Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
varlığından uzaqlaĢmayıb, bu mühitdə insan təbiətə "qarĢı duran qüvvə" deyil, ondan güc alan, onunla gündəlik təmasda olan varlıqdır. Ġ.ġıxlının qəhrəmanlarının xarakterindəki bir çox keyfiyyətlər təbii mühitlə sıx təmasdan gəlir. Bu mühit romanda necə əks olunur? Ġ.ġıxlının qəhrəmanları Kürün sahilində yaĢayır. "Kürün hirsli ləpələri az qalır ki, evlərin divarını yalasın. Sol sahildə böyük bir meĢə var. Bu meĢə Kürün yaxası boyu uzanıb üfüqlərə doğru gedir". Əsasən, maldar, əkinçi olan bu insanlar meĢə ilə sıx bağlıdırlar. Onlar hər gün yüzillik palıd ağacları ilə üz-üzə gəlir, səs-səsə verib oxuyan quĢların nəgməsini dinləyir, "Kürə su içməyə gələn marallara tamaĢa etməkdən" doymurlar. Təbiətin ahəngdar və qayğısız həyatı insanlarda təmiz, saf duyğular yaradır, xarakterlərinin möhkəm və vüqarlı olmasına, məkrsiz, hiyləsiz bir həyat yaĢamalarına stimul verir. AxĢamüstü heyvanlar örüĢdən qayıdanda boynu qumrovlu bir maral da naxırla birlikdə Cahandar ağanın həyətinə gəlir. Maralın Cahandar ağaya, Cahandar ağanın marala münasibətindəki saflıq, təmənnasızlıq və təmizlik bu insanların, doğrudanda da, ilkinlikdən ayrı düĢmədikləri haqqında heyrətamiz təsəvvür yaradır: "Naxırın içində fırlanan maral boynundakı qumrovu zınqıldada-zınqıldada
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
sonra da iri buynuzunu oynadaraq, nəm burnunu onun üzünə yapıĢdırdı. Cahandar ağa maralın boynunu qucaqladı". Fikrimizcə, təbiətlə bu sıx təmas "Dəli Kür" qəhrəmanlarının içindəki gücün, əyilməzliyin, vüqarın, təmkinin, qüdrətin, zəhmin haradan və nədən qidalandığını aydın göstərir. Təbiətlə insanın bu bağlılığı bədii təsvirin xarakterinə də bir təbiilik gətirir. Bənzətmələr öz məzmununu insanla təbiətin sıx bağlılığından alır. Yazıçı qəhrəmanın psixoloji durumunu oxucuya çatdırmaq üçün onun hərəkətini güc, qüdrət simvolu olan vəhĢi heyvanların hərəkəti ilə müqayisədə təqdim edir. Əsərdə "naqafil üstü alınmıĢ pələng kimi hücuma hazırlaĢırdı", "qəfəsə salınmıĢ yaralı pələng kimi dolandıqca..." kimi çoxsaylı müqayisələr üslub keyfiyyətinə çevrilir. Obrazın (ġamxalın - T.S.) ağlamasını təsvir edən aĢağıdakı səhnəyə diqqət yetirək: "O, ağlamırdı. Ağzı üstə eĢələnir, daxildən qopan nəriltini boğmaq istədikcə titrəyib çalxalanırdı". Bu təsvirdə "daxildən qopan nərilti", "titrəyib çalxalanırdı" ifadələri dəli Kürün və yaxud vəhĢi heyvanın - pələngin hərəkətinə assosiasiya Ģəklində qəhrəmanın qarĢısıalınmaz gücə və möhkəm xarakterə malik olmasını iĢarələyir. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
ümumiyyətlə, "Dəli Kür"də ifadə olunan müəllif mövqeyində russoçuluğu müdafiə psixologiyası da var. Ġnsanın təbiətdən tamamilə ayrı düĢdüyü və sözün həqiqi mənasında təbiətə qənim kəsildiyi bir zamanda yazılan əsərdə belə bir meylin olması ən azı qəribə görünmür. "Təbii hüquq təlimi"nin müəllifi J.-J.Russo elmin və, sivilizasiyanın inkiĢafının əxlaqi tərəqqiyə xidmət etmədiyini söyləyərək "təbiətə doğru geriyə" qayıtmağı təklif edirdi. ...Texniki tərəqqinin alovlu tərəfdarı Volter Russoya cavab olaraq deyirdi: "Mən Russoya qulaq asanda dördayaqlı olub, meĢəyə qaçmaq istəyirəm".1 Volterin təbirincə demiĢ olsaq, Ġ.ġıxlıya da qulaq asanda "meĢəyə qaçmaq istəyi" bizim də içimizdən keçir. Ancaq burası da var ki, "təbiətə doğru geriyə" düĢüncəsi "Dəli Kür"dən yan keçməsə də, müəllifin baĢlıca məqsədinə də çevrilmir. BaĢlıca məqsəd insanı öz təbii halında, xarakterinin mürəkkəbliyi və ziddiyyətləri, özünəməxsusluğunda göstərmək və onun xarakterinin sosial amillərlə bərabər, təbii-bioloji amillərlə də Ģərtləndiyini önə çəkməkdir. Bu yanaĢmadan kənarda Ġ.ġıxlının qəhrəmanlarının xarakterini və bu xarakterdən irəli gələn hərəkətlərini izah etmək mümkün deyildir. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
baĢqasının kəbinli arvadını - Mələyi qaçırması hadisəsinə ailəsinin, xüsusən, arvadı Zərnigarın kəskin reaksiyası ilə baĢlayır. O da məlumdur ki, romanın məiĢət süjetindəki dramatizm öz baĢlanğıcını bu hadisədən götürür və sonadək səngimək bilmir. ƏdəbiyyatĢünaslıqda bu epizodun təsvirinə xüsusi maraq göstərilmiĢ və demək olar ki, romanın aparıcı qəhrəmanının "baĢ töhməti"nə çevrilmiĢdir. Bu hərəkətinə görə onu "ailədə hakimi- mütləq bir zalım" (Q.Xəlilov), "namusa ümumi insani keyfiyyət deyil, ancaq yüksək təbəqədən olan adamlar, onun kimi ağalara, qoluzorlulara xas olan bir sifət" kimi baxan insan (X.Əlimirzəyev), "nə arvaddan, nə yaĢlı uĢaqlarından, nə camaatdan, nə də namusunu ləkələdiyi kiĢidən çəkinməyən" (Y.Axundlu) adam kimi xarakterizə etmək meyilləri diqqətdən yayınmır. Bu təfsirlərdə məsələyə metodoloji yanaĢmadakı yanlıĢlıq obrazın hərəkətinə onun yaĢadığı mühitin qanunlarından və insanın təbii varlığından kənarda qiymət vermək cəhdidir. ÇağdaĢ ədəbiyyatĢünaslıqda məsələyə daha çevik təfəkkürlə yanaĢma faktı da diqqəti cəlb edir. T.ƏliĢanoğlu yazır: "Qız götürüb qaçırmaq icma qaydaları daxilindədir, necə ki, atası ilə çəkiĢib, ondan ayrılan ġamxal da belə edir, amma hər iki halda digər patriarxal
Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|