Thank you for your contribution

210

Resim 1. Hans Holbein, VIII. Henry Portresi

İmgeler, aslında (sözcüklerle) söylenebilecek şeylerin 

görsel çevirilerinden ziyade, dünyaya ilişkin belli bir 

bilincin görsel dönüşümleridir (Leppert, 2009, s.19). Ona 

göre seyredilen her resim, sadece dünyaya ilişkin bir 

iddiadan ibaret değildir aynı zamanda bir soruşturma, 

araştırma ve keşif yoludur. Resim yüzeyinde ayrı bir 

boyut ve anlam kazanan gölge, kompozisyonda bir imge 

olarak değerlendirilmeye çalışılmaktadır. Bu bağlamda 

sanat tarihinde kompozisyonda bir öğe olarak bulunan 

ve imgeselleşen gölge örneklerine rastlanmaktadır. 

Bunlar kimi zaman resme simgesel bir üst anlam kat-

makta kimi zaman resim işleviyle gölgenin abartılması 

yoluyla daha ruhani ya da kutsal bir ortam yaratılmak-

tadır. Kimi zaman ise gölgenin salt bir gösterge olduğu 

bununla resimde kompozisyona katıldığı görülmektedir.

Resim Sanatında Gölgenin İmgesel Kullanımı

Hangi çağa, hangi üsluba ait olursa olsun resimde renk, 

çizgi, leke, ışık ve gölge gibi ifade öğeleri kullanılır. 

Görsel sanatların tümünde ışık ve gölge kullanımıyla 

amaçlanan şey, görme duyusuna hitap eden çalışma-

larla yeni nesneler, yaklaşımlar ve anlamlar yaratmak-

tır ve sanatçılar eserlerini görme duyusuna yönelik 

olarak çıkartırken kendi sanat alanlarının malzeme ve 

teknolojisinden kaynaklanan pek çok öğeyi kullanır ya 

da kullanmaya çalışmışlardır. Daha önceki bölümde 

de üzerinde durduğumuz nesne mekân ilişki hakkında 

ışık ve gölge kullanımıyla ilgili Tansuğ Şunları söyler: 

“Resimde plastik (üçboyutlu) bir görünüm elde etmek 

amacıyla, biçimleri modle etmek (mekân içinde kendi 

hacimleriyle bir yer tutma izlenimini vermek) yoluna 

başvurulur. Biçimleri modle etmek de, resmin başlıca 

araçlarından olan ışık-gölge zıtlıklarından yararlan-

mak” ile mümkündür (Tansuğ, 1999, s.10).

Resim sanatında gölge, varlığa iki boyutlu yüzeyde 

üçüncü boyutunu kazandırmada ve uzamsal ilişkilerini 

ortaya koymada sanatçının kullandığı en etkili yöntem 

olmuştur.  Sanatçıların sanat tarihi boyunca gölgeyi kul-

lanım şekilleri incelendiğinde, ilkellikten uzaklaşmak 

ve nesnenin boyutlarını vurgulayarak işlerine yenilik ve 

yaratıcılık kazandırmak amacıyla, gölgeyi daha koyu ve 

daha fazla alansal olarak kullandıkları görülmektedir. 

Böyle bir inceleme sonucunda sanatçıların yüzyıllardır 

resim sanatı uygulamalarında vurguyu arttırmakta 

ışığa nazaran, gölgeyi daha fazla kullandıkları söy-

lenebilir. Bu önermeyi açıklayan ilk örneklerden biri 

Giotto tarafından 14. yüzyılın başlarında verilmiş daha 

sonra geliştirilerek gerçekçi bir yanılsama sağlamak-

ta renkten önce geleceği düşüncesiyle oluşmuştur. 

Gölgenin gelişimiyle ilgili diğer bir adım İtalyan ressam 

Masaccio tarafından 15.yüzyılın ilk yarısında atılmıştır. 

Masaccio, resimlerinde ve kilise fresklerinde, hareket 

vermek için geleneksel bir anlatım yöntemi olan soldan 

sağa doğru olan akışı değiştirmiş (Resim 1), arkadan 

öne doğru bir gelişi aktarabilmek için çift taraflı paralel 

gölgeleme kullanmıştır (Stoichita, 2006). Tunalı’ya göre 

resimde arkadan öne doğru uzanan ayrı bir uzay varlığı 

algılanarak nesneler arası ilişkilerde ışığın dolayısıyla 

gölgenin temel öğe olarak kullanılması ilk kez Masaccio 

ile olmuştur ve izlenimcilere kadar böyle devam etmiştir 

(Tunalı, 1981, s.54).

Resim 2: Masaccio, St. Peter Raising the Son of Theophilus and St. 

Peter Enthroned as First Bishop of Antioch, Brancacci Chapel, Floransa

Giotto ve Masaccio ile tohumları atılan gölgeleme yo-

luyla derinlik sağlama çalışmaları, Leonardo ile gerçek 

ışık kaynağından gelen ışınların önüne geçen nesnenin 

durumunu bir kendinde bir de arkasında oluşan gölge 

şeklinde ayırarak tanımlandığı bir perspektif türü 

olarak sanat tarihine geçmiştir. Gölgenin ifade gücünün 

keşfi ile daha sonra renkle de zenginleşen ve kuramsal-

laşan hava perspektifinin ilk adımları da atılmıştır.

Rönesans öncesi dönemde form kazandırmayı amaç-

lamayan önemli bir girişim ise Flippo Lippi’nin Muştu-

lama’sıdır (Resim 2). Burada sanatçı nesnelere ya da 

figürlere form kazandırma endişesinin dışında bir ara-

yışla Hazreti Meryem’in düşen gölgesini ona kutsallık 

katabilmek amacıyla simge işleviyle kullanmıştır.

---

211

  

Resim 3: Flippo Lippi, Muştulama, 1440 Civarı,  

Ahşap Üzerine Suluboya, İki Panel, Frick Koleksiyonu, New York

“Gölge, ışıktan daha fazla güce sahiptir, …ışık asla 

gölgenin yerini tamamen alamaz, en azından sağlam 

bedeninkini.” , “ Gölge, sonsuz bir karanlığındır ve 

karanlıktan aydınlığa doğru hareket ederken, sonsuz 

sayıda dereceleri vardır. …. Gölge, vücut şekillerinin 

açığa vurulmasıdır.” John Baptist portresinde (resim 3), 

figür bu derin gölgeler içinde modellenirken, karanlık-

tan aydınlığa doğru geçişlerin olduğu görülür (Buch-

holz, 1999, s.84). Bu yolla Leonardo formu oluşturmanın 

yanı sıra farklı bir duygusal etki yaratmak amacıyla da 

gölgeden yararlanmıştır.

Resim 4: Leonardo da Vinci, St. John The Baptist, 1513-1516

Rönesans’ta Leonardo ile kuramsallaşan gölge yoluyla 

derinliği arttırma çalışmaları 16. yüzyılın sonlarında 

Maniyerizm döneminde bozulmaya başlar. Sağlam 

anatomik oranlar bozulur, ışık ve gölge abartılı bir hal 

alır. Bu dönemde çoğunlukla ışık ve gölge uygulama-

larının abartıldığı, bu zıtlığın çok sıklıkla farklı etkiler 

yaratmakta kullanıldığı görülür. Gölgeden bu amaçla 

yararlanma çalışmaları 17. yüzyıl Barok sanatıyla doru-

ğa çıkmıştır. Bu sanatta en önemli gölge uygulayıcıları 

Rembrandt ve Caravaggio gibi ustalar olmuştur. Özel-

likle ışığın nesneler üzerine düşüşleri ve bunun resim 

yoluyla yansıtılması üzerine düşünen Rembrandt, kitle 

ile mekân ilişkisini, tek yönden gelen ilahi ışık ve ona 

bağlı oluşan gölge yoluyla ortaya koymaya çalışmıştır. 

Caravaggio ise yönlendirilebilen Chiaroscuro tekniğini 

etkin bir şekilde eserlerinde kullanmış, gölgenin yoğun-

laştırılması ve nesneler arasında ışık- gölge ilişkilerinin 

yönlendirilebilir olduğuna dikkat çekmiştir. Bu teknikte 

ışık yoğun bir şekilde net ve tek bir kaynaktan gelmekte-

dir. Buna bağlı olarak her nesne mutlaka tek bir yönden 

ışıklanırken diğer bir yönü şiddetli bir biçimde gölgede 

kalmakta bu şekilde her neşende yoğun bir karşıtlığı 

oluşmaktadır. Resmin konusunda vurgulamak istenen 

alana uygun yönlendirilen ışık ve gölge anlatımın teme-

lini oluşturmaktadır.   

Resim 5: Caravaggio, The Incredulity of Saint Thomas, 1601–1602

Resim sanatında varlıkları mekâna yerleştirmenin bir 

yolu olarak ışıktan ve en önemlisi gölgeden yararlan-

mak, yansıtmacı olsun olmasın tüm sanat yaklaşım-

larının yararlandığı bir yöntemdir. Önceleri yansıtmacı 

bir anlayışın ifade aracı olan bu alışılagelmiş gölge 

yönteminin yanı sıra varlıkların formlarını niteleme 

amacı gütmeyen diğer bir kullanım yolu ise gölgeyi ayrı 

bir imgesel anlatım aracı olarak kullanmaktır. Sanat 

tarihinde birçok sanatçı gölgeyi kompozisyonlarında 

kimi zaman bir gösterge gibi kullanarak kimi zaman 

da simgesel bir anlam yükleyerek vurguyu arttırıcı bir 

eleman olarak kullanmışlardır. Ergüven’e göre “Resim 

sanatında gölgeleme, çizgi aracılığı ile oylumlu beden 

arayışı bağlamında, ilk kez Antik yunan’ da gündeme 

gelir. Buna göre skiagraphir (gölge resim), iki boyutlu 

yüzeyle örtüştüğü sürece gölgeye dönüşen bedeni, göl-

ge bedenden kurtarma özlemine işaret eder.” (Ergüven, 

2000, s.148). 

Gölge resimlerde gölge formun bir aracı olmaktan 

çıkar ve ayrı bir anlam taşıyan bir imge halini alır. Bu 

ifade türünün ilk örnekleri doğrudan varlıkları, mekânı 

ve varlıklar arasındaki ilişkileri gözlemleyerek değil, 

nesnelerin izdüşümlerinin (düşen gölgelerinin) resme-

dilmesiyle meydana gelmiştir. Üç boyutlu nesneleri iki 

boyutlu yüzeylere sabitleme düşüncesiyle ortaya çıkan 

---