Thank you for your contribution

503

bu olaylara pek katılamazdı. Kendisi yetişme çağındaydı. 

Diğer Türk öğrenciler olan Ahmed Ali ve Süleyman Seyid 

de farklı davranış içinde değildi. Resim geleneği yeni yeni 

oluşan bir ülkenin çocukları  olan Türk öğrenciler, dışarıda-

ki olaylarla ilgilenme yerine  kendilerini öncelikle eğitim 

gördükleri okulda resmin temel kurallarını öğrenmekle 

yükümlü görüyorlardı. Bu gençlerin, üzerinde dikkatlerini 

yoğunlaştırdığı kimseler öncelikle hocalarıydı. Osman 

Hamdi’ nin saygı duyup hayranlık beslediği hocası Gerome 

1864’de Paris Güzel Sanatlar Okulu’nun  atölye hocalığına 

atanmıştı. Özel atölyesindeki öğrenciliğinin arkasına Güzel 

Sanatlar Okulu›ndaki atölyesindeki öğrenciliğini de eklemiş 

olan Osman Hamdi, hocaları Gerome ve Boulanger’ nin  

izlenimcileri’ in karşısındaki safta yer aldığını görüyor, 

doğal olarak gözlemcilikten başka bir şey yapmıyordu.. Ne 

var ki, gözlerinin önünde cereyan eden kültürel ve sanat-

sal tartışmalardan da kendine göre bir takım düşünsel ve 

politik dersler çıkarmış olmalıydı” (Cezar, 1995).

İşte bu noktada Osman Hamdi› nin Oryantalizmi: Batı’ 

nın Doğuyu küçümseyerek ele alış biçiminden çok 

daha farklıdır.Sanatçının  eserleri, oryantalist bir Batılı 

ressam açısından Batıya ders verir nitelikte olmuştur. 

Çünkü Doğu Batılı bir oryantalist ressam için sefaletin, 

geriliğin ve fakirliğin vurgulandığı bir simge niteliğinde-

dir. Eserlerinde, Doğu’ya gitmeden kendi dünyalarında 

yaratılmış karakter ve sahnelerin buluşturulduğu tama-

men hayal ürünü tiplemeler yaratıp Doğu insanını küçük 

düşüren yaklaşımın aksine eserlerinde kitap okuyan ve 

Doğu insanını yücelten hatta sosyal alanlarda gösterip 

ve neredeyse Avrupai olduklarını vurgulayan figürlere 

yer vermiştir. Doğunun kültür ve sanat zenginliğini tüm 

netliğiyle yansıtabilmek için fotoğraf sanatından da 

faydalanmıştır. Osman Hamdi eserlerinde Doğu’nun 

türbe ve cami örneklerine sıkça rastlanır. Eserlerinde 

Türk mimarisinin ve süsleme sanatlarının en çarpıcı 

örneklerini bilinçli bir şekilde kullandığını  görmekteyiz.  

Bu nedenle büyük bir ustalık ve sabırla en ince detay-

larına varıncaya dek resimlerinde kullanmış olduğu 

tüm öğeleri  ayrıntılı bir şekilde göstermeye çalışmıştır. 

“Böylece cami ve türbenin yazıları, çinileri, kalem işi 

süslemeleri, rahleler ve bunlardaki sedef kakmalar, 

şamdanlar, mumlar, kandiller, halılar ve bunlardaki 

süsleme bir renk cümbüşü içinde bütün güzellikleri ile 

gözler önüne serilir” (Cezar, 1995). (Resim-8).

Müslümanların ibadet sahnelerini detaylarıyla resmet-

miş, kullanılan eşya ve  kıyafetlerin Batılıların ilgisini 

cezbede bilecek şekilde işlemeyi başarmıştır. Erkek 

figürlerinde, pantolon, ceket, şalvar, sarık ve fesin ya-

nında az sayıda da olsa entarili,  uzun cübbeli kıyafetle-

rin de kullanmıştır. Kurguladığı kompozisyonlarının bir-

çoğunda cübbeli figürlere yer vermiştir. Tablolarındaki 

entarili, cübbeli ve sarıklı kişi olarak genellikle kendisini 

resmetmiştir (Resim-9).

“Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinin Batı’ dan gelen 

erkek kıyafetine yer vermemiştir. Erkek kıyafetlerinin bir 

bölümüne Suriye ve Irak taraflarının Arap unsurlarını da 

karıştırmıştır. Kıyafetler, ister kendi zamanının, ister kendi 

zamanının öncesini Türk kıyafeti, isterse Arap unsurlar 

karşımı bir kıyafet olsun, kompozisyon içinde dikkati çeke-

cek bir özellikte olmasını gözetmiştir” (Cezar, 1995).

Türk ressamları içinde kadını konu alan ilk tabloları 

yapan Osman Hamdi ailesindeki kadınların ve yakın çev-

resinin portrelerini de yapmıştır. Kadın’ı sosyal yaşam 

içinde tüm doğallığıyla resmedip günlük yaşantılarını ve 

güzelliklerini adeta tüm dünyaya göstermeye çalışmış-

tır. Mekan olarak kadını evde, günlük işlerini yaparken 

gösterdiği resimlerde genellikle figürlerin ayaklarının 

çıplak olması, vücut hatlarını gösteren elbiselerin kulla-

nılması, kadının güzelliğini ortaya çıkarmıştır. “Harem-

den”, “Ressam çalışırken”, “Türbe Ziyaretinde”, “Vazo 

Yerleştiren Kız”, “İftardan Sonra”, “Saçlarını Tarayan 

Kız”, “Okuyan Kız”, “Kahve Getiren Kız” isimli tablola-

rında kadın güzelliğinin vurgulandığı benzer durumlara 

rastlanmaktadır  (Cezar, 1995).

Diğer taraftan Osman Hamdi Bey’in kadın konusunu ele 

aldığı çalışmaların en dikkat çekeni, “Mihrab” (Re-

sim-10)  tablosudur diyebiliriz. Bu tabloda kadın Mihrab 

önündeki bir rahlede konumlandırılmış, başı ve vücudu 

dik kendinden emin bir şekilde gösterilmiş ve ayakları-

nın altında kalan kitaplardan çok daha ulvi bir gerçeğin 

analık duygusun da olduğunu vurgulamak istercesine 

hamile olan modelini benzerine rastlanmayan bir du-

rumda resmetmiştir. Bu çalışması ile Osman Hamdi’ nin 

yaşadığı dönem koşulları göz önüne alındığında birçok 

sanat tarihçi tarafından cesur bir ressam olarak anıldığı 

görülmektedir.

 

5. Zonaro Ve Osman Hamdi’nin Eserlerindeki 

Oryantalist Öğelerin Karşılaştırılması

Osman Hamdi’nin Mihrap adlı tablosundan yola çıkarak, 

İstanbul›da Yıldız Sarayı Tefrişat Nazırı Münir Paşa 

vesilesiyle tanışan Fausto Zonaro’ nun “Kızım Mafalda” 

(Resim-11) adlı eserleri üzerinden her iki sanatçının 

resimlerinde kullanmış olduğu oryantalist öğeler karşı-

laştırılacaktır.

Osman Hamdi’nin Mihrap adı ile bilinen ve ilk kez 

1901’de Berlin’de sergilenen tablosu 1903 yılında 

Londra’da “Kraliyet Akademisi’nin yaz sergisinde 135 

sıra numarası ile “La genese”, Tekvin ya da Yaradılış 

ismiyle anılmıştır” (Eldem, 2010). Yaradılış gibi daha 

birçok Osman Hamdi resmi isim değişikliğine uğra-

mıştır. Osman Hamdi’nin kardeşi İsmail Galib Bey’in 4. 

kuşaktan yeğeni olan ve hala Boğaziçi Üniversitesi Tarih 

Bölümünde öğretim üyesi olarak görev yapan Prof. 

Dr. Edhem  Eldem’ in tespitiyle Osman Hamdi’nin ismi 

kesinlikle bilinen eser sayısının çok az olduğunu söylen-

mektedir. Genel olarak görülmektedir ki birçok tablonun 

ismi ya sonradan verilmiş ya da değiştirilmiştir. Bu tab-

loyu daha yakından inceleyecek olursak; oldukça dikkat 

çekici bir sarı elbise ile figürün önünde oturduğu mihrap 

“Karaman’daki İbrahim Bey İmareti’nden alınıp Müze-i 

Hümayun’un İslami eserler bölümünde teşhir edilen 

---

504

Hamdi’nin hocası Jean-Leon Gerome’ nun 1890’ da 

Tanagra adlı heykeline benzerliği oldukça dikkat çek-

mektedir. Osman Hamdi’nin heykeli yapım aşamasında 

görüp etkilendiği düşünülmektedir (Resim-13).

“Paris’te 2010 yılında Gerome üzerine çok etkileyici bir 

serginin küratörlerinden Edouard Papet olması ayrıca 

güven verici bir unsurdur : Yaradılış tuvalinin projeksi-

yonunu görüp bunun Tanagra’ nın aynı olduğunu belirten 

Papet’ nin bu kadar tabi bir tepki göstermiş olması , iki eser 

arasındaki benzerliğin Yaradılış’a mana arayan bir Türk 

araştırmacının zorlama olabilecek yorumlarının da ötesin-

de geçekten dikkat çekici olduğunu göstermeye yeterlidir” 

(Eldem 2010).

Gerome’ un farklı dönem de öğrencileri olan her iki 

ressamda çok sayıda portreler yapmış ve aile fertlerini 

model olarak kullanmıştır. Her iki sanatçının da tablo-

larında kullandığı renkler nettir yani renk kirliliğinden 

uzaktır. Zonaro,  kalabalığı ve günlük yaşamı yansıtan 

eserler üretirken Osman Hadi’ nin de günlük yaşam 

sahnelerini betimlediği görülmektedir. “ Kızım Mafalda” 

adlı eserde Zonaro’ nun, Osman Hamdi gibi modeline  

Doğuya özgü kıyafetler giydirip, Doğuya ait motifleri, 

mekanı tüm detaylarıyla aktarma isteği, kullandığı 

renklerin yakınlığını, iç mekan tasarımları ve modelin 

bir sultan edasında kadını yücelten ve masum kılan bir 

tutumla resmedildiğini söyleyebiliriz. Ayrıca figürlü 

kompozisyonların bir kısmında Zonaro ve Hamdi kendi-

lerini de resmetmişlerdir. Manzara resmi konusunda ise 

Osman Hamdi’ye oranla  Zonaro’ nun daha fazla manza-

ra resimlerinin olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. 

Ayrıca Zonaro’ nun Osman Hamdi’den den farklı olarak 

savaş konularına da değindiği saptanmıştır.

Mevcut kaynaklara göre İstanbul’daki kapsamlı ser-

gilerde ilk olarak bir araya gelen iki isim “1901 yılında 

İstanbul’da ticaret yapan Bourdon isimli bir Fransız tüc-

carın Beyoğlu’ndaki Passage Oriental (Doğu Pasajı)’da 

bulunan konağında açılan sergide Adolphe Thalasso, 

sergiye katılan sanatçıları tanıtırken, “Osmanlı ressamı, 

yabancı milletli, Sanayi-i Nefise Okulu öğretmeni ve İs-

tanbul’da yerleşmiş Oryantalistler gibi sınıflandırmalar 

yapmıştır. Bu sınıflandırmaları şu şekildedir: 

1-Osmanlı sanatçıları: Osman Hamdi Bey, Ahmed Ali 

Paşa, Albay Halil Bey,Adil Bey; 2- Yabancı milletli, Türkiye 

doğumlu levanten sanatçılar: E. Della Sudda , M. Stefano 

Farnetti,Matmazel Lina Gabuzzi; 3- İstanbul Sanayi-i Nefise 

Okulu öğretmenleri: E.Oskan Efendi, Salvator Valeri.. 4- İs-

tanbul’da yerleşmiş ve Oryantalist konularda resim yapan 

yabancı sanatçılar: Fausto Zonaro ve Leonardo de Mango. 

Bu sergide eser sayısı 170 idi. Sergiye Osman Hadi Bey bir 

adet manzara tablosu ile katılırken Fausto Zonaro’nun kaç 

tablosuyla bu sergide ye aldığından bahsedilmiyorsa da 

,en yüksek sayıda eserle katıldığı bilinmektedir” (Öndeş ve 

Makzume,2003:59).

Her iki sanatçı da gerçekçi çalışmalar yapmış olup Doğu 

imgelerini resimlerinde tüm netlik ve en ince ayrıntıları-

na kadar yansıtmışlardır. Doğulu sanatçı olarak Batı’lı-

nın gözünde Doğu’nun nasıl gördüğünü iyi sentezleyen 

çinili mihraptır. Rahle, Türk ve İslam Eserleri Müzesi’n-

de 107 envanter numaralı olanıdır; şamdan ise aynı mü-

zedeki 111envanter numaralıya benzemektedir” (Eldem, 

2010). Figürün hamile olduğu Osman Hamdi’ nin torunu 

Cenan Sarç tarafından aktarılmıştır. Figürdeki kadının 

yine ressamın torunlarından “Cemal Bark vasıtasıyla, 

resme modellik edenin nor Ermeni hizmetçinin genç 

kızı olduğunu öğrenebildik” (Eldem 2010). O dönemde 

ressamın kızı Leyla›nın hamile olduğu ve 1902 ‹de kızı 

Nimeti doğurduğu bilinmektedir. Osman Hamdi analık 

duygusunun yüceliğini belirtmek istercesine figürü başı 

dik konumlandırmıştır. Diğer resimlerinde görülmekte-

dir ki kadını sosyal alanlarda gösterilmiş, çarşıda, türbe 

ve mezar ziyaretinde resmedilmiştir. Özellikle düşünsel 

olarak vurguladığı oryantalist yaklaşımda kadını iç me-

kanlarda, Kur’ an okurken,  kitap okurken evde günlük 

işlerini yaparken de resimlemiştir.

Osman Hamdi Bey tıpkı Zonaro gibi eserlerinde aile 

fertlerini model olarak kullanmıştır. Diğer taraftan 19. 

yüzyılda İstanbul ‘da birçok kültürün bir arada yaşadı-

ğını hatırlayacak olursak kullanılan kıyafetlerin her iki 

ressamında eserlerinde benzerlik gösterdiğini söy-

leyebiliriz (Resim-12). Figürlerinde, Müslüman kadın 

kıyafetlerini yansıtan; ferace ve çarşafların kullanıldığı 

bedeni tam olarak saran, dar kalıplı ve geniş etekli 

kıyafetlerin kullanıldığını görmekteyiz. Türk kadınları 

elbiselerinde de olduğu gibi, döşü açık ,ipek kumaş ve 

uzun kollu olarak görülen modellere  her iki ressamın 

eserinde de karşılaşılmaktadır.Yine  her iki sanatçının 

da  eserlerinde genellikle bol paçalı dökümlü şalvar  ve 

taşlı kemerin de kullanıldığı görülmektedir. Kadın figür-

lerinde saçlar genellikle uzun olup belik denilen örgü 

ile şekillendirilip genellikle renkli kurdelelerle süslen-

mektedir. Diğer taraftan genellikle her iki ressamında 

tablolarında başörtüsü olarak kullanılan, saçları ve yü-

zün bir bölümünü kapatan yani sadece göz ve burunun 

bir kısmını açıkta bırakan yaşmak denilen iki parçadan 

oluşan ince kumaş ve tül gibi ince ipekli örtüler kullanıp, 

figürlerin de süslü cepkenler ve kürkler görülmektedir. 

Erkek kıyafetlerinde ise;

“Figürlü kompozisyonlarındaki kıyafetler entarili ve uzun 

cübbelidir. Bazen entarinin üzerinde cübbe yerine pelerin 

gibi bir harmaniye bulunur. Başta kalıpsız bir fes vardır. 

Bunun Üstünde katmerli şekilde satılmış renkli bir sarık 

yer alır. Baştaki örtü, o zamanın Türk’ünün Anadolu şehirli 

ve sabasının sarıksız fes  dışında kullandığı baş örtüsüdür. 

Böylece arabamsı bir kıyafet üstüne Türk halk ve din ada-

mının başlığını geçirmiş olmaktadır “(Cezar,1995).

Mihrap’taki Figürün ayaklarının altında serpilmiş olarak 

görülen kitaplar hakkında; “Belgin Demirsar ciltlerini 

incelemekle yetinip birininkinin Topkapı Sarayı’ndaki 

bir Kuran’ın cildine benzediğine söylemektedir” (Eldem, 

2010). Doğu dinlerine ait kutsal kitapların üzerinde bir 

kadının gösterilmesi doğurganlığın yani anlığın ulvi ger-

çekliğini kanıtlar nitelikte olduğu düşünülmektedir. 

Bu resme başka bir açıdan bakacak olursak Osman 

---

505

Cezar, M. (1995). Sanatta batıya açılış ve osman hamdi, c.1, ss. 

1-399, İstanbul: Erol Kerim Aksoy kültür, Eğitim, Spor ve Sağlık 

Vakfı Yayınları. 

Eldem, E. (Ed.). (2010). Osman Hamdi Bey Sözlüğü (1.,1). İstanbul: 

T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı.

Erdem, S. (2012). Osmanlı-Türk romanında ulusal oryantalizm 

ve oryantalist uluslaşma.  İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, 

Ankara.

Germaner, S. (2000). XIX. Yüzyıl sanatında iki etkileşim örneği: Or-

yantalizm ve Türk resminde batılılaşma. Zeynep Yasa Yaman (Ed.) 

Uluslar arası “Sanatta etkileşim” sempozyumu: 1.içinde (ss.116-

122). Ankara: Hacettepe Üniversitesi.   

Germaner, S.,İnankur, Z. (2002), Oryantalistlerin istanbulu, İstan-

bul: Türkiye İş Bankası Yayınları. 

 Gürtuna, S. (1999). Osmanlı kadın giysisi. Ankara: T.C. Kültür Ba-

kanlığı Osmanlı Eserleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi.

İnankur, Z. (1997). 19. Yüzyıl Avrupasında heykel ve resim sanatı, 

İstanbul: Kabalcı Yayınevi. 

Kılıçlıoğlu, S., Araz, N., Devrim, H. (Ed.). (1979).  Meydan larousse 

ansiklopedisi (,9). İstanbul: Meydan Yayınları.

Öndeş, O., ve  Makzume, E. (2003). Osmanlı saray ressamı Fausto 

Zonaro, İstanbul: YKY.

Özdal, I. (2012). Oryantalizm, görsel izler ve günümüz fotoğraf 

sanatı. Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, (9), 61-73. 

Said, E. (2010). Şarkiyatçılık, (Çev.B.Ülner).  İstanbul: Metis Yayın-

ları.(1978)

 Tansuğ, S. (1996). Çağdaş Türk sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi.

 Tansuğ, S. (1995). Resim sanatının tarihi. İstanbul:Remzi Kitabevi.

Tez, Z. (2009). Tekstil ve Giyim kuşamın kültürel tarihi. İstanbul: 

Doruk Yayınları. 

Zonaro,F. (2008). Abdülhamid’in hükümdarlığında yirmi yıl (Çev.T. 

Alptekin,& L. Romano). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. (2008)

İnternet Adresleri

http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?p656446, (Erişim 

Tarihi: 29.12.2013)

https://www.youtube.com/watch?v=hzzi7m8vmEA(ErişimTarihi: 

30.12.2013)

http://www.forumgercek.com/yabanci-ressamlarin-biyografileri/

fausto-zonaro-1854-1929-osmanli-sarayinin-son-ressami-italyan 

ressam.htm02.03.2015saat:17:18.00

http://www.gunde1resim.com/post/15511421493/ressam-faus-

to-zonaro-1854-1929-resim 

file:///C:/Users/HPP/Desktop/mihrap/Antikalar.com%20%20

Antik%20M%FCzayede,%20Antika%20M%FCzayede,%20Muzaye-

de,%20Antika,%20Antik%20Muzayede,%20Anik%20Muzayede.html 

02.01.2015 saat:14.00

http://www.hthayat.com/yasam/roportajlar/haber/1021379-os-

man-hamdinin-kadini-yucelttigi-mihrab-nerede 

03.03.2015saat:23.00

Resim Kaynakçaları

Resim 1- http://whenintime.com/EventDetails.aspx?e=fe3b2d15-

d1ee-41a7-a0ac

-7909071d4ffa&t=/tl/etardif/Art_History_3a_Renaissance_to_

WWII/

Osman Hamdi ve Batılı olup Doğunun büyüsüne kapılıp 

Doğuyu benimseyip, Batıya Doğu’yu tanıtan Zonaro’ 

nun çalışmalarındaki ortak noktalar renklerin cüm-

büşü, detaycı ve özenli çalışmalardır. Her iki sanatçıda 

fotoğraf sanatından faydalanmış ve figüratif eserler 

vermişlerdir. Bu iki sanatçının en önemli ortak noktası 

ise, her ikisinin de Oryantalist olmasına rağmen genel 

kanının aksine Doğuyu negatif eleştirel bir tutumla ele 

almaktan ziyade olumlu yönleriyle ortaya çıkararak 

yüceltmeleridir.     

 

4. Sonuç

19. yüzyılda çok ciddi toplumsal değişim ve dönüşüm-

lerin yaşandığı görülmektedir. Bu dönüşümün yaşan-

masına sebep olan temel süreçler Batı’nın sıkışmışlık 

içerisinde bulunduğu Osmanlı’nın ise zirvede olduğu 

zamanlarda, sıkışmışlıktan kurtulmanın yollarını arama 

çabasıyla başladı. Coğrafi keşifler, Reform, Röne-

sans, Fransız Devrimi ve Sanayi İnkılabı gibi toplumsal 

olaylar dünya dengelerinin değişmesine sebep olmuş 

ve modernizm denilen ve Batı’nın kendine ait değerleri 

yücelterek kendisi dışında kalan toplumları ise ötelediği 

yeni bir dünya tasarımı oluşturmasına olanak tanımış-

tır. Oryantalizm ise bu sürecin ideolojik temellerinden 

bir tanesini oluşturmaktadır. Ve modernizmin kültürel 

dayanaklarından birini oluşturmuştur. Resim sanatı ise 

oryantalizmin kültürel temellerinden belki de en önem-

lisi olarak karşımıza çıkmıştır. Batının Doğu’yu çoğu 

zaman küçümseyerek yaptığı bu resimler bugün bile 

hala olumsuz olan Doğu imgesinin oluşmasına kaynak 

teşkil etmiştir.  

Bu çalışma kapsamında incelenen ressamlar biri Doğu-

lu diğeri ise Batılı olan iki oryantalist sanatçıdır: Osman 

Hamdi ve Fausto Zonaro. Batı’nın oryantalist resimle-

rinin aksine Zonaro Doğu’yu yücelten çalışmalarıyla ön 

plana çıkmıştır. Diğer taraftan ise, Doğu’nun batılılaşma 

politikalarıyla birlikte içten oryantalizmin yaptığı bir 

dönemde Osman Hamdi de benzer şekilde eserlerinde 

Doğu’yu olumlu bir şekilde göstermiştir. Böylelikle bu 

iki sanatçının olumsuz Doğu algısına karşıt bir tepki 

niteliğinde çalışmalar yaptığı söylenebilir. 

KAYNAKÇA

Avcıoğlu, D. (2001). Türkiye’nin düzeni, dün-bugün-yarın, Cilt:1, 

İstanbul: Tekin Yayınevi.

Başbuğ, M. (2009). Saray ressamı Zonaro’ nun fırçasından üsküdar, 

Üsküdar sempozyumu VI içinde(ss.77-93). ,  

İstanbul: Selçuk Üniversitesi.

Baytar, M. (2010). Batı’da eğitim görmüş Türk ressamları ve aldık-

ları eğitimin sanatlarına yansımaları.Mimar Sinan Güzel Sanatlar 

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Resim Ana Sanat Dalı Resim 

Programı. Yüksek Lisans Tezi.

Cezar, M., Edgü, F. (1986). Osman Hamdi Bilinmeyen Resimleri. 

İstanbul: Ada Yayınları.

---

506

Resim 2- http://www.wga.hu/html_m/d/david_j/2/204david.html

Resim 3- http://www.maroon.com.tr/galeri/Eugene-Delacroix/

Eugene-Delacroix

-Liberty-Leading-the-People-Halka-Yol-Gosteren-ozgurluk

Resim 4- https://www.istanbulsanatevi.com/product/jean-le-

on-gerome-saray-terasinda-7616/

Resim 5- http://www.dergisanat.com/wordpress/osmanli-sa-

ray-ressami-fausto-zonaro%E2%80%99nun-hatirati-ibrahim-ba-

rutcuoglu-201012.html

Resim 6 - http://www.cornucopia.net/magazine/articles/cavalca-

de-of-colour/

Resim 7- https://twitter.com/sufikitap/status/381023630915678208

Resim 8- http://sevgisanat.blogspot.com.tr/2010/01/bursada-ye-

sil-camiide.html

Resim 9- https://sfnrdmr.wordpress.com/tag/osman-hamdi/

Resim 10- http://www.haberahval.com/bilgi-1182692-osman-ham-

di-bey-kimdir-haberi43

Resim 11- http://www.tutunamayanlar.net/resim/manset/22-faus-

to-zonaro

Resim 12- Öndeş, O., ve  Makzume, E. (2003). Osmanlı saray ressa-

mı Fausto Zonaro,s:108 İstanbul: YKY.

Resim 13- http://www.hthayat.com/yasam/roportajlar/ha-

ber/1021379-osman-hamdinin-kadini-yucelttigi-mihrab-nerede

---

507