Texniki Yardım üzrə Hesabatı

Əlavə 2
103
I. 
Həssaslıq təhlilləri və Risklərin İdarə olunması 
261.  Tuyabuguzskaya  SHP-in  təxmini  hesablanmış  nağd  pul  dövriyyəsinin  sadələşdirilmiş 
həssaslıq təhlili göstərir ki, xərc modelində hər hansı ciddi neqativ dəyişikliyin edilməsi layihəyə 
problem  yarada  bilər  (Cədvəl  2).  Ən  həssas  parametrlər,  təbii  olaraq,  tariff  və  ümumi  elektrik 
enerjisi istehsalıdır: onlardan hər hansı birində +- 10% civarında dəyişiklik layihənin daxili gəlir 
dərəcəsində  +33%  və  ya  -31%  dəyişikliyə,  eləcə  də  10%-lik  endirim  dərəcəsi  ilə  xalis  əldə 
olunan gəlirdə + -203% dəyikliyə səbəb olacaqdır.  
262.  Layihə  eyni  zamanda  ümumi  investisiya  xərclərinə  çox  həssasdır.  Belə  ki,  10%  tərpəniş 
layihənin  daxili  gəlir  dərəcəsində  +34%  və  ya  -27%  dəyişikliyə,  eləcə  də  xalis  əldə  olunan 
gəlirdə  +-183%  dəyişikliyə  səbəb  olacaqdır.  Digər  tərəfdən,  mənfəət  vergisində  və  ya  itkilərin 
səviyyəsində  10%-lik  dəyişiklik  daxili  gəlir  dərəcəsində  yalnız  3%  və  ya  2%  dəyişikliyə,  xalis 
gəlirdə isə müvafiq olaraq 16% və ya 10% dəyişikliyə səbəb olacaqdır. 
Cədvəl 2: Tuyabuguzskaya SHP-nin İnvestisiya İmkanlarının Həssaslığına dair Təhlil 
Parametr
(+- 10%-ə qədər dəyişiklik) 
N
ə
tic
ə
d
ə
d
əyişiklik(%)
H
əssaslıq
IRR (daxili g
ə
lir
dəcəsəi), % 
NPV (xalis
ə
ld
ə
olunan gəlir), $ 
IRR, %
NPV , %
Tarif
+3.914 or -3.677
+- 1,370,250
+-32
+-203
Ümumi elektrik enerjisi isehsalı  
+3.914 or -3.677 
+- 1,370,250  
+-32 
+-203 
Ümumi investisiya x
ə
rci
+4.032 or -3.202
+- 1,235,250
+-31
+-183
Faiz dərəcəsi  
+- 0.712 
+- 249,750  
+-6 
+-37 
M
ə
nf
əə
t vergisi
+- 0.356
+- 108,000
+2.5
+-16
İtkilərin səviyyəsi 
+- 0.356 
+- 67,500  
+-1.5 
+-8 
 Qeyd: 10%-lik endirim dərəcəsi nəzərə alınır 
Mənbə: Abt Associates tərəfindən aparılmış təhlili. 
263.  Layihə  kredit  şərtlərində  nisbətən  daha  az  həssasdır.  Belə  ki,  faiz  dərəcələrində  10%-lik 
dəyişiklik daxili gəlir dərəcəsində 6%, xalis əldə olunan gəlirdə isə 37% dəyişikliyə səbəb olur. 
Özbəkistan  Milli  Bankının  marjası  və  təminatsız  zəmnət  haqqlarına  eyni  dəyişikliyin  edilməsi, 
eynilə az təsirə səbəb olur – daxili gəlir dərəcəsində 1-2%, əldə olunan xalis gəlirdə isə 6%-10% 
dəyiikliyə səbəb olur. 
264. Bu rəqəmlər göstərir ki, kiçik vergi endirimlərinin edilməsi və ya investisiya kreditləri üçün 
ödənişsiz  dövlət  zəmanətinin  təmin  edilməsi  layihənin  iqtisadi  baxımdan  mümkünlüyünə  hər 
hansı təsir etməyəcəkdir. Digər tərəfdən, idxal olunan avadanlıqlara vergi rüsumlarının aradan 
qaldırılmasının,  xüsusilə  avadanlıq  xərcləri  ümumi  xərclərdə  əhəmiyyətli  paya  malik  olarsa, 
mühim müsbət təsirləri ola bilər. Bu yanaşma, SHP-nin yeni bəndin, qapıların və ya kanalların 
tikintisinin tələb olunmadığı mövcud hidro-texniki infrastruktrun əsasında tilkilməsi zamanı daha 
münasibdir.
265. Avadanlıq xərcinin çoxalması riski dəqiq dizayn və tam əhatəli texniki-iqtisadi əsaslandırma 
aparmaqla, təchizatçılar üçün rəqabətə əsaslanan tenderlər keçirməklə və qalib ilə müvafiq alış 
müqaviləsi  imzalamaqla  (zədələnməyə  görə  böyük  likvid  öhdəliklər  və  zəmanət  haqqında 
maddələr daxil etməklə) aradan qaldırıla bilər. Tikintinin yubanması və xərclərin artması riskləri 
də  eyni  qaydada  həll  edilə  bilər.  Tikinti  işləri  qismən  daxili  müəssisələr  tərəfindən  həyata 
keçiriləcəyindən Uzsuvenergonun burada daha çox nəzarəti ola bilər. Tariflərdəki dəyişikliklərlə 
bağlı risklər nisbətən şəffaf və proqnozlaşdırıla bilən. Elektrik enerjisi istehsalında dəyişiklik riski 
ən  çətin  idarəolunan  risk  hesab  olunur,  çünki  o daha  çox  hidroloji  vəziyyətdən,  eləcə  də kənd 
təsərrüfatı  sənayesinin  suvarma  ehtiyaclarından  asılıdır.  Tuyabuguzskaya  SHP-də  enerji 
generasiyası  (istehsalı)  Tuyabuguz  Su  Anbarının  suvarma  funksiyası  ilə  müqayisədə  ikinci 

---

104
 
Əlavə 2 
dərəcəli hesab olunursa, bu zaman belə riskləri proqnozlaşdırmaq üçün heç də çox iş görməyə 
ehtiyac yoxdur.
J. 
Digər  
266.
Tuyabuguzskaya  SHP  (kişik  hidroenerji  qurğususu)  ilə  istehsal  olunan  enerji  milli  şəbəkəyə 
qoşulacaq və yerli enerji təchizatını artırmaq üçün istifadə ediləcəkdir.
267.
Elektrik  təchizatına  etibarın  yaxşılaşması  kənd  təsərrüfatı  istehsalının  artması,  kiçik  və  orta 
sahibkarlığın  genişlənməsi  imkanlarının  çoxalması,  məktəb,  klinika,  kiçik  biznes,  yerli  işıqlandırma 
xidmətləri,  kommunikasiya  və  hava  keyfiyyətinin  yaxşılaşdırılması  vasitəsilə  yüksək  yaşayış 
səviyyəsinin  təmin  edilməsinə  gətirib  çıxaracaqdır.  Digər  faydalara  kiçik  hidro  enerji  qurğularının 
tikintisi və fəaliyyəti zamanı yeni iş yerlərinin yaradılması daxildir. 
268.
Sosial  və  ətraf  mühit  faydaları  milli  iqtisadiyyata  aid  faydalardır,  məsələn  elektrik  enerjisi 
generasiyası üçün təbii qazdan istifadəyə  qənaət edilməsi. 30  il işlədikdən sonra  Tuyabuguzskaya 
SHP  təxminən  405M  kub  metr  təbii  qaza  qənaət  edəcəklər  ki,  bu  da  xarici  bazarlarda  satıla  bilər. 
Təbii qazdan istifadənin elektrik enerjisi ilə əvəz olunması ilə, Tuyabuguzskaya SHP By displacing 
the use of natural gas for electricity generation, the Tuyabuguzskaya SHP il ərzində 
22,238 tCO
2
e
emissiyasının azaldılmasına gətirib çıxaracaqdır.
5
5
 BMT  Çərçivə  Konvensiyası,  Təmiz  İnkişaf  Mexanizmi.  2013b.  ASB0003.  Standartlaşdırılmış  Baza:  Özbəkistan 
Respublilkası üzrə Şəbəkə Emissiya Faktoru. Versiya 01.0  
https://cdm.unfccc.int/methodologies/standard_base/Standardized_Baseline_PSB005_ver01.0.pdf

---