Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
Nəsimi və Xətaidə birbaĢa səsləĢir:
Nə kiĢidürür ġirazi ki, bəyan edə bu razı, Düzübən bu sözü sazı mən uĢ zəbanə gəldim.
Təyyar SALAMOĞLU (CAVADOV) ĠSMAYIL ġIXLI VƏ MĠLLĠ - TARĠXĠ VARLIĞIMIZ
Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində görkəmli nasir kimi yaĢamaq hüququ qazanan Ġsmayıl ġıxlı bədii yaradıcılığa 1930-cu illərin sonu, 40-cı illərdə gəlmiĢdir. Əksər yaradıcı adamlar kimi o da əvvəlcə poeziyada müəyyən "gəziĢmələr" etmiĢ, xalq Ģeiri üslubunda yazdığı qısa müddətli Ģeir yaradıcılığından sonra nəsrə keçmiĢdir. Ġ.ġıxlı ilk nəsr əsərlərini 40-cı illərin sonlarında yazmıĢdır. Müharibənin od-alovunu gözləri ilə görən, onun törətdiyi bəlaların ağrısını canında yaĢadan Ġ.ġıxlı 1942-ci ildən qələbə gününədək döyüĢ yolu keçmiĢdir. O, "Həkimin
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
sularında" adlı hekayələrində bir nasir kimi qələmini sınaqdan çıxarmıĢ, müharibə və insan mövzusunun psixoloji tərəflərini bədii təsvirin mərkəzinə çəkməyə çalıĢmıĢdır. Hekayələrinin mövzusunu iĢtirakçısı olduğu müharibə həyatından götürdüyü üçün bədii əksetdirmədə dəqiqlik, canlılıq və reallıq əsas məziyyətə çevrilmiĢ və yazıçının ilk uğurunu ĢərtləndirmiĢdir. Bununla belə, Ġ.ġıxlının həqiqi sənətkar uğuru "Ayrılan yollar"dan baĢlanır. Dövrün ədəbi tənqidinin "Ayrılan yollar"a münasibəti birmənalı olmamıĢdır. Yazıçının bədii dilinin səlisliyi, təsvirlərdəki canlılıq və təbiilik, süjetin qəhrəmanların düĢüncələrindən, qəlb aləmindən güc alan hərəkəti və bir sıra baĢqa cəhətlər yüksək qiymətləndirilsə də, insanların əmək prosesindəki hərəkətinin müəyyən mənada arxa plana keçirilməsi, mövzu və problematikanın kənd həyatından yazılmıĢ baĢqa əsərlərdəkindən əsaslı Ģəkildə fərqlənməməsi, konfliktin zəifliyi, baĢqa sözlə, yazıçının konfliktsizlik nəzəriyyəsinin təsirindən yaxa qurtara bilməməsi əsərin qüsurları kimi qabardılırdı. Tənqidin "Ayrılan yollar"a bu münasibəti obyektiv və elmi-analitik qiymətləndirmənin yox, ideoloji münasibətin nəticəsi kimi qəbul edilməlidir. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
ön plana keçməsi ilə ədəbiyyatımızda yeni mərhələnin baĢlanğıcı olur. Ədəbi tənqid və ədəbiyyatĢünaslıq bu mənada bədii nəsrimizdə Ġ.Hüseynovun "Yanar ürək", M.Ġbrahimovun "Böyük dayaq", M.Hüseynin "Yeraltı çaylar dənizə axır" romanlarına xüsusi dəyər verir. "Ayrılan yollar" bu əsərlərin hər üçündən qabaq yazılmıĢdır. Əmək prosesində qarĢıya çıxan çətinliklərdən, problemlərdən doğan konflikt əsasında hərəkətə gələn süjet "Ayrılan yollar"da bədii təsvirin üst qatıdır, örtüyüdür. "Ayrılan yollar"da insanlar planı yerinə yetirmək uğrunda gecə-gündüz çalıĢan və bu çalıĢma prosesində sadəcə "canlı insan olmağa vaxtı qalmayan surətlər" (Elçin) kimi yox, öz duyğu və düĢüncələri, sevinc və iztirabları ilə özəl bir dünya yaĢayan təbii varlıq kimi də uğurla təsvir edilmiĢdir. Bu mənada "Dağlar səslənir"dən "Ayrılan yollar"a qədər Ġ.ġıxlının yaradıcılığındakı irəliyə doğru hərəkəti görməmək mümkün deyildir. Ġ.ġıxlı sosrealizmin mövzu standartlarını ancaq "Dəli Kür"də tamam qıra bilmiĢ, həm də mövzuya dövrün yox, iç dünyasının istəyi ilə giriĢmiĢ və bədii həll vermiĢdir. Ġ.ġıxlı xarakter etibarı ilə kökə, milli-tarixi varlığa bağlı insan idi. "Dəli Kür"də seçilən mövzu, qoyulan
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
yaradıcılığının sonrakı mərhələsində də o, bu mövzuya sadiq qalmıĢdır. Onun "Dəli Kür"dən sonra yazdığı "Əfsanələr və rəvayətlər" silsiləsindən olan əsərlərində də, "Qızıl ilan", "Namus qaçağı" hekayələrində də etnik yaddaĢdan gələn xüsusiyyətlər aparıcıdır. Lakin "Dəli Kür" ruhu daha çox onun son romanında - "Ölən dünyam"da görünür. Romanda bədii təsvirin mərkəzində 20-ci illərin hadisələri durur. Roman qəhrəmanları ilə ilk tanıĢlıqlar ailə-məiĢət hadisələri çərçivəsində baĢ verir. Lakin romanın məiĢət süjeti də kifayət qədər dramatikdir. Alqazaxlıların ağbirçəyi Güllü arvad, Çıraqlılar nəslinin ağsaqqalı Ömər koxa yazıçının romanında yaratdığı möhtəĢəm obrazlardır. Güllü arvad da, Ömər koxa da dünyanın hər üzünü görmüĢ, böyük həyat təcrübəsi toplamıĢ müdrik insanlardır. Onlar həyatın mənasını namusla yaĢamaqda görürlər. Əslində müəllifin məqsədi ayrı-ayrı fərdlərin həyat yolunu izləmək deyil. Nə Güllü arvad, nə də Ömər koxa fərdi xarakterin ümumiləĢdirilmiĢ obrazı kimi yaradılmamıĢdır. Baxmayaraq ki, Güllü arvadın da, Ömər koxanın da xarakteri çox aydın və parlaq cizgilərlə cızılmıĢ, özünəməxsus fərdi keyfiyyətləri olan obrazlar kimi oxucu
Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|