The series of the humanitarian

- 138 - 

            Muğamda  təcəssüm  etdirilən  bədii  obrazların  aliliyi  emosional  məzmunun  incəliyi,  ucalığı 

ilə  seçilir.  Muğamlarda  bir  emosional  durum  uzun  müddət  ərzində  bütün  nüansları  və  inkişafın 

xarakterik  dinamikası  ilə  dərin  və  aydın  tərzdə  ifadə  olunur.  Çünki  muğam  dünyanın  vahidliyinin 

dərki  üzərində  qurulmuşdur  və  mahnı-rəqs  janrlarından  fərqli  olaraq  onun  funksiyası  son  dərəcə 

bədii  estetik  mahiyyətlidir.   

            Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  başqa  xalqlardan  fərqli  olaraq  Azərbaycan  muğamlarında 

improvizasiya  başlanğıcı  özünü  daha  dolğun  büruzə  verir.  İfaçı  yüksək  yaradıcılıq  təşəbbüsü 

göstərərək  bəzən  hətta  yeni  melodik  material  da  yaratmağa  qadirdir.  Belə  hallarda  hər  muğam  üçün 

nəzərdə  tutulmuş  qanun  çərçivəsində  ifaçının  qabiliyyəti  və  istedadından,  eləcə  də  zövqü  və 

fantaziyasından  asılı  olaraq,  ifa  etdiyi  muğamlara  yeni  keçidlər,  modulyasiyalar,  yeni  variantlar, 

formalar,  üsullar  tətbiq  edilir.  Məhz  buna  görə  də  daha  artıq  yaradıcılıq  təşəbbüsünə  malik  muğam 

ifaçıları,  eyni  zamanda,  bu janrın  yaradıcıları  da hesab olunurlar.   

            Muğamların 

mövzu  dairəsi  əsasən  lirik-məhəbbət,  fəlsəfi,  xəyalpərəst  mövzularla 

müəyyənləşir.  Məhz  bu  səbəbdən  Şərq  ədəbiyyatı  klassiklərinin  –  Nizami,  Füzuli,  Nəsimi,  Xaqani, 

Vidadi,  Vaqif,  Səməd  Vurğun,  Əliağa  Vahidin  və  başqalarının  qəzəlləri  muğamların  poetik  mətnini 

təşkil  edir.   

            İlk  baxışdan  mahnı-rəqs  janrları  kimi  muğamlar  da  şifahi  ənənəsi  çərçivəsində  qalaraq  bütün 

xalq  musiqi  ilə  vəhdət  təşkil  edir.  Lakin  muğamlar  ladın  daha  yüksək  səviyyədə  təşkilinə  və 

melodiyanın  inkişafına  malik  olduqları  üçün  daha  böyük  ifaçılıq  vərdişləri  və  mədəniyyəti  tələb 

edirlər.   

            Aşıq  yaradıcılığı  kimi  muğamlar  da  geniş  tamaşaçı  kütləsi  qarşısında  xüsusi  ifa  üçün 

nəzərdə  tutulduğundan  mahnı  və  rəqsdən  fərqlənirlər.  Muğam  üslubu  üçün  xarakterik  olan 

konsertlik  xüsusiyyəti  onu  folklor  janrlarından  fərqləndirir.   

            Şifahi  ənənəyə  əsaslanan  Azərbaycan  professional  musiqisinin  müəyyən  bir  qismini  “Zərbi-

muğamlar”  adlanan  instrumental-vokal  muğamlar  təşkil  edir.  Vokal  partiyasının  improvizasiyalı 

hissəsinin  dəqiq  metrik  ritmlə  müşayiəti  –  “Zərbi-muğam”ların  fərqləndirici  xüsusiyyətlərindəndir. 

Bu  zaman  xanəndə  müşayiət  edən  ansambllarda  başqa  alətlərə  nisbətən  zərb  alətlərinə,  dəf  və 

nağaraya  üstünlük  verilir.   

             Zərbi-muğamlar  sayca  çox  deyildir.  Bunlar  “Heyratı”,  “Kərəmi”,  “Ovşarı”,  “Mənsuriyyə”, 

“Kəsmə  şikəstə”,  “Qarabağ  şikəstəsi”,  “Arazbarı”,  “Simayi  şəms”dir.  “Qarabağ  şikəstəsi”  xüsusi 

populyarlıq  qazanmışdır.   

             Zərbi-muğamların  vokal  partiyaları  üçün  reçitativin  əksər  hallarda  yüksək  reqistrdə 

başlanan  zəngin  ornamentli  oxunaqlı  melodiyalarla  növbələşməsi  səciyyəvidir.  Xanəndənin 

metrritm  baxımından  sərbəst  muğam  partiyası,  əsasən  2  vəznli,  dəqiq  metroritmə  malik  cəld 

müşayiətin  fonunda  səslənir.  Müşaiətin  mühüm  faktoru,  bir  qayda  olaraq,  ostinat  ritm  formulanın 

metroritmik  sabitliyidir.   

              Zərbi-muğamlarda  tez-tez  polifoniya  elementlərinə  rast  gəlmək  olar.  Bu  da  müşayiətdəki 

səslərin  metroritmik  sərbəstliyindən  irəli  gəlir.  Belə  ki,  xanəndəni  müşayiət  edən  ansamblda 

alətlərdən  biri  digərlərindən  ayrılaraq,  gah  vokal  partiyasının  kiçik  hissələrini  təqlid  edir,  gah  da 

unison  şəklində  ümumi  səslənməyə  qarışır  və  müşayiətlə  təzadlıq  yaradır.  Məhz  bununla  əlaqədar, 

ansambl  alətləri  arasında  təzadlı  polifoniyaya  malik  hissələr  yaranır.   

              Azərbaycan  qədim  və  son  dərəcə  zəngin  folklor  ənənəsi,  şifahi  xalq  yaradıcılığı  olan  bir 

ölkədir.                                                                                        

 

ƏDƏBİYYAT 

 

      1. İsmayılov  M.S. Azərbaycan  xalq  musiqisinin  janrları.  Bakı,  1960 

2. 

Qasımova  S. Azərbaycan  musiqi  ədəbiyyatı.  “Adiloğlu”,  Bakı,  I hissə,  2009, s. 46-50 

3.

 Zöhrabov  R. Muğam.  Bakı,  1991. 

4. Babayev  E. Şifahi  ənənəli  Azərbaycan  musiqisində  intonasiya  problemləri.  Bakı,  1998,      

    səh. 5. 

3. 

Амиров Ф. В мире музыки.  Баку,  1983 

---

- 139 - 

4. Абасова Э. А. Азербайджанская  музыка  // Музыкальная  энциклопедия / Под ред. Ю.  

    В. Келдыша. — Москва:  Советская энциклопедия, 1973—1982. 

5. Беляев В.М. О музыкальном  фольклоре  и древней письменности. М.: Советский  

    композитор, 1971, с. 108-162 

6. Энциклопедия азербайджанского мугама.  Баку:  Фонд Гейдара Алиева, 2012, 264 с. 

7. Аббасов А. Дж. Мугам  // Музыкальная  энциклопедия / Под ред. Ю. В. Келдыша.   

    Москва:  Советская энциклопедия, 1973—1982 

 

ABSTRACT 

Valida  Huseynova 

PROFESSIONAL  ORAL GENRES OF MUSIC - MUGHAM 

           The  article  refers  to  professional  oral  genre  of  music  -  about  mugham.  Mugham  or  mugham  - 

one  of  the  major  genres  of  traditional  music  of  Azerbaijan,  multipart  vocal  and  instrumental  work. 

Mugham  -  it  is  also  a  common  name  frets  Azerbaijani  music.  Mugham  characteristic  type  of 

melodic  improvisation  based  deployment  certain  mugham-fret.  Mugham  performed  as  a  fully 

(destgakh)  and  in  parts  singer-soloist  (singers)  with  instrumental  accompaniment  or  as  a  solo 

instrumental  works.  Azerbaijani  mugham  is  considered  a  kind  of  music-making  practice,  common 

in  the  cultures  of  the  Middle  East.  In  the  early  periods  of  mugham  was  studied  as  part  of  a  single 

musical  tradition  along  with  Arabic  and  Turkish  maqam,  Persian  destgyahom  and  other  local 

representatives  of  the  Mugham  makamnoy  tradition,  and  was  not  associated  exclusively  with  the 

Azerbaijani  culture.  However,  theoretical  and  musical  works  of  Azerbaijani  mugham  masters  have 

created  an  opportunity  to  get  acquainted  with  the  Western  listener  mugham  as  a  part  of  modern  life 

of  Azerbaijan.  In  2008,  UNESCO  declared  the  mugham  one  of  the  masterpieces  of  the  oral  and 

intangible  heritage  of humanity.               

РЕЗЮМЕ 

Валида Гусейнова  

ПРОФЕССИОНАЛЬНЫЙ  УСТНЫЙ  ЖАНР  МУЗЫКИ – МУГАМ  

           В  статье  говорится  о  профессиональном устном жанре  музыки – о мугаме. Мугам или 

мугамат — один из основных жанров азербайджанской традиционной музыки, многочастное 

вокально-инструментальное  произведение.  Мугам  —  это  также  общее  название  ладов 

азербайджанской  музыки.  Мугаму  характерен  импровизационный  тип  мелодического 

развертывания  на  основе  определенного  мугам-лада.  Мугам  исполняются  как  полностью 

(дестгях),  так и по частям певцом-солистом (ханенде) с инструментальным сопровождением 

или  в  виде  сольных  инструментальных  произведений.  Мугам  считается  азербайджанской 

разновидностью  практики  музицирования,  распространенной  в  культурах  Ближнего  и 

Среднего  Востока.  В  ранние  периоды  мугам  изучался  в  качестве  составляющей  единой 

музыкальной  традиции  наряду  с  арабским  и  турецким  макамом,  персидским  дестгяхом  и 

другими  локальными  представителями  мугамо-макамной  традиции,  и  не  ассоциировался 

исключительно  с  азербайджанской  культурой.  Однако  теоретические  и  музыкальные  труды 

азербайджанских 

мастеров 

мугама 

создали 

возможность  западному  слушателю 

познакомиться  с  мугамом,  как  с  частью  современной  жизни  Азербайджана.  В  2008  году 

ЮНЕСКО  объявило  мугам  одним  из  шедевров  устного  и  нематериального  культурного 

наследия человечества.  

 

 

NDU-nun  Elmi  Şurasının  23  yanvar  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 

olunmuşdur  (protokol  №  05) 

         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 

İ.Məhərrəmova   

 

 

 

---