77
ÇAĞDAŞ SANAT VE YERELLİK
CONTEMPORARY ART AND LOCALITY
Bugün kültürel çeşitliliği kucaklayan ve farklılığa vur-
gu yapan çokkültürlülük politikası, küreselleşen sanat
dünyasına yerel sanatçıların farklılığını ve ötekiliğini
bir değer olarak getirmiştir. Yerelin yeniden kurgula-
nıp, pazarlandığı neoliberal küresel ekonomiden pay
alan sanat piyasası da yereli çerçeveleyen bir kültürel
sentezi benimsemiş görünmektedir. Bu anlamda, yerel
kültürlerin Batı’nın sanat diline çevrildiği açıktır. Kü-
resel dolaşımda sanatçıların hareketliliğinin artması
ile en duyulmamış yerellikler ve bu yerellikleri çevre-
leyen konular evrensel Batı sanat diline uyarlanmıştır.
Bunun sonucunda sanatçıların üretimleri egzotik öteki
formlar olarak çoğalmıştır. Hızla tüketen, hep şimdiyi,
en günceli, politiği ve radikali kovalayan çağdaş sanat
dünyası çevre kültürlerin politik ve egzotik öteki-
ler olarak bir yerellikler geçidine dönüşmesine yol
açmıştır. Çağdaş sanat dünyası kültürel farklılığa,
çoğulluğa yaptığı vurgu ölçeğinde yerelliğin heterojen
çeşitliliğini bünyesine almaktadır. Fakat bu heterojen
çeşitlilik güncel sanat ortamına girer girmez, anında
homojenleşmekte ve Batı tüketim diline çevrilmekte-
dir. Batı’nın sanat alımlamasında ötekiliğin temsiline
duyulan arzular ve oluşturulan fanteziler, tüketim
stratejilerinin oluşturulmasında önemli rol oyna-
makta ve bu arzu ve fanteziler toplumsal olarak inşa
edilmektedir. Güncel sanatın sıkça referans verdiği
mekâna özgülüğü toplumsal alana yerleştiren, yerel
ve toplumsal mübadeleler ve bağlamlar taşıyan sanat
çalışmaları bile bienaller, uluslararası etkinlikler
ve festival mekânlarında yersiz yurtsuzlaşmakta,
Anahtar Sözcükler: Çağdaş Sanat, Yerel, Küresel,
Çokkültürlülük // Keywords: Contemporary Art, Local, Global,
Multiculturalism
Mardin Artuklu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Görüntü Sanatları
Bölümü //
Mardin University, Faculty of Fine Arts, Department of Visual Arts
backaptan@gmail.com
ÖZET ABSTRACT
Yrd. Doç. Dr. Başak Kaptan ŞİRAY
08-11 Nisan April
2015
78
bağlamını taşıdığı yerelliği yersiz bir seyre, kimlikler
gösterisine dönüştürmektedir. Çağdaş sanatın tüketim
alanı haline gelen yerellik sanatının yükselişi sanatçı-
ları, kurgusal kimlik mekânlarına, bellek depolarına,
temsil politikalarının üretim alanına sürüklemektedir.
Bu bildiride kültür merkezli eleştirel bir yöntem kulla-
nılmakta, yerellik temsili konusunda yapılan kültürel
incelemelerde postkolonyal eleştirilerinden fayda-
lanılmaktadır. Bu çalışmada çağdaş sanat alanında
küresel ile yerelin dinamik ilişkisinde farklı kültürlerin
bir meta olarak içerilmesi ve alandaki iktidar ilişki-
lerinin gösterilmesi için Boris Groys’un metinlerine
başvurulmaktadır. Çağdaş sanatın Avro-Amerika
merkezci kimliği ve çağdaş sanat ortamında farklılık
ve otantiklik vurgusunun eleştirisi için Hal Foster, Jean
Fisher, Gerardo Mosquera, Geeta Kapur ve Rasheed
Araeen gibi Third Text yazarları ve sanat eleştirmen-
lerinin metinlerinden yararlanılmaktadır. Bu bildiride
çağdaş sanat tarihi içinden bakılarak, kültürlerin
zamansal eşitlenmesi olan çağdaşlık kavramına ve
kültürlerin mekânsal kuşatması anlamına gelen küre-
selleşme ve uluslararasılaşma ekseninde bienallerin,
küresel sanat etkinliklerinin ve fuarların öncülüğünde
oluşan çokkültürlülükle eşgüdümlü sanat ortamına
eleştirel yaklaşılmaktadır.
Today the cultural policy, which stresses upon differ-
ence and embraces cultural diversity, has brought
diferrence and otherness of local artists as a value
into the globalizing art world. Following neo-liberal
global ecenomy’s tendency of reshaping then pur-
chasing localism, art market too seems to accept a
cultural synthesis that frames the local. In this sense,
it is obvious that local cultures are translated into the
language of Western art. The most uncommon and
unheard locals and issues that are enclosed by these
locals are adapted to the universal language of West-
ern art with the increasing mobility of the artists. As
a result, the productions of the artists are increased
as forms of egzotic other. By rapidly consuming and
chasing after the most current, politic and radical, the
contemporary art world leads the parade of locals while
prompting the political and egzotic otherness of the
periphery cultures. The more contemporary art world
emphisizes the cultural difference and multiplicity, the
more it homogenizes the cultural heterogenity. Fanta-
sies and the desires for the representation of otherness
play an important role in order to make strategies of
consumption at the Western reception of art and these
fantasies and desires are socially constructed. Even the
concept sitespesificity, frequently sited by today’s art in
its social space engagements, and the artworks which
bear social contexts and exchanges become deterrito-
rialized at biennials and international festival spaces;
they transform the contextual localism into a spaceless
landscape and a spectacle of identities. The rise of the
art of localism, which has become the space of con-
sumption of contemporary art, drifts into the fictional
identity spaces, memory spaces and production space
of the representation politics.
In this proceeding, culture based critical method will be
utilized; postcolonial criticism will be called upon in the
cultural analysis about the representation of localism.
While writing how contemporary art scene adopts
different cultures as a commodity in the dynamic rela-
tionship of global and local, Boris Groys’s texts will be
refered to reveal power realtions in the contemporary
art world. In order to critisize the Euro-American cen-
tered identity of contemporary art and its insistance on
difference and authenticity, the texts of art ciritics and
Third Text writers like Hal Foster, Jean Fisher, Gerar-
do Mosquera, Geeta Kapur ve Rasheed Araeen will be
utilized. In this proceeding, the concept of contemporary
which equalizes cultures historically, the concept of glo-
balisation which encloses cultures spatially and the fact
of art scene which is tuned with the multiculturalism
appearing with the biennials, global art facilities and
fairs on the basis of universalisation will be approached
critically.
Yirminci yüzyılın sonu ile başlayan çağdaş sanatın en
güncel konusu Batı-dışı kültürler ve bu kültürlerin
yerel dağarcığının hakim küresel kültürle melezlenerek
sahnelenmesi olmuştur. Başta demokratik bir sahne
gibi görünen ve öteki kültürlere yönelen bu davet, aynı
zamanı ve çağdaşlık fikrini paylaşan, fakat farklı yerel
içeriklerin küresel bir sanat havuzunda yanyana olması
çağrısıdır. Sanatın gerçekten çağdaş olabilmesi için
gündelik olan ile ilgilenmesi, şimdiki zamanı yakala-
yıp ifade edebilmesi gerekmektedir. Şimdiyi yansıttığı
sürece otantik olabilen sanat için küresel koşul günceli
izlemek ve farklı coğrafyaları yaklaştırmaktır.
Bugün “çağdaş sanat” terimi basitçe zamanımızda üre-
tilen sanatı göstermek yerine çağdaşlığın kendisini nasıl
gösterdiği ile ilgilidir. Bugünün çağdaş sanatı şimdiyi
sunma eylemini ortaya koymaktadır (Groys, 2008a, s.
71). Çağdaş sanatın ne olduğuna dair soruyu yanıtlama-
dan önce belki de kastedilen çağdaşlığın ne olduğuna
ve bu çağdaşlığın göstergesinin ne olduğuna bakmak
anlamlı olacaktır.
Çağdaş olmak doğrudan şimdiki zamanın içinde var olmak
olarak anlaşılabilir. Şimdinin önemli olduğu “çağdaşlık”
kavramı, kendi zamanlarını farklı mekânlarda yaşayan
başkaları ile birlikte bulunma olasılığını içerir. Farklılığı
içine alan zengin bir içeriğe ve heterojenliğe sahip bu
çağdaşlık hali, paylaşılan bir deneyim olarak belirli bir
ortaklığa ve aynılığa işaret etmektedir. Asya, Afrika, Orta
Doğu gibi dünyanın farklı bölgelerinde yaşanmış farklı
modern süreçlerin ve değişimlerin ardından ortak olan
şey yaşanan farklılığın çağdaşlığı, farklı görüşlerin birlikte
varoluşu ve kapsayıcı bir söylemin eksikliği olduğunu
söyleyen Terry Smith, bu anlamda çağdaşlığın kendisinin
daha fazla “modernite” ve “postmodernite” terimleri ile
karakterize edilemeyecek bir güncel dünya imgesine bir
atıf olduğunu belirtir (2013, s. 19).