Tilshunoslik asoslari

p i - p ie t
q a y d etilm agan. Shu b o is b o 'lsa
kerak, M. Resenen, ayni zam o nd a, xitoycha 
«piet»
n in g ay n an
«biti»
u c h u n asos ekanligiga s h u b h a bilan qaraydi.
G .fon 
d e r 
G abelents 
tu rk c h a

h in d -e v ro p a
m anbalariga oid b o 'lg an y u n o n c h a
«pittahioy»
b ila n ham
b o g'lay di. Bu fikmi k ey in ch alik
E.Polivanov 
h am
q o 'lla b - 
q u w a tla y d i, 
lekin uning fikricha, 
b itik < bitik
x ito y tilidan 
dastlab m o ‘g ‘ulchaga, so’n g ra esa, m o ‘g ‘ul tili v o sita sid a tu rk iy
tilga o'zlash g an . E.Polivanov o ‘z tad q iq o tid a tu rk iy tilla rg a xos 
b o ‘lgan 
bitm oq
ham da 
yo zm o q
fe ’llari h aq id a s o ‘z yuritib, 
bitm oq
fe’li, asosan, s h a rq iy h u d u d lard a y a sh o v ch i turk iy 
xalqlarga, xususan, o 'zb ek larg a, 
yozm oq
fe ’li esa, k o 'p ro q
g 'arb iy d ag ilarg a - usmonli tu rk la ri va tatarlarg a x o slig in i aytadi, 
E.D.Polivanov fikrining ta s d ig 'i sifatida tu rk tilid ag i 
«bitm ek»

---

fe ’lin in g tarixd a h am d a h o zirgi kunim izdagi m a’no anglatishi 
bilan q iziqib k o'rdik, «T urk tilining etim ologik lu g ‘ati»da 
bitgi
s o 'z ig a qu y id ag ich a izoh berilgan: «Turkcha 
bitim ek
(ya
2
mak) 
s o 'z id a n
«bit-gi 
bitgi» (yozma bo ‘Igan, yozilgan,
arabcha 
kitap).
Bu y erd a til n u q ta i nazaridan aham iyat berilishi kerak 
b o 'lg a n m uhim bir n u q ta bor: 
biti bitig
s o ‘zlari Osiyo 
tu rk c h a s id a
kitob, m aktub
m a’nolarini ifodalaydi. Holbuki, 
A n a d o 'li xalq tilida esa, 
«o‘sib (ko'payib) ketm oq, urchimoq.
yetishm oq, mahsulot holiga kelm oq»
m a’nolarini ifodalovchi 
«bitm ek»
fe’li 
qad im g i 
tu rk
tilida 
«yazmak»
m a’nosida 
q o 'lla n g a n
«bitimek»
b ila n m a ’nodosh b o 'lg an va u n d a n
bitg(k)i
(kitap)
s o ‘zi yasalgan. 
B itki
/arabcha 
nebat)
xalq tilida (shevada) 
b itg i
sh a k lid a ham talaffuz qilinadi, am m o b u y e rd a
bitgi
b u tu n la y b o sh q a m a ’n o -
kitap
m a’nosini anglatm oqda». 
Bitgi
lek sem asi hozirgi tu rk tilid a qadim gi turk tilida an g latg an
m a ’n o la rid a n biron tasini h am ifodalam aydi. 
U ning hozirgi 
sh a k li 
b itk i
bo'lib, q u y id a g i m a ’noda ishlatiladi: «(Botanikaga 
oid) T u sh g a n yerida ildiz otib, hosil beruvchi, s o 'n g ra esa, qurib 
a d o b o 'lu v ch i o 't-m a y sa y o k i daraxt kabi o ‘sim liklarning 
u m u m iy nom i, nabotot. 
«Bitki bitieri» -
o'sim lik 
(bitkijlaida
y ash o v ch i d araxt biti k ab i o'sim lik hasharotlarining um um iy 
nom i v a hokazo». U shbu iz o h d a n k o ‘rinadiki, qadim gi tu rk tilida 
faol q o ‘llanishda b o 'lg a n
b itg i//b itk i
so'zi hozirgi turkch ada 
b u tu n la y boshqa m a ’n o d a qoMlanadi. Uning q ad im gi 
bitgi
(kitob)
m a ’nosini b u g u n g i tu rk tilida arab tilidan o'zlashgan 
kitap
lek sem asi iio d alam o q d a. «Türk Dilinin Htimoloji Sôzlü§ü» 
(T u rk tilin in g etim o lo g ik l\ig ‘ati)da 
b itik //b itig
term ini um um an 
uch ram ay d i. U ni faqat h o z irg i turk tilining izohli lu g 'atid ag in a 
uch ratish im iz m um kin. Lekin b u lu g 'atd a ham u n in g b utunlay 
b o s h q a
m a ’nolam i ifo d alab
kelishini ko'ram iz: 
«Bitik:
1. 
C h a rc h o q yoki o g 'ir k a sallik d a n keyingi holsizlik, m ajolsizlik. 2. 
H o lati yom on, rohatsizlik».
T u rk tilida