Tilshunoslik asoslari



Yüklə 2,06 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə21/32
tarix24.06.2022
ölçüsü2,06 Mb.
#90050
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   32
Tilshunoslik-asoslari

b itik
m ustaqil term in 
sifatida iste’ino ld an chiq ib , uning 
«noma», «m aktub», «yozuv»
m a ’nolari o 'ra id a a ra b va fors-tojik tillaridan o'zlashg an 
xat,
kitobat, kitob, nom a
k a b i term inlar m an b alard a faol q o ‘liana 
boshlandi.
B itik
te rm in in in g k elib chiqishi haq id a tad q iq o tch i olimlar 
tom o n idan tu rlic h a fik rlar bildirilgan. Eski o ’zbekch ada faol, 
hozirda kam b o ‘lsa -d a , is te ’m olda b o 'lg a n
«yozuv», «kitob»,
«xat»
m a ’nolarini ifo d a lo v ch i 
bitik
term inining 
bitm oq
fe ’lidan 
yasalganligi h a m m a m iz g a yaxshi m a’lum. Bu h a q d a tilshunos 
olim E.V.Sevortyan o ’zin in g «Etim ologicheskiy slovarb tyurkskix 
yazbikov» nom li k ito b id a atroflicha to ‘x talib o 'tg an . Unda 
b it//b iti
fe’llarining etim ologiyasiga oid tu rli k o'rin ish d ag i filer 
va farazlar b erilg an. L u g 'a td a
biti
fe’lining q u y idagi m a ’nolari 
bayo n qilinadi: 
yozm oq; yozuvni kesib olmoq; yozib olmoq; 2)
yozib olmoq, ko'chirib olmoq; nusxa ko'chirm oq; 3) chizmoq,
rasm solmoq; 4) tuzm oq; 5) taqdimi aniqlamoq.
Bizningcha, 
yozmoq, yozuvni kesib olmoq, yozib olm oq
kabilar 
«biti»
ning 
e n g
dastlabki 
m a ’n o lari 
bo'lishi 
kerak. 
Bu 
haqd a


«ApeBHeriopKCKHM cAoaap»da ham aytib o 'tilg a n . XIII-XIV 
asrlarga oid «Attuhfatuz z a k iy a tu fillu g 'a tit tu rk iy a» d a h a m
bitik
leksem asi 
«kitob»
va 
«o'sim lik»
m a’nolarini ifo d alash i k o 'rsa tib
o'tilg an. Shuningdek, «D evonu Iu g 'o tit tu rk » da 
«biti»
n in g yana 
bir m a ’nosi berilgan: 
«biti»
- o sm o n d an nozil b o 'lg a n kitoblar: 
tavrot, injil, zabur, q u r’o n la rd a n birisi». 
«Biti»ning
y u q o rid a
keltirilgan to'rtin chi va b e s h in c h i m a ’nolari 
b itik
term in in in g
din iy aham iyatdagi 
tum or
m a ’no siga yaqindir. E.Sevortyan 
lu g 'a td a turkiy
«biti»
h a q id a g i V.V.Radlov (Radi. AST., 1991, 
str. 319), G .Ram stedl (G .R am sledt. Ein a n la u te n d e r stim m loser 
Labia! in m ongolisch-türkischen U rsprache. - JSFO u, 1916-1920, 
XXXIII, str.9), P.Pelliot (P.Pelliot v JA, 1925, str.253-254) kabi 
olim larning fikrlarini ham b e rib o 'ta d i. U larning b a ’zilari tu rk iy
«biti»
n in g xitoycha «pi < p iet» - m o 'y q alam (tush bilan 
yozishga 
m o'ljallangan 
m o ‘yqalam ) 
so 'zid an
y a salg a n lig in i 
yoqlaydilar. Ayni shunday fikr «D revnetyurkskiy slo v ar» d a ham
aytilgan. Shuningdek, lu g 'a td a V. Bang to m o n id an berilg an
«¿>/£/>ning quyidagi k o 'rin ish d ag i m orfologik tark ib i k o 'rsa tib
o'tiladi: 
«
b iti
=
bit
4- 
i»;
b u erda «

fe ’l yasovchi 
qo'shim chad ir". 
V .B angning 
b u
fikri, 
albatta, 
m unozarali. 
C h u n k i 
«bit»
fe’lining 
«bi» (keskir qurol, pichoq)
o t sh a k lid a n
yasalganligi haqidagi 
fikrlar 
ham
bor. 
K e y in ch alik
«biti»
ning x ito y tilidan o 'zlash g an lig ig a o id taxm inlarni 
M .R esen en
ham da 
J.K losonlar 
ham
m a'qu llay d ilar. 
E .S ev ortyanning 
ta ’kidlashicha, taklif 
q ilin g a n
ushbu e tim o lo g ik fikrlar 
kam chiliklardan xoli emas. C h u n k i, qadim g i tu rk iy m an b a lard a
ot k o'rin ish id ag i 

Yüklə 2,06 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   32




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə