Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
Ömər koxa da milli-tarixi varlığın simvolları olmaqla, bu tarixi gerçəkliyə məxsus ən əlamətdar keyfiyyətlərin daĢıyıcısı kimi bədii təsvirin mərkəzinə çəkilirlər. Güllü arvadın Ömər koxanın ölümündən sonrakı həyatı milli xarakterin sovetləĢmə dövründəki faciəsini ümumiləĢdirir. Məhz bu həyat yolu kontekstində müəllif sovetləĢmə dövrünün ən acı həqiqətlərini oxucuya çatdırır. Ġ.ġıxlının ən böyük uğurlarından biri yaĢanılan və yaĢanmaqda olan həyatı qarĢılaĢdırması, müqayisə müstəvisinə gətirməsidir. Oxucu Ömər koxanın və Güllü arvadın, həmçinin Çıraqlıların və Alqazaxlıların inqilabaqədərki həyat tərzi ilə inqilabdan sonrakı həyat tərzinin ən səciyyəvi məqamları ilə tanıĢ olur. Yazıçı süjetə müdaxilə etmir, hadisələrə tendensiyalı münasibət göstərmir. Sadəcə epik təhkiyəni davam etdirir, iki nəslin xoĢbəxt, təbii bir həyat yaĢamaq imkanını itirib faciəli bir tale yaĢamasını, bu yaĢantının ürək göynədən təfsilat və detallarını təsvir edir. Bu təhkiyə və təsvirlər sovetləĢmə dövründə itirdiklərimiz, daha çox isə mənəvi itkilərimizlə bağlı çəkilməz, dözülməz ağrıların təsvirinə yol açır, sonralar üzləĢdiyimiz milli faciələrimizin kökünü görməyə istiqamət verir. Müəllifin "ölən dünyam" www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
açıqlayır. Ġ.ġıxlı ölməz sənətkardır. Çünki o, yaradıcılığında milliliklə bəĢəriliyin üzvi vəhdətinə nail ola bilib. Bununla belə, onun sənət dünyasında "Dəli Kür"ün müstəsna mövqeyi var. "Dəli Kür" Azərbaycan nəsrində bir də fəth olunması mümkün olmayan zirvədir və bu mənada professor N.Cəfərovun onu "ədəbiyyatımızın S.Vurğundan sonrakı Ģah əsəri" adlandırmasında mən böyük həqiqət görürəm (Klassiklərdən müasirlərə. Bakı. "ÇaĢıoğlu", 2004, s. 170). "Dəli Kür" "bütün zamanlar üçün" yazılmıĢ bir əsərdir. Görkəmli sənətkarın anadan olmasının 90 illiyi ərəfəsində biz romanın üzərinə yenidən qayıtmağı və bu əsəri həmiĢə təzə-tər saxlayan keyfiyyətləri imkanımız daxilində hərtərəfli incələməyi daha məqsədəmüvafiq hesab etdik.
* * * "Dəli Kür" romanında XIX əsrin ikinci yarısının, daha çox isə son onilliklərinin hadisələri təsvir olunur. Əsrin ikinci yarısının ilk onillikləri romanın birbaĢa təsvir obyekti deyil. Həmin tarixi zaman kəsiyi birbaĢa təsvir predmetinə çevrilən zaman kəsiyi ilə müqayisə kontekstində estetik www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
və adına görə dolanmağı var idi. Qanlı da qanını özü alırdı, nə divan var idi, nə də dərə. Ġndi bu nədir?" Romanın aparıcı qəhrəmanının - Cahandar ağanın daxili hiddət və etirazla, təəccüb və təəssüflə içindən keçirdiyi bu düĢüncələr və qoyduğu sual onun ömrünün çox hissəsini yaĢadığı keçmiĢ zamanın səciyyəsini açır; patriarxal münasibətlər, milli adət - ənənələrlə tənzimlənən həyatın sabitliyinin pozulmağa, "dünya"nın dəyiĢməyə doğru getdiyini iĢarələyir. Ġ.ġıxlı romanının mövzusunu "dəyiĢməyə doğru gedən" zamandan götürür və onun obyektiv səciyyəsini verməyə çalıĢır. Ġlk növbədə milli varlığın min illər ərzində formalaĢan həyat tərzinə müstəmləkəçi rejimin - çar hökumətinin, roman qəhrəmanlarının dili ilə desək, "divan - dərə"nin bütün gücü ilə nüfuz cəhdi bədiiləĢdirilir. Romanda çar hökumətinin Azərbaycanda siyasi və iqtisadi cəhətdən möhkəmlənməsinin konkret mənzərələri əks olunmuĢdur. Bu mənzərələr həmin dövrün ictimai-siyasi münasibətlərini dolğun və tam obyektiv əks etdirir. Yazıçı romanda çar hökumətinin Azərbaycana gəliĢinin, burada möhkəmlənmək niyyətlərinin bütövlükdə müstəmləkəçi xarakter daĢıdığını və milli varlığa qarĢı
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
yerlərdə hər cür və hər hansı münasibətlə görünüĢü, bir qayda olaraq, narazılıqla və bir çox hallarda isə müqavimətlə qarĢılaĢır. Roman müəllifi bu münasibəti həm keçmiĢ, həm də çağdaĢ planda süjet xəttinin üzvi tərkib hissəsinə çevirir: "Bu ölü sükutu hiss edən kazaklardan biri Əhməddən soruĢdu: - Camaat hanı, köçüblər? - Yox. - Bəs niyə görünmürlər? - Sizdən qorxurlar. - Niyə?
- Sizdən xeyir gözləmirlər". Göytəpəlilərin keçmiĢdə olanları yaxĢı xatırlamaları fonunda müəllif çar hökumət nümayəndələri ilə xalq, yerli camaat arasındakı bu etimadsızlığın kökünü açır: "Göytəpəlilərdən neçə dəfə atlı kazakların tökülüĢüb gəldiklərini və "Zayej"də gecələdiklərini görənlər az olmamıĢdır. Hətta həmin kazakların ətraf kəndlərdən, eləcə də Göytəpənin özündən adamlar tutub döydüklərini, sonra da atın döĢünə salıb siyirtmə qılınc altında Ģəhərə apardıqlarını xatırlayanlar, onları unutmayanlar çoxdur". Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|