bətli və ümidverici sözlərini ona söylədi. Bir para fitnəkarların fəsadını
dəf etmək və yüksək olan dövlətə sədaqət göstərmək qaydalarını
möhkəmləndirməsi uğrunda çalışırdı.
Bu zaman sərdar Sisianovun Bakı vilayətinə yetişdiyi xəbəri çatdı.
Bakı hakimi Hüseynqulu xan ilk günlərdə itaət etməyə razı olmuşdu.
Sərdar ondan və adamlarından pis hərəkət baş verəcəyini ürəyinə
gətirmirdi. Bir gün sərdar iki nəfər bəyzadə ilə birlikdə Bakı qalası
ətrafında Hüseynqulu xanla söhbət etdiyi zaman İbrahim bəy adlı birisi
iki nəfər başqa adamla gizləndikləri pusqudan güllə atıb, böyük sərdarı və
yoldaşlarını öldürdülər və bununla da özlərini pad-şahın əsgərlərinə
düşmən etdilər. Bu kədərli xəbərdən mərhum İbrahim xanın övladının və
vilayət əhlinin halı pərişan oldu. Çünki hələ Rusiya dövlətinin qayda-
qanunundan xəbərdar deyildilər. Onların fikri İran qaydalarına gedirdi.
Əgər (İranda) belə bir böyük sərdar vəfat etsə, vilayətin də nəzmi
tamamilə pozular. Halbuki, yüksək dövlətin bir deyil, bir neçə sərdarı və
sərkərdəsi belə, düşmənlə müharibədə öldürülərsə ondan dövlətin
möhkəm nizamına və işlərinə xələl dəyməz və vilayətə qarışıqlıq düşməz.
Sərdar Sisianovun vəfatından sonra general Nesvetayev Tiflisdə
qoşunun və vilayətin işlərini nizama salmaqla məşğul oldu. Mərhum
İbrahim xanın adamı dostluq məktubu ilə generalın yanına getdi, hər
cəhətdən xatircəmlik hasil oldu.
Haman 1806-cı ilin yazında Qızılbaş qoşunu Qarabağ tərəfə keçməyə
başladı. Fətəli şah mərhum İbrahim xanın yanına xəlvətcə adamlar
göndərib, ona ümidlər verirdi. Belə bir qüvvətli düşməni dəf etmək üçün
Qarabağda yeger dəstəsi və mayor Lisaneviçdən başqa qoşun
olmadığından ellər və kəndlər ayaq altında məhv ola bilərdi. (Bir tərəfdən
də) taxıl biçiminin vaxtı gəlib çatmışdı.
Buna görə mərhum İbrahim xan Qızılbaşla yola getməyi məsləhət
bildi. O hər bir məsləhəti mayora deyirdi. Mayor da İbrahim xana Rusiya
qoşununun tezliklə gəlib yetişəcəyini vəd edirdi. Doğrudan da qoşunun
gəlməsi çox yubandı. Qızılbaş qoşunu qalanın iki ağaclığına yetişmişdi.
Mərhum İbrahim xan evini, ailəsini xan bağından qalanın yaxınlığına
köçürmüşdü. Bilmirəm bir para fitnəkar adamlar mayora nə demişdilər ki,
o, 200 nəfər soldatla İbrahim xanın və ailəsinin üstünə gedib, o gecə
Allahın qəzasından İbrahim xanı, arvadı Tuba xanımı, qızı Səltənət
bəyimi, 12 yaşlı bir oğlunu, həmçinin Kəbirli
275
Abbasqulu ağanı, Hacıhəsənli bəyi və Mirzə Haqverdini, qərvəndli Hümmət
bəyi, sarıcalı Gülməli bəyin oğlu Cavanşiri və Həsənağanı, qərvəndli qulluqçu
Əli Pənahı, əfşar Cavanşiri və Mirzə Nağını, kəbirli Əcəmoğlunun oğlu Hacı
Həsəni və onun iki oğlunu, iki nəfər şelli və iki nəfər başqa adamı, cəmi 17
nəfəri öldürdü. Bu adamlar 1221-ci ildə
1
gecə səhərə 3 saat qalmış öldürüldü.
Bu hadisə üz verdiyi zaman general-mayor Mehdiqulu xan və polkovnik
Cəfərqulu ağa qalada idilər. Onlar yüksək Rusiya dövlətinə qarşı dostluq
qaydasını poza bilən heç bir iş görmədilər. (Əksinə) qorxuya düşmüş xalqı sakit
etməyə çalışdılar və heç bir işdə cənab mayorun ziddinə getmədilər. Taxıl və
ərzaq az tapıldığı üçün onu tədarük etməyə səy etdilər.
Bu zaman Qızılbaş qoşunu naibüssəltənə Abbas Mirzə ilə Ağoğlanda idilər.
İbrahim xanın bu qəmli hadisəsindən hələ 15 gün keçməmişdi ki, qoşun və
topxana general Nebolsinin sərkərdəliyi ilə Şahbulağa çatdı. Qoşunun gəlməsi
xəbərini eşidən Mehdiqulu xan Qarabağın adlı-sanlı atlıları, qulluqçuları və bir
neçə bəyzadələr ilə birlikdə Qızılbaş qoşununun yollarını hər tərəfdən
kəsdiklərinə baxmayaraq, qaladan çıxıb Nebolsinin yanına gəldi və Rusiya
dövlətinin qoşununa qoşuldu. Onlar Əsgəran ətrafında ordu qurdular. Polkovnik
Cəfərqulu ağa, mayor və yeger dəstəsi qalanı qorumaq üçün orada qaldılar.
General Nebolsin, İranın naibüssəltənəsi Qızılbaş qoşunu ilə hücum edəcəyi
ehtimalı ilə 2-3 gün gözlədi. Lakin onlardan bir əsər görünmədi. Ona görə də
belə məsləhət gördülər ki, Qızılbaş qoşunu tərəfə hərəkət etsinlər, onlar
vuruşmaq istəsələr, vuruşsunlar, əks təqdirdə hücum edib, onları Qarabağ
torpağından çıxartsınlar.
Naibüssəltənə Rusiya qoşununun ona tərəf gəlməsini eşidib, bütün qoşunu ilə
müharibə etməyə gəldi. Xonaşen mənzilinin yaxınlığında hər iki qoşun bir-biri
ilə üzləşdi. Aralarında böyük dava oldu. Mehdiqulu xan öz adamları ilə Qarabağ
qoşunu ilə həmişə bələdçilik edib, döyüşdə də Rusiya qoşunu sıralarında
Qızılbaş qoşununu dəf etməyə çalışırdı. İyul ayının 15-də Xonaşen mənzilində,
hər iki qoşun arasında 7 saat davam edən döyüşdən sonra general Nebolsinin təd-
1
Hicri 1221-ci il miladi 1806-cı ilə bərabərdir. İbrahimxəlil xanın qətli 1806-cı il 14 iyun
gecəsinə təsadüf edir.
276
biri, Kotlyarevskinin şücaəti və Mehdiqulu xanın köməyi ilə Qızılbaş
qoşunu məğlub oldu. Onlardan bir qədəri öldürüldü, bir parası əsir oldu,
qalanı da Araz tərəfınə qaçdı. Bu davada Kotlyarevski də yaralandı.
Ondan başqa 30 nəfərə qədər zabit və soldat da yaralandı və öldürüldü.
General qoşun götürüb, onları (qızılbaşları) Qozlu çaya qədər təqib etdi,
lakin bir əsər tapa bilmədi.
Naibüssəltənə ağır yükünün çoxusunu töküb, Qızılbaş qoşunu ilə
qaçdı. İki gün ərzində Arazdan keçib, sərhədin o tayına çıxdı.
Qızılbaş qoşununun məğlub olması xəbəri yayılan zaman Əbülfət xan,
Qarabağın başqa qaçqın xanları və bəyləri ilə birlikdə bütün elləri və bəzi
kəndləri köçürüb Naxçıvan və Ordubada tərəf aparırdılar. General-mayor
Cəfərqulu ağa cənab-mayor Lisaneviç ilə ellərin məşhur atlılarını və
yaxın adamlarını götürüb, Qarabağ ellərini qaytarmaq və Qızılbaş
qoşununu dəf etmək üçün Zəngəzur mahalı yolu ilə hərəkət etdilər.
Soldatların dağlarda piyada yol getməsi və arxadan atlılara çatması çətin
olduğuna baxmayaraq, var qüvvə ilə gecə-gündüz dayanmadan yol
getdilər. Nəhayət, Qarabağ atlıları polkovnik Cəfərqulu ağanın başçılığı
ilə Qapan və Ordubad dağlarında Qızılbaş qoşununa yetişib onunla
davaya başladılar. Qızılbaş qoşunundan 2 minə yaxın atlı və piyadasını
dar dərələrdə məğlub edib, hamısını tutub soydular. At, paltar, yaraq və
başqa şeylərini əllərindən alıb, lüt elədilər. Arxadan gələn soldatlar
Qızılbaş qoşununun bir parasını ölü, bir parasını əsir və qalanını da
qaçmış gördülər. Sürülüb aparılmaqda olan Qarabağ elləri və
rəiyyətlərinin hamısı qala ətrafında olan dağlara qayıtdılar. O zaman
naibüssəltənə Araz kənarında idi.
Bir tərəfdən general Nebolsinin qoşunu Mehdiqulu xanla birlikdə
naibüssəltənəni məğlub etmələri, o biri tərəfdən də mayorun və polkovnik
Cəfərqulu ağanın belə bir işi yerinə yetirmələri padşah əsgərlərinin
gücünü nümayiş etdirdi. Qarabağ camaatı asudə olub, hər kəs öz yerində,
öz məkanında yerləşib, tam rahatlıqla yaşamağa başladılar.
Həmin ilin qışında general-anşef qraf Qudoviç böyük imperator
mərhum Aleksandr Pavloviç tərəfindən sərdar təyin olunaraq, Tiflis
şəhərinə gəldi. General-mayor Nesvetayevin imperatora yazdığı ərizəsinə
görə Mehdiqulu xanı öz yanına Tiflis şəhərinə çağırdı. Mehdiqulu xan
bütün kəndxudalar və ellərin bəyləri ilə birlikdə
277
Dostları ilə paylaş: |