Thank you for your contribution

124

KAYNAKÇA

Ağakay. (1969). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Beuys, J., Kounellis J., Kiefer A. ve Cucchi E.(2005). Bir Katedral 

İnşa Etmek.(A. Cemal, Çev.) İstanbul: Sel Yayıncılık.

Bourdieu, P. (2006). Sanatın Kuralları, Yazınsal Alanın Oluşumu Ve 

Yapısı.(N. K. Seril, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 

Çalışlar, A. (1982).  Sanatta Yenilik Nedir? Sanatta Yenilik ve Sanat-

sal Gelişme, Bilim ve Sanat Dergisi.

Funk, R. (2007). Ben Ve Biz Postmodern İnsanın Psikanilizi.(Ç. 

Tanyeri, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Giderer, H. E. (2003). Resmin Sonu. Ankara: Ütopya Yayınları.

Güngörmez, A. (2006). Fritjof Capra’da Kartezyen Düşüncenin 

Eleştirisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Atatürk Üniversitesi 

/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.

Hançerlioğlu. (1996). Felsefe Sözlüğü, (5. Baskı). İstanbul, Remzi 

Kitabevi.

Kahraman, H. B. (2002). Sanatsal Gerçeklikler, Olgular Ve Öteleri. 

İstanbul: Everest Yayınları.

Kahraman, Hasan Bülent (2008). Türk Resminde iki Çıkmaz, Erişim 

tarihi: 11 Mayıs 2009,  http ://felsefeekibi.com _turk_resminde_iki_

cikmaz.html 

Koyuncu, S. (2003). Gelişim Sürecinde Resim Eleştirisi. Anadolu 

Sanat Dergisi,  14, 118.

Leppert, R. (2009). Sanatta Anlamın Görüntüsü İmgelerin Toplum-

sal İşlevi. (İ. Türkmen, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

Maquiling, Karla. (2008). Problems with Styles: Manuel Ocampo 

and Argie Bandoy,  Erişim tarihi: 09 Ağustos 2008,   http://pinoy-

centric.com/2008/04/04/problems-with-styles-manuel-ocam-

po-and-argie-bandoy/

Morin, E. (2003). Geleceğin Eğitimi İçin Gerekli Yedi Bilgi, İstanbul: 

Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Robins, K. (1999). İmaj: Görmenin Kültür ve Politikası.(N. Türkoğlu, 

Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

Rosalinda, R. (1995). Art Talk, Teachers Wraparound Edition,  New 

York: Glencoe/ Mc GRaw-Hill.

Tyson, K. (2008, 26 Temmuz). Reason Excludes Creativity And 

Intuition, (R. Oksay, Çev.) New Scientist, 26 July 2008. vol. 2666. 29 

Ağustos 2008 Cumhuriyet Kitap eki, 14.  

Vircondelet, A. (2001). Balthus Anılar,( O. Suda, Çev.) İstanbul: K 

Kitaplığı. 

---

125

---

126

---

127

OSMANLI’DA GAYRİMÜSLİM HEYKELTRAŞLAR

THE NON-MUSLİM SCULPTORS IN OTTOMAN

Amaç: Osmanlı Devleti’nde heykel sanatı denildiğinde, 

akla gelen ilk isim; Osmanlı’nın ilk güzel sanatlar oku-

lu olan Sanayi-i Nefise Mektebi olmaktadır. Resim ya 

da mimari gibi diğer bölümlerle birlikte, heykel sanatı 

da eğitim hayatına bu mektep sayesinde geçmiştir. 

Türk heykelini incelerken görülmüştür ki; Osmanlı’nın 

son dönemlerinden itibaren “Türk heykel sanatı tarihi” 

içerisinde gayrimüslimlerin ve özellikle de Ermeni 

heykeltıraşların yeri ayrıca önemlidir. Nitekim, güzel 

sanatlar mektebinin ilk heykel hocası da, bir Ermeni 

olan Yervant Oskan Efendi’dir. Kaynak bulgularında, 

çoğunluk yalnızca ismine rastladığımız gayrimüslim-

ler, bizleri kendileri hakkında daha açık ve net bilgilere 

ulaşma arzusuna yönlendirmiş ve bu makaleye konu 

olmuşlardır. 

Yöntem: Osmanlı’da gayrimüslim; özellikle de Ermeni 

heykeltıraşları araştırmak amacıyla yola çıkılan bu 

makale için, üniversite kitaplıklarından kaynak araş-

tırılmasına gidilmiş, Agos Gazetesi ziyaret edilmiş ve 

Ermenileri konu edinen kitaplara ulaşılmaya çalışıl-

mıştır.

Sonuç: Neticede Türk heykel sanatı tarihi içerisinde 

yabancı isimlerin çok fazla olduğu görülmüştür. Os-

manlı Devleti, ayrımcılık yapmadan Ermeni sanatçılara 

da her mevkide kapılarını açmıştır. Elde edilen bulgu-

lardaki isimler arasında Yervant Oskan dışında; Misak 

Nişanyan, Ohannes Acemyan, Ahan Efendi, Dikran 

Diretyan, Agob Arabyan veya Mari Gerekmezyan vd. 

gibi isimler yer almaktadır. Bu isimler incelenmeye ça-

Anahtar Sözcükler:  Heykel Sanatı, Heykeltıraş, Osmanlı,  

Gayrimüslim, Ermeni// Keywords: The Sculpture Art, Sculptor, 

Ottoman, Non-müslim, Armanien.

Batman Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü // 

  

Batman University, Faculty of Letter-Science, Department of Art History

[e-mail]

ÖZET ABSTRACT

Yrd. Doç. Dr. Derya UZUN AYDIN

08-11 Nisan April 2015

---

128

lışıldığında, konuyla ilgili oldukça yetersiz olduğumuz 

görülse de, yaptığımız çalışmanın yapılacak benzer 

diğer çalışmalara örnek olabileceği kanaatindeyiz.

Purpose: When the sculptor  art is mentioned in Otto-

man  the first thing coming to mind is “Sanayi-i Nefise 

Mektebi” which was the first  fine arts  school. Sculp-

ture started to its education life thanks to the “Sanayi-i 

Nefise Mektebi” with other departments like painting or 

architecture. While analyzing the  Turkish sculpture. It 

is stared that  non muslims expecially  Armanien sculp-

tures plays an important role  in Turkish  Sculpture Art. 

For example, the first sculpture teacher of this school 

was an Armanian  Yervant Oskan Efendi. Non muslims 

who are seen as only  names  in resources leads us  to 

desire more clear and net information about themselves 

and  they subjected to this article.

Procedure: Literature review was made in universities 

libraries and Agos newspapaer was visited. Also the 

books which  mentions  about Armanien sculptors are 

found  to research  non muslims  expecially Armaniens

Result: Shortly  it was clearly seen that  there were so 

many foreign sculptures  in Turkish sculpture history. 

The Ottoman Empire  opened his doors to Armanien 

sculptures without discrimination in every field.Apart 

from Yervant Oskan, Misak Nişanyan, Ohannes Ace-

myan, Ahan Efendi, Dikran Diretyan, Agob Arabyan  

or Mari Gerekmezyan are the other names found in 

findings.when we analyzed these names we  understood 

that we are lack of  necessary information about this 

subject but we  are of opinion that our research can be a 

model for the similar works .

Giriş

Osmanlı Devleti, tarih boyunca ayrımcılık yapmadan 

birçok devlet kademesine ve eğitim kurumuna gay-

rimüslimlerin de (Rum, Ermeni, Yahudi gibi) gelme-

sine ve kariyer yapmalarına izin vermiştir. Neticede, 

aynı toplum içerisinde yaşayan birkaç farklı kesim de 

olsalar, ortak gelenek ve göreneklerde toplanılmak-

tadır. (Soysal, 1984, s.3). Osmanlı’da gayrimüslimler 

içerisinde, özellikle Ermenilerin ayrı bir önemi vardır. 

Doğu Anadolu halkından olan Ermeniler, Bizans İm-

paratorluğu’nun Ermenistan’ı ele geçirmesi ardından 

hürriyetlerini kaybetmişler ve bir süre Bizans hâkimi-

yetinde yaşamışlardır. Selçuklular Anadolu’ya girince 

huzura kavuşmuşlar ve dinlerinde ve sanatlarında özgür 

olarak yaşamışlardır.(Dabağyan, 2012, s.399). İstanbul’a 

geçince en çok Kumkapı, Samatya, Galata ve Yenika-

pı’ya yerleşen ve kendi adlarına açılan kiliselerde dinsel 

vazifelerini yerine getirme imkanı bulan bu halk, kabul 

edilen fermanlarla da bir takım imtiyazların sahibi ol-

muşlardır. 15.yy.da İstanbul’da sekiz yüze yakın Ermeni 

evlerinin varlığı bilinmektedir. Dönemin koşullarında 

gayrimüslimler; kuyumculuk yapmışlar, tüccar ve ban-

ker olmuşlardır. Ayrıca başta ‘Sanayi-i Nefise Mektebi’ 

olmak üzere birçok okulda eğitim görmüşler, hatta 

Avrupa’ya eğitime de gönderilmişlerdir. Güzel sanatla-

rın birçok dalında başarılı işler çıkaran gayrimüslimler, 

heykel sanatı incelendiğinde de Müslüman halka göre 

bu sanatla ilk etaplarda daha çok ilgilenmişlerdir. Nite-

kim bugün dahi birçok gayrimüslim mezarı, anıt-heykel-

leri barındırmaları açısından ayrı bir araştırma konusu 

oluşturabilmektedir. Fakat, bir çok ülkede olduğu gibi 

Müslüman olmayan bir kısım halk- ki bunlar arasında 

yine Ermeniler ön plana çıkmaktadır-ilerleyen zaman 

diliminde, ülkeden tehcire maruz kalacaklardır. (Erme-

niler: Tarih, 1994, s.190-194. ; Özsezgin, 1984, s.13-15.). 

Osmanlı’da Gayrimüslim Sanatçılar

Osmanlı’da gayrimüslim sanatçılar, İstanbul veya 

Anadolu’nun çeşitli vilayetlerinde doğmuşlardır. İlk ve 

ortaöğrenimlerini tamamladıktan sonra birçoğu, ya 

yurt dışında ya da Sanayi-i Nefise Mektebi’nde eğitim 

görmüştür. Mimarlık ve resim eğitimi alanlar dışında, 

heykel sanatıyla uğraşanlar daha azdır ve ne yazık ki 

günümüze çok azının yalnızca ismi baki kalabilmiştir. 

Sanayi-i Nefise Mektebi 1883 yılında kurulmadan önce, 

Osmanlı’da ya da Avrupa’da bir takım sergiler düzen-

lendiği ve bu sergilere Müslüman sanatçılar kadar 

gayrimüslimlerin özellikle de Ermenilerin de katıldığı 

gözlenmektedir. İsmi bilinen kimi sanatçılar, oyma, ka-

bartma veya rölyef yaptıkları için de, heykel sanatı içinde 

değerlendirilmeye çalışılmıştır. Darphane’de ressam, 

hakkak ve kalıpçı olarak çalışmış Kirkor Ağa Malğasyan 

(1795-1855); “Nişan-ı İftihar ve yeni madeni para sistemi 

ile alakalı  Tashih-i Ayar madalyalarını” yapmıştır. (R. 

1). Sanatçının ayrıca, abanoz üzerine oyma çalışmaları 

olduğu da bilinmektedir. (Kürkman, 2004, C.II, s.580). 

R. 1: Kirkor Ağa Malğasyan (1795-1855), “Nişan-ı İftar, Cami-i Nusret 

ve Tashih-i Ayar madalyaları, altın ve bakır.” (Kürkman, 2004, C.II, 

s.580).

---