Tilshunoslik asoslari

yozuv ch o ‘tka si
m a’nosidagi 
bi
s o 'z i bilan b o g 'lab ta lq in qilinadi.
M ahm ud 
K oshg'ariyning 
XI 
a s rd a
m aydonga 
k e lg a n
filologik 
«D evonu lu g 'o tit turk» a s a rid a
b itik
term inining u c h
m a ’nosi qayd qilingan: 1. Kitob. 2. 
Yozuv (xat); 
«angtb b itig i
Ье1дяЫк ~
u n in g
yozuvi 
m a’Ium, 
belgilik»; 
3. 
T u m o r 
(o'g'uzcha): 
«oi bitik -t-uldy ~
u k ito b n i k o 'ch irib yozdi»; 
«ol
bitik juzsadi ~
u x atn i o 'chirm oq istadi»; 
«ol bitik tam g'alad
y ** 
u xatga, k ito b g a xon tam g 'asin i urd i» ; 
«Men aibar b itik
jutturdum -
m en u n g a xatni o 'c h irtird im » . O ’rta asrlarda 
tu m o r
term ini 
«bukJab o'raJgan noma; o ‘rama qog'oz; xat; 
y irik
yozilgan har qanday yozuv; duo yozijgan qog'oz»
m a ’n o la rn i 
ilodalab kelgan.
«Devonu lu g 'o tit turk»da 
b itm oq
f e ’lidan yasalgan y a n a
boshqa term in lam i ham ko'rishim i
2
m u m k in : 
«bitigu -
tu rk la r v a
bo shq alam ing siyohdoni»; 
«bitiklik e r ~
yozuv egasi (yozuvni 
biladigan 
kishi) 
m a’nosida»; 
«bitiklik 
пен,
-
b itis h g a
m o'ljallangan, u stig a yoziladigan narsa»; 
«bitik bititguchi -
x a t 
bituvchi. O 'g 'u z va qipchoqlarda b u s h a k l 
bititdAchi
s h a k lid a
qo'llanadi». Yusuf Xos Hojibning « O u ta d g 'u bilig» (« S ao d atg a 
yo'llovchi bilim») asarida ham
b itik
term in i k o ‘p m iq d o rd a
uchraydi. U k o 'p ro q
maktub
m a 'n o s id a k elg an : «3803. Elig m a
yana bir bitig bersyni, O q u su n b itig n i шен>а bytsyni. Y a’ni: 
Elig bam yana bir maktub bersin, (U) m aktubni о 'qisin, m enga
ishonsin.
3804. Elig aydbi u d tb im b itig b ir уо1ы, ВШдкд y a n u t

---

q u l d u yash-teg tolhi. Ya’ni: 
Elig aytdi: Bir yo'la m aktub
yubordim, 
M aktubga javob 
qildi yo sh i rasoiaiga 
xos.
Shuningdek, « Q u ta d g ‘u bilig»da 
bitik
term ini 
kitob
yoki 
yozuv
m a ’nolarida ham q o 'lla n g a n : «2192. Bitib qodm asa erdi bilga 
bitig, Saqishqa n e k u e rd i al ya»> etig. Ya’ni: 
Donolar yozuv
(kitob) yozib qoldiim asalar edi, Hisob uchun qanday chora, iloj,
tadbir bo ‘la i edi»
Bulardan 
tash q a ri, 
«Q u tad g 'u
bilig»da 
«vasiyatnoina,
pandnoma va nasihatnom a»
m a’nolarida birikm a shaklidagi 
qumaru bitig
term in i ishlatilgan: «A ytoldu 
elig k A
qum aru bitig 
qodiribishun ayur. Y a’ni: 
O yto'ldi eligga nasihatnoma yozib
qoidiiishini aytadi».
U sh b u term in tark ib id ag i 
qumaru
so'zi 
qadim gi turkiy tild a
«vasiyat; pand-nasihat, o'git»
m a’nolarini 
ifodalagan.
Asarda Yusuf X o s H ojib birikma sh ak lid ag i 
kag'az bitig
term inidan ham
foydalanadi. 
Bu term in 
yo zu v qog'ozini
ifodalaydi: «1327. BitigynlA aldbi bu k a g 'a z bitig, Bayat athi birlA 
bitidi bitig. Ya’ni: S
iyohdon bilan yozuv qog'ozi oldi, Xudo nom i
bilan (ya 'ni bism illo deb) xa t yozishga kirishdi».
Taxm inan XV1-XV1I asrlardan e ’tiboran