Tijorat banklari
Yüklə 2,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Nazorat uchun savollar:
1. Bank daromadlari nima va u qanday tashkil topadi? 2. Bank xarajatlari nima va u qanday tashkil topadi? 3. Bank foydasi nima va u qanday tashkil topadi? 4. Bank sof foydasi nima va u qanday tashkil topadi? 5. Foizli xarajatlar va ularning tarkibini tushuntiring. 6. Foizsiz xarajatlar va ularning tarkibini tushuntiring. 7. Foizli daromadlar va ularning tarkibini tushuntiring. 8. Foizsiz daromadlar va ularning tarkibini tushuntiring. 9. Foizsiz daromadning afzalliklari. 10. Foizsiz daromadning kamchiliklari. 11. Operatsion xarajat nima? 12. Foiz marjasi qanday aniqlanadi? 13. Tijorat banklarining foyda tushunchasi. 14. Sof foyda qachon yuzaga keladi? 224 X BOB. TIJORAT BANKLARINING TO’LOVGA LAYOQATLIGI VA LIKVIDLIGI 10.1. Tijorat banklarining to’lovga layoqatliligi va likvidliligi haqida tushuncha. Tijorat banklarining likvidlik ko’rsatkichlari Har qanday mamlakat iqtisodiyotining tayanadigan asosiy ustunlardan biri bo’lib moliyaviy jihatdan mustahkam va barqaror faoliyat ko’rsatuvchi bank tizimi hisoblanadi. Har bir mutsaqil davlatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasi va kelajakdagi taraqqiyoti avvalo mazkur mamlakatda barpo etilgan va muntazam ravishda takomillashtirilib boriladigan bank tizimining faoliyatiga bog’liqdir. Ma’lumki tijorat banklari har kuni o’zaro bog’liq bir necha masalalarni yechmoqlari lozim: a) o’z operatsiyalarining foydaliligiga erishish; b) likvidlik darajasini zarur darajada saqlash; v) to’lov qobiliyatini mustahkamlash va boshqalar. Ammo shuni ta’kidlash lozimki bankning daromadliligi va likvidligi o’zaro teskari mutanosibdir. Yuqori likvidlikni ta’minlash bankning yuqori daromadlikka erishish maqsadiga ziddir, chunki likvid aktivlar nolikvid aktivlarga nisbatan kam foiz daromadlari keltiradilar. Boshqa tomondan yuqori foydaga erishish maqsadida aktiv siyosat yurgizayotgan banklar likvid aktivlarini mumkin bo’lgan minimal darajada ushlab turish tenedensiyasiga ega bo’ladilar. Likvidlik va daromadlik o’rtasidagi bunday o’zaro bog’liqlik bank siyosati noratsional tuzilgan sharoitda yuqori likvidlik mavjud holda uning norentabelligiga yoki xatarli darajada pas bo’lgan likvidlik sharoitida bankning yuqori daromadligiga olib kelishi va bu uning bankrotligiga sabab bo’lishi mumkin. Likvidlik va foydalilikning optimal darajada bo’lishini ta’minlash uchun banklar bu ko’rsatkichlarni kompleks tahlil qilishlari zarur, buning uchun esa avvalo «bankning likvidligi» va «bankning to’lov qobiliyati» kabi tushunchalarni ko’rib chiqmoq zarur. Hozirgi iqtisodiy adabiyotlarda likvidlik va to’lov qobiliyati iqtisodiy terminlari ko’pincha bir-birini o’rnini almashtirgan holda talqin etiladi. Likvidlik termini moddiy qiymatliklarning va boshqa aktivlarning tezda sotilishini va pulga aylanishini ifodalaydi. Bankning likvidligini shuningdek ko’pgina hollarda naqd mablag’larni O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankidan yoki korrespondent banklardan sotib olish qobiliyati deb kam baholashadi. To’lig’icha bank likvidligi deganda likvid aktivlarini 225 sotish, pul mablag’larini Markaziy bankdan sotib olish va aksiyalar, obligatsiyalar, depozit va omonat sertifikatlari xamda boshqa qarz intsrumentlarini emissiyasini amalga oshirish imkoniyatlari nazarda tutiladi. To’lov qobiliyati - bu birmuncha kengrok bo’lib u faqatgina aktivlarni tezda pulga aylantirish imkoniyatlarini emas, balki tijorat bankining o’z kreditorlari - omonatchilar, banklar va davlat oldidagi kredit va boshqa pul harakteridagi operatsiyalaridan kelib chiqadigan o’z to’lov majburiyatlarini o’z vaqtida va to’lig’icha bajarish qobiliyatini ham o’z ichiga oladi. Shunday qilib, likvidlik to’lov qobiliyatining zarur va majburiy sharti sifatida maydonga chiqadi. Uning bajarilishi ustidan nazoratni faqatgina yuridik yoki jismoniy shaxsning o’zigina emas, balki muayyan tashqi nazorat organi ham o’z zimmasiga oladi. Tijorat bankining likvidligi uning passiv bo’yicha pul shaklidagi o’z majburiyatlarini o’z vaqtida bajarilishini ta’minlash qobiliyatidir. Bankning likvidligi bank balansining aktiv va passivlarini balanslashtirilganlik darajasi, bank tomonidan joylashtirilgan aktivlar va jalb qilingan passivlarning muddati bo’yicha o’zaro moslik darajasi bilan belgilanadi. Bank likvidligining me’yorlari odatda balans aktivlarining turli moddalarini passivlarning jami summasiga yoki ma’lum moddalariga, yoki aksincha passivlarning aktivlarga bo’lgan nisbati sifatida o’rnatiladi. Bankning to’lov qobiliyatiga uning o’z majburiyatlari bo’yicha zarur summada javob bera olish qobiliyati deb ta’rif beriladi. Likvidli aktivlar — qiymati bozorda shakllanadigan, bozor qiymati bo‘yicha qisqa muddat ichida ularni sotib olishga osonlik bilan xaridor topiladigan, doimiy ravishda ko‘zda tutilmagan (nomaqbul) yo‘qotishlarsiz sotiluvchi va sotib olinuvchi aktivlardir 86 . Likvidli aktivlarga quyidagilar kiradi: naqd pullar; sof quyma oltin; bankning O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankida (bundan buyon matnda Markaziy bank deb yuritiladi) ochilgan hisobvaraqlaridagi mablag‘lar; bankning boshqa banklarda ochilgan vakillik hisobvaraqlaridagi mablag‘lar; O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining va Markaziy bankining qimmatli qog‘ozlari; qisqa muddatli (30 kungacha) banklararo kreditlar va depozitlar; 86 “Tijorat banklarining likvidliligini boshqarishga qo‘yiladigan talablar to‘g‘risida”gi NIZOM. 13.08.2015 yil. №2709. 226 tavakkalchilik darajasi past bo‘lgan mamlakatlar hukumatlari va Markaziy banklari tomonidan chiqarilgan qimmatli qog‘ozlar, shuningdek bu mamlakatlar hukumatlari va Markaziy banklariga boshqa moliyaviy talablar; “Standard & Poor`s”, “Fitch Ratings” va “Moody`s Investors Service” kompaniyalarining investitsion reyting darajasidan kam bo‘lmagan yoki O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan tan olinadigan boshqa reyting kompaniyalarning ushbu baho darajalariga teng bo‘lgan reyting baholariga ega, rivojlangan fond birjalari ro‘yxatlariga kiritilgan, tavakkalchilik darajasi past bo‘lgan mamlakatlarning yetakchi kompaniyalari qimmatli qog‘ozlari. Yüklə 2,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|