Thank you for your contribution

499

miştir. Osman Hamdi ise, Batılılaşma politikaları ekse-

ninde Batı’ya eğitim amaçlı gitmiş ve geri döndüğünde 

oryantalist nitelikli ancak diğerlerinin aksine Doğu’yu 

yücelten birtakım eserlere imza atmıştır. Dolayısıyla, 

Zonaro ve Osman Hamdi’nin karşılaştırılması Batılı ve 

Doğulu ressamların gözünde Osmanlı’nın değerlendi-

rilmesinin nasıl olduğunu gösteren bir örnek olmaları 

bağlamında büyük önem taşımaktadır. 

1.  19. Yüzyıl Avrupa Resim Sanatı   

ve Oryantalizm

19.yy, Avrupa için sanayi ve demokraside, Batı toplumu-

nun yaşantısında köklü değişikliklere neden olan dev-

rimlerin yüzyılı olarak anılmıştır. Tarımcılık yerini sana-

yiciliğe bırakmış, buhar ve elektrik gücü birçok alanda 

kullanılmaya başlanmıştır. Bu gelişmişliğin yarattığı 

kentleşme birçok yeşil alanın azalmasına neden ol-

muştur. Köyden kente işçi göçleri başlamıştır. “Giderek 

güçlenen alt ve orta sınıflar yönetimden ve iş- verenden 

birtakım yeni taleplerde bulunmuş; bunun sonucunda 

ortaya çıkan yeni kurumlar ve yaşam tarzları, sanatı da 

önemli ölçüde etkilemiştir”(İnankur, 1997).

Birçok alan gibi gelişmişliğin  vücut bulduğu 19.yy 

sanatında belirli dönem üslupları yerine başka tür bir 

süreklilik, akımlar ve karşı akımların sürekliliğiyle 

karşılaşılmaktadır.  Hiçbir ulusal, etnik ve kronolojik 

sınır tanımayan  bu akımların birbirleriyle rekabet ettiği 

çatıştığı, kaynaştığı ya da birleşmesi gibi  birtakım 

süreçlerle karşılaşılmaktadır. Dolayısıyla da modern 

sanatın açıklanmasında bu akımların bizlere çizmiş 

olduğu harita önemli bir teorik temel teşkil etmektedir 

(İnankur,1997). 19. Yüzyılın bu kaotik ortamının sanata 

yansıması şeklinde ortaya çıkmış olan bu farklı akımlar 

dönemin sosyo-kültürel yapısını analiz etmede önemli 

bir araç konumundadırlar. Bu bağlamda, bu dönemde 

ortaya çıkmış olan neoklasisizm, romantizm, empres-

yonizm, realizm ve oryantalizm gibi akımlar bu noktada 

önem taşımaktadırlar.

Neoklasisizm akımında tarihsel olayların ve Yunan 

mitolojisine dair öğelerin ön plana çıktığı görülmektedir 

(Resim-1). Örneğin bu dönemin en önemli toplumsal 

olayı sayılabilecek Fransız Devriminin ve öncesindeki 

cumhuriyetçi fikirlerin olduğu kadar Paris ve Helen’in 

aşklarını anlatan mitolojik öğelerin tuvale yansıdığı 

görülmektedir (Resim-2). Benzer şekilde romantizm 

akımında da dönemin tarihsel toplumsal koşullarının 

resmedildiği görülmektedir (Resim-3). Gerek Fransız 

gerek Alman gerekse de İspanyol romantik akım tem-

silcilerinin resimlerinde dönem koşullarının duyguyu ve 

ifadeyi ön plana çıkaran bir üslupla yansıtıldığı görül-

mektedir. Bu süreçte çalışmanın da temel konusunu 

oluşturan oryantalizm sanatta yaşanan bu değişim 

sürecinin bir devamcısı olarak karşımıza çıkmaktadır 

(Resim-4).

Fransa imparatoru, I. Napolyon Bonaparte’ ın Mısır 

seferi ve I. Dünya Savaşı arasında yaşanan süreçte iki 

karşıt kültürün karşılaşması sonucunda sanat orta-

mında bir patlak oluşur ve bu patlak görsel imgelere 

dökülür: “Bilinmeyene Merak” (Germaner, 2000). Bu 

bağlamda Batı kendi kültürünün bir karşıtı olarak 

gördüğü Doğu’ya yönelerek onu kendi kavramlarıyla 

açıklamaya çalışmıştır. Ancak bu çaba bir uygarlığı 

olumlu yönleriyle anlamaya ve tanımaya çalışmaktan 

ziyade onu eleştirel bir perspektifle değerlendirerek biz 

ve onlar ayrımını yapmıştır. Dolayısıyla da çok büyük 

bir sosyo-kültürel mirasa sahip olan Doğu, Batı’nın 

gözünde yeniden keşfedilme nesnesi olarak karşımı-

za çıkmaktadır. Bunun sonucunda da temsili bir Doğu 

imgesi yaratılmaya çalışılmıştır. İşte bu temsil çabaları 

Batı merkezli oryantalist akımlara işaret etmektedir.

Bonapart’ ın 1798’de Mısır Seferi’yle başlayarak de-

vamında gelişen tarihsel süreçte yaşananlar Batı’nın 

Doğu’ya olan ilgisini artırmıştır. Doğu’ya yönelik bu ilgi, 

yani Doğunun din, dil , tarih ve kültür gibi alanlarda 

incelenmesini ifade eden bu yeni anlayış oryantalizm 

olarak adlandırılmaktadır. Oryantalist nitelikli araştır-

malar gerek Batılı gerekse de Doğulu sanatçılar ya da 

düşün insanları tarafından yapılmıştır; ve belirli eksen-

lerde incelemeler, eleştiriler ve tartışmalar yapılmıştır. 

Bu noktada Doğunun kendisi ile ilgili yapmış olduğu 

çalışmaların niteliği de önemlidir. Bu bağlamda Doğulu 

bilim insanlarınca da oryantalizm ülke politikalarından, 

bağımsız hareket edemeyerek savaş ve siyasi kamplaş-

malardan dolayı tutarlı bir şekilde anlam değiştirmiştir.

Kavramın epistemolojik kökenine bakılacak olur-

sa, oryantal; Doğuya ait olan veya Doğuyu hatırlatan 

Fransızca kökenli bir sözcüktür. Oryantalist ise Doğu 

uzmanı kişilere verilen addır (Meydan Larousse, 1979). 

Halliday’ın çalışmasında (Özdal, 2012’de belirtildiği 

üzere)  “Ortadoğu ve özel olarak Arap dünyasına ilişkin 

yaklaşımların bazı genel öncülleri dil, din ve tarihsel 

değişimleri ele alış biçimi olarak tanımlanabilir”.

Oryantalizm hakkında birçok eser ortaya çıkmıştır ve bu 

eserlerden Filistin asıllı Amerikalı Edebiyat profesörü 

Edward Said’ in 1978 yılında yayınladığı “Oryantalizm” 

adlı kitabı çığır açıcı olması nedeniyle literatürde önemli 

bir bilgi alanını temsil etmektedir. Amerikalı tarihçi 

James Clifford “Oryantalizm Üzerine” adlı makalesinde 

Said’in oryantalizm tanımlarını şu şekilde aktarır: Halli-

day’ın çalışmasında (Özdal, 2012’de belirtildiği üzere) ;

 “Said Oryantalizm’i asla doğrudan tanımlamaz daha ziyade 

farklı ve her zaman birbiriyle uyumlu olmayan çeşitli bakış 

açılarından nitelendirir ve işaret eder. Birincisi oryantalizm 

oryantalistlerin yaptıkları ve yapmakta oldukları şeylerdir. 

Bir oryantalist Doğuya özgü ya da genel yönleriyle öğreten, 

hakkında yazan ya da araştıran kimseye denir. Bu gru-

bun içerisine akademisyenler, hükümet uzmanları girer: 

filologlar, sosyologlar, tarihçiler, antropologlar. İkincisi 

oryantalizm ‘Doğu’ ile (Çoğu zaman) ‘Batı’ arasında yapılan 

ontolojik ve epistemolojik bir ayrıma dayalı düşünme tarzı-

---