Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti iqtisodiyot kafedrasi

YaIM 
hajmi 5 % ga 
o‗sgan bo‗lar edi. 
Javob: 5 %. 
YaIM
ning pastroq darajasi, o‗z navbatida, ishlab chiqarishda qatnashuvchilar 
daromadlarining nisbatan kamroq bo‗lishiga va, demak, iqtisodiyot taraqqiyotini 
investitsiyalash darajasining ham qisqarishini bildiradi. 
 
Masalalarni yechilishi bo‗yicha namunalar 
1-masala 
Quyidagi ma‘lumotlar asosida ishsizlik darajasini aniqlang: 
Jami aholi – 450 ming kishi, jumladan: 
16 yoshgacha bolalar – 80 ming kishi; 
–pensionerlar – 60 ming kishi, shundan 10 ming kishi hali ishlaydi; 
–ishsizlar - 13 ming kishi; 
–muddatli harbiy xizmatda – 5 ming kishi; 
–litsey va kollej talabalari – 20 ming kishi; 
–uy bekalari - 5 ming kishi; 
Yechish: 
Ishsizlik darajasi rasman ro‗yxatga olingan ishsizlar sonini ishchi kuchi 
soniga bo‗lish yo‗li bilan aniqlanadi, ya‘ni: 
100
 
shchi kuchi soni = 450-80-50-5-20-5 = 290 
qo‗shimcha ishlovchi pensioner ishchi kuchi tarkibiga kiradilar 
Ishsizlik darajasi= (13/290)
100%=4,5% 

---

230 
2-masala 
2009 yilda shartli iqtisodiy tizimda aholi soni tarkibi to„g„risidagi quyidagi 
ma‟lumotlar mavjud edi: 
- ishchi kuchi soni – 350 mln. kishi, 
- ishsizlar – 30 mln. kishi, jumladan: 
- 15 mln. kishi korxona bankrotligi natijasida ishsiz bo‗lib qoldi, 
- 3 mln. kishi yangi kasbni o‗rganadi; 
- 3 mln. kishi ishlab chiqarish qisqartirilgani natijasida ishdan
bo‗shatilgan; 
- 5 mln. kishi korxona yangi faoliyat turiga o‗tganligi tufayli ishdan
bo‗shatildi; 
- 4 mln. kishi ishlamaydi, chunki yosh bolalari va qari ota-onalari mavjud. 
Tabiiy va haqiqiy ishsizlik darajasini hisoblang. Ouken qonunidan foydalanib, 
agar potensial YaIM 4 mlrd. pul birligini tashkil etgan bo‗lsa, YaIMning uzilishini 
aniqlang. 
Yechish: 
1.
Joriy yilda tabiiy ishsizlik = yangi kasbni o‗rganuvchi (friksion ishsizlik) 3 
mln. kishi + yosh bolalari va qari ota-onalari mavjud 4 mln. kishi + korxona yangi 
faoliyat turiga o‗tganligi natijasida ishdan bo‗shatilgan 5 mln. kishi = 12 mln. 
kishi. 
2.
Davriy ishsizlik = korxona bankrotligi natijasida ishdan bo‗shatilgan 15 
mln. kishi + ishlab chiqarish qisqartirilgani natijasida ishdan bo‗shatilgan 3 mln. 
kishi = 18 mln. kishi. 
3.
Haqiqiy ishsizlik = 30 mln. kishi 
%
4
,
3
350
100
12
.
.
100
.
.
.
.





сони
кучи
Ишчи
сони
ишсизлар
Табиий
даражаси
ишсизлик
Табиий
4. 
%
6
,
8
350
100
30
..
..
..
..
..




сони
кучи
Ишчи
сони
Ишсизлар
даражаси
ишсизлик
Хакикий
Haqiqiy ishsizlik darajasining tabiiy ishsizlik darajasida ortiqligi= 8,6% - 
3,4% = 5,2%. 
5. YaIMning uzilishini Ouken koeffitsientidan foydalangan holda aniqlanadi, 
u -2,5% x 5,2% = 13%ga teng. 

---

231 
YaIMning uzilishining mutlaq miqdori = 4 mlrd. pul birl. x 13%) : 100% = 
0,52 mlrd. pul birl. 
Binobarin, YaIMning haqiqiy hajmi potensial hajmidan, haqiqiy 
ishsizlik darajasi tabiiy darajadan oshishi natijasida 0,52 mlrd. pul birligiga 
kam.