraq bu sahədə heç bir qabiliyyəti və təcrübəsi olmayan adamlara tapşırılır və belə 
sükançının əlində ən sakit dənizdə belə bədbəxt gəmi rahat üzə bilmir. Ona görə də 
bu qaydada idarə olunan dövlət heç vaxt sarsıntılar burulğanından xilas ola bilmir.  

---