Toplayan və TƏRTİb edəN: K. HÜSeyn

RƏHBƏRİ SÖYƏN, GÖZDƏN SALMAĞA ÇALIŞAN VƏ DAİMA NARAZILIQ EDƏN (DEYİNƏN) KİMSƏLƏR BARƏSİNDƏ
İmam Acurri – rahmətullahi aleyhi – əş-Şəria adlı kitabının səh 21-də deyir ki: «Sələf və Xələf alimləri Xəvariclərin pis bir qövm, Allah və Onun Rəsuluna qarşı üsyan etmiş günahkarlar topluluğu olduğu xüsusunda ixtilaf etməmişlər. Onlar oruc tutsalar da, namaz qılsalar da və etdikləri digər ibadətlər də çox həvəs göstərsələr də bütün bu əməllərin onlar üçün bir faydası yoxdur. Bununla belə onlar yenə də yaxşılığı əmr etməyi və pislikdən çəkinməyi açıqca etsələr də, bu etdikləri onlara bir xeyir gətirməz. Çünki onlar Qurani Kərimi öz istək və arzularına görə təfsir etmişlər və müsəlmanlara qarşı batili haqq göstərmək mücadiləsinə girmiş bir qövmdür». Digər bir yerdə isə səh 28-37-də deyir ki: «Xaricilərin bir görüşünə sahib olub, adil olsun və ya zalım olsun, bir imama qarşı çıxan və bu uğurda yollara düşüb insanları imamın əleyhinə toplayaraq qılıncına sarılan və müsəlmanların qanını axıtmağı halal görən kimsənin nə Quran oxuması, nə namazlardakı qiyamının uzunluğu, nə orucunun davamlığı, nə də elmlə əlaqəli sərf etdiyi gözəl sözləri sizləri aldadıb çaşdırmasın» deyər və onlar haqqında hədisləri bir-bir zikr edər. Xaricilərin məzhəbindən çəkindirmək üçün zikr etdiyim bu xəbərlər Kərim olan Allahın qoruduğu kimsə üçün açıq-aydın bir xəbərdir. Çünki belə bir kimsə Xəvariclərin fikirlərini mənimsəməmiş, imamların pisliklərinə və idarəçilərin zülmlərinə səbr etmiş, onlara qarşı qılıncıyla üsyanda olmamışdır. Allahdan həm özümdən, həm də bütün müsəlmanlardan zülmü qaldırmasını istəmiş, idarəçilərə saleh dua etmişdir. Yenə də onlarla birlikdə həcc etmiş, müsəlmanların düşmənlərinə qarşı idarəçilərlə birlikdə cihad etmiş, onların arxasında namaz, cümə və bayram namazlarını qılmışdır. Onlara itaət etməyi əmr edildikdə gücü çatdığı təqdirdə onlara itaət etmiş, əgər mümkün olmamışsa öz üzürünü onlara bildirmişdir. Əgər ona günah etməyi əmr etmişlərsə onlara itaət etməmişdir. Sonra o, idarəçilər arasında fitnələr zamanı evinə çəkilmiş, dilini və əlini tutmuş, onların hallarına meyl etməmiş və fitnəyə yardım etməmişdir. Həqiqətən də bu özəlliklərə sahib olan kimsə Allahın diləməsi ilə doğru yol üzərindədir». İmam Şovkani – rahmətullahi aleyhi – öz «Seylul Cərrah» adlı kitabında 4/556-da deyir ki: «Bəzən imamın xətaları açıqca görünən kimsənin idarəçisinə nəsihət edərək şahidlərin gözləri önündə onların ayıblarını ifşa etməyərək hədisdə keçdiyi kimi imamın əlindən tutaraq və onunla təkbətək qalaraq nəsihət etməkdir. Bununla bərabər ona qarşı nəsihətdə ədalətli olmalı və Allahın sultanını yer üzündə zəlil buraxmamalıdır. İmamlar zülmlərində hansı dərəcəyə çatırlarsa çatsınlar namazlarını qıldıqları və onlardan açıq-aydın bir küfr olmadığı müddətdə onlara qarşı çıxmağın caiz olmadığıdır. Bu mənada varid olan hədislər mütəvatir dərəcəsindədir. Fəqət idarəçisinə itaət edən kimsə bunu da bilməlidir ki, idarəçisinə Allaha itaətdə itaət etməli, Allaha üsyan olan məsələlərdə isə üsyan etməməlidir. Çünki yaradana üsyanda yaradılana itaət yoxdur». İbn Qeyyim – rahmətullahi aleyhi – «Miftahu Darus Səadə» adlı əsərində qeyd edir ki: «Müsəlmanların cəmaatına bağlı qalmaq» sözü qəlbi saxtakarlıq və hiyləgarlıqdan təmizləyən səbəblərdəndir. Çünki bu sifətə sahib olan kimsə sırf müsəlmanların cəmaatına bağlandığından ötrü öz nəfsi üçün istədiyini (sevdiyini) onlar üçün də sevər, öz nəfsi üçün xoş görmədiyini onlar üçün də xoş görməz. Onları üzən şey onu da üzər, onları sevindirən şey onu da sevindirər. Bütün bu sifətlər müsəlmanları buraxaraq onları tənə etməklə bərabər eyibləri ilə əlləşən bidət əhli, Xəvariclər, Mötəzilə və s. əməllərinin tam tərsidir. Çünki onların qəlbləri saxtakarlıq və kinlə doludur». İmam Təhavi – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Müsəlman əmir sahiblərinə və imamlarımıza qarşı haqsızlıq etsələr də belə onlara qarşı çıxmağı uyğun görmərik və onların əleyhinə dua etməyin. Onlara itaətdən də əl çəkməyin. Onlar bizlərə günah etməyi əmr etmədikcə onlara itaəti Allaha itaət dairəsində fərz görürük. Allaha qarşı çıxmağı bizə söyləmədikləri müddətdə onlara xeyirlə dua edərik»¹⁴³⁹. İbn Teymiyyə – rahmətullahi aleyhi – demişdir: «Əhli Sünnənin məşhur nəzər nöqtəsinə əsasən onlar başçıya qarşı çıxmağı və onunla qılınc vasitəsilə döyüşməyi düzgün hesab etmirlər və bu başçının zülm etməsindən asılı deyildir. Buna dəlil Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – dən nəql edilən çoxsaylı hədislərdir. Çünki döyüş və fitnədəki fəsad, başçının döyüş və fitnəsiz hasil olmuş zülmündən daha böyükdür. İki fəsadlı işin daha böyük sayılanı isə ondan kiçik sayılandan irəli keçirilə bilməz. Başçıya qarşı çıxması ilə əvvəlkindən daha böyük bir fəsada səbəb olmayan bir dəstə, bəlkə də heç yoxdur»¹⁴⁴⁰. Başqa bir yerdə o, demişdir: «Nadir hallar istisna edilməklə, başçıya qarşı çıxan hər bir şəxsin bu əməli xeyrindən qat-qat artıq şərlə nəticələnmişdir... Bütün bu deyilənlər, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in başçıların haqsızlıqlarına səbr etməyi, onlarla döyüş aparmamağı və onlara qarşı qiyam qaldırmamağı nə üçün əmr etdiyinə aydınlıq gətirir. Bu, bəndə üçün daha xeyirli bir işdir. Hər hansı bir şəxs bununla qəsdən və ya səhvən razılaşmazsa, onun tutacağı işdə xeyirdən daha çox dağıdıcılıq halları baş verəcəkdir»¹⁴⁴¹. Fitnələr baş verən zaman, bir pisliyi yox etmək istəyən, ondan daha böyük olanına qapı açmamalıdır.

Hətta Əli - radıyallahu anhu – və Müaviyə - radıyallahu anhu – arasında belə bir fitnə düşdü. Osman - radıyallahu anhu – isə, məhz bu səbəbdən öldürüldü. Çox saylı səhabələr və digərləri açıq-aşkar şəkildə etiraz edildiyinə və eyiblər car çəkildiyinə görə qətlə yetrildi. İnsanlar bu hadisələrdən sonra öz başçılarına nifrət edərək onları öldürdülər. Allahdan bağışlanma diləyirik¹⁴⁴². Şeyx əl-Albani – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Deyilənlərdən məqsəd budur ki, Xəvariclər İslamda bədnam bir yol qoyaraq, müsəlmanların başçılarına qarşı itaətsizlik göstərməyi əsrlər boyu özlərinin – dini - məqsədinə çevirmişlər. Baxmayaraq ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – çoxsaylı hədislərdə onlara qarşı ehtiyatlı davranmağı tapşırmışdır. Belə rəvayətlərdən biri - Xəvariclər Cəhənnəmin itləridir - hədisidir. Əslində, onlar öz başçılarını, açıq-aşkar (yəni, insanı İslam dinindən çıxaran) küfr etdiklərinə görə deyil, zülmkarlıq, günah və fasiqlik etdiklərinə görə təkfir edirdilər. Bu gün, İslamın müqəddəs ilahi prinsipləri ilə səthi tanış olmuş bir dəstə müsəlman gənc, bir çox hakimlərin Allahın endirdiyi ilə hökm etmədiyini görərək, elm, fiqh və hikmət sahibləri ilə məsləhətləşmədən itaətsizlik göstərməyə çalışırlar. Onların bu məsələni özbaşına həll etməsi, Misirdə, Suriyada və Əlcəzairdə nahaq qanların tökülməsi ilə nəticələnən ümumi bir fitnəyə səbəb olmuşdur. Bu yerlərdən də öncə Məkkədə (son dərəcə ağır nəticələr vermiş) fitnə-fəsad törədilmişdir. Onlar belə əməlləri ilə Xəvariclər istisna olmaqla, Sələf və Xələflərdən ibarət müsəlmanların riayət etdiyi bu səhih hədisə (Allah yanında sübutunuz olacaq açıq-aşkar bir küfr görməyincə) müxalif olmuşlar. (Səhih Hədislər Silsiləsi). Şeyx əl-Albani – rahmətullahi aleyhi – demişdir: «Yazı və mühazirələrində başçıya qarşı çıxmağı elan edən bu adamlar, mənim tənqidi baxışlarıma görə, əvvəla şəriət hökmlərindən xəbərsizdilər. Çünki Peyğəmbər– sallallahu aleyhi və səlləm – dən asiliklər istisna olmaqla rəhbərə itaət barədə çoxsaylı hədislər rəvayət olunmuşdur. (Səhih 179). Başqa hədislərdə isə, açıq-aşkar küfr görməyincə sənə zülm etsələr və ya döysələr belə onlara itaət etməyin vacibliyi bildirilmişdir. «Fiqh üsulu» elminə görə, əgər müsəlman və ya müsəlmanlar hər ikisi fəsadlı, lakin təhlükə baxımından biri digərindən daha qorxulu bir işlə üzləşərlərsə, kiçiklə böyüyün qarşısını almalıdırlar. Başqa sözlə desək, xoşumuza gəlməsə də kiçik fəsadla razılaşaraq özümüzü daha böyüyündən qoruyuruq. Üsul və fiqh alimləri arasında bu hədislərə şamil etdiyim «fiqh üsulu» qaydası barədə heç bir ixtilaf yoxdur. Çünki hakimlərə qarşı çıxmaq daha böyük bir fitnəyə səbəb olur. Hansısa bir hakimin zülm və ya haqsızlıq etməsi, yaxud da bəzi şəriət hökmlərinə əhəmiyyət verməməsi işin bir tərəfidir. Məsələnin digər tərəfi isə, mən bunu öz düşüncəmlə, lakin irəlidə qeyd etdiyim şəriət dəlillərinə əsaslanaraq deyirəm: Əgər müsəlman hakimlərə qarşı çıxmağın icazəli olduğunu fərz etsək belə bunun icrası yolverilməzdir. Çünki təəsüflər olsun ki, biz bu gün kafir müşriklərin müsəlman ölkələrinə qarşı düşmənçiliyindən şikayətlənirik. Əgər bu qiyamçılar bizi müsəlman hakimlərə qarşı çıxmaq istəyirlərsə, elə qoy kafir müşriklərə qarşı çıxsınlarda. Lakin onlar fitnəni müsəlmanlar arasında səpmək istəyirlər. Bu səbəbdən mən, iki şeydən çox şübhələnirəm. Birincisi, bu adamların həqiqətən İslamı qəbul etməsi, yəni qorxuram ki, bunlar müsəlman cildinə girmiş düşmənlər olsun. İkincisi isə, onların əməllərində müsəlman olmalarına baxmayaraq nadanlığın kökündə dayanmış cahillər olmasıdır. Deməli bu gün qiyamdan danışılması heç bir vəchlə yolverilməzdir. Buna görə də biz, qiyamçıları və ya qiyama qalxmağa çağıranları ya çirkin niyyətlərlə İslama daxil olanlar, ya da Allahın Muhəmməd – sallallahu aleyhi və səlləm – in qəlbinə endirdiyi İslamdan xəbəri olmayan və nadanlığın (cəhalətin) kökündə dayanan müsəlmanlar olması fikrindəyik»¹⁴⁴³. İbn Qeyyim – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: “Münkəri düzəltmək daha çox şərrin gəlməsinə, Allah və Rəsulundan uzaqlaşmağa səbəb olacaqsa bu münkəri dəyişmək qadağandır. Bu münkəri düzəltməyə aiddi müsəlman rəhbərə qarşı çıxmaqdır. Həqiqətən bu şərrin başlanğıcı və fitnələrin yayılmasıdır Qiyamət saatına qədər”¹⁴⁴⁴. Şeyx əl-Albani – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: “Müsəlman rəhbərlərə qarşı çıxmaq – şərdir. Necə ki, bunu şəriətdə və gerçəklikdə sübutunu tapmışdır”¹⁴⁴⁵. İbn Mubarək – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: “Həqiqi alim halal və haram məsələlərindən anlayışı olan kimsə deyildir, çünki bu məsələləri çoxları bilir. Həqiqi alim zərər və faydaları ayırd edən, anlayışı olan kimsədir”¹⁴⁴⁶.

Günümüzdə bəzi insanlar, mən bu sözlərin icraçısı deyiləm, sadəcə təbliğatçısıyam, deyərək cəmaat arasında şər yayırlar. Dahi alim İbn Həcər – rahmətullahi aleyhi – Xəvariclərin parçalandığı firqələrini sadalayaraq demişdir: «Qaidiyyə - başçılara qarşı qiyamı bəzəyən, lakin eyni zamanda qiyama qoşulmayan firqəyə deyilir»¹⁴⁴⁷. Abdullah İbn Ukayma deyir ki: “Heç vaxt heç kimə ölüm işində yardım etməyəcəyəm, Osmanın ölümündən sonra”. Ondan: “Sən Osmanın - radıyallahu anhu – qətlində iştirak etmisənmi?” deyə soruşdular. O: “Mən hesab edirəm ki, onun xətaları barəsində söhbətlər onun öldürülməsinə səbəbdir”¹⁴⁴⁸. Saleh əl-Useymin – rahmətullahi aleyhi – deyir: «İnsanı təəccübləndirən Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ə tənə etmə şəklidir. Belə ki, Ona: Ədalətli ol! Sən bu bölgünü Allah xatirinə etmədin - deyilmişdir. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – isə buyurmuşdur: Bu kişiyə oxşayanlar peyda olacaq ki, sizin namazınız onların namazları ilə müqayisədə dəyərsiz sayılacaq¹⁴⁴⁹. Bu, hakimlərə qarşı çıxmanın qılınc və sözlə ola bilməsinə ən böyük sübutdur. Çünki bu kişi, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ə qarşı əlinə qılınc götürməmişdi. Lakin Ona – sallallahu aleyhi və səlləm – öz etirazını bildirdi. Əhli Sünnənin bəzi kitablarında itaətsizliyin qılıncla olmasına gəlincə bu, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in bildirdiyi kimi, ən son mərhələdəki üsyandır. Məsələn zina gözlə, qulaqla, əllə və ya ayaqla olur. Lakin bunların ən böyüyü və əsil zina sayılanı, övrət yeri ilə edilənidir. Buna görə də Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyumuşdur: «Övrət bu işi ya təsdiqləyəcək ya da yalanlayacaq»¹⁴⁵⁰. Bu, belə bir ifadə işlətmiş alimlərin güddükləri məqsəddir. Biz hadisələrin cərəyan etməsini müşahidə edərək tam yəqinliklə bilirik ki, qılıncla qiyama qalxmaq üçün ilk öncə təbliğat aparmaq lazımdır. İnsanların səbəbsiz yerə qılınc götürüb başçıya qarşı çıxması qeyri mümkündür. Təbii ki, onlar arasında söhbət aparılmalıdır. Deməli, sözlə hakimə qarşı çıxmaq həqiqi qiyam sayılır. Buna sübut irəlidəki hədislər və baş verən hadisələrdir. Hədislərə gəlincə, artıq onları bildiniz. Baş verənlərə gəlincə biz tam yəqinliklə bildiririk ki, qılıncla qiyam sözlə qiyamın bir hissəsidir. Çünki insanlar «Ya Allah, get qılıncı götür» deməklə başçıya qarşı çıxmırlar. İlkin olaraq başçının pislənməsi və yaxşı işlərinin ört-basdır edilməsi kimi bir başlıq olmalıdır ki, insanların qəlbi nifrətlə dolsun. Məhz bu zaman insanlar bəlaya düçar olurlar»¹⁴⁵¹.

Ənəs b. Məlik - radıyallahu anhu – deyir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «İdarəçilərinizi söyməyin, onları aldatmayın və onlara nifrət etməyin. Allahdan qorxun və səbr edin. Həqiqətən də qurtuluş (idarəçilərinizin zülmündən qurtulmanız) yaxındır»¹⁴⁵². «Əbu Bəkrə - radıyallahu anhu – deyir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Sultan Allahın yer üzündəki kölgəsidir. Kim onu gözdən salar və alçaldarsa Allah da onu gözdən salar və alçaldar. Kimidə sultanına hörmət etməzsə Allah da ona hörmət etməz»¹⁴⁵³. Əbu Zərr - radıyallahu anhu – deyir ki, mən məscidə yatarkən Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – yanıma gələrək buyurdu: «Məsciddən zorla çıxarılsan nə edərsən?». Dedim ki: «Şama gedərəm». Peyğəmbər: «Bəs Şamdan da zorla çıxarılsan nə edərsən» deyə buyurdu. Mən: «Qılıncıma sarılır və onunla vuruşaram» dedim. Peyğəmbər: «Mən bundan da xeyirli və doğruya daha yaxın olanı sənə bildirimmi? Dinlər və itaət edərəm və səni necə güdərlərsə sən də elə güdülərsən (Başqa rəvayətdə: «Ey Əhli İslam! Mən Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in belə buyurduğunu dinlədim: «Məndən sonra bir sultan gələcək. Sizlər onu ucaldırsınız. Lakin hər kim onu zəif və zəlil olmasını istərsə heç şübhəsiz ki, o kimsə İslamda bir dəlik açmışdır ki, o kimsənin tövbəsi İslamda açdığı bu dəliyi əvvəlki (sağlam) halına gətirməyincə qəbul da olmaz¹⁴⁵⁴)»¹⁴⁵⁵. «Möminlər arasında pis söz yaymaq istəyənləri dünyada və axirətdə şiddətli bir əzab gözləyir». (ən-Nur 19). İbn Ömər - radıyallahu anhu – deyir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Bizi aldadan bizdən deyildir, bizə qarşı silah qaldıran bizdən deyildir»¹⁴⁵⁶. Ubadə b. Sabit - radıyallahu anhu – deyir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Hər kim Allaha heç bir şeyi şirk qoşmadan ibadət edər, namaz qılar, zəkat verər və (idarəçisini) dinlər və itaət edərsə Cənnətin səkkiz qapısından istədiyi hər hansı birisindən girsin»¹⁴⁵⁷. Zeyd b. Sabit - radıyallahu anhu – deyir ki, Peyğəmbər– sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Üç xislət vardır ki, müsəlman bir kimsə bunlara sahib olarsa qəlbi kin, xəyanət və düşmənçilik bəsləməz. Əməli tam bir ixlasla Allah rizası üçün etmək, müsəlmanların başındakı idarəçilərə xeyir diləmək və müsəlmanların cəmaatından ayrılmamaq. Çünki müsəlman cəmaatının dəvəti arxadakıları da əhatə edər»¹⁴⁵⁸. Əbu Bəkr - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Rəhbərə yaxşılıq edənə Allah da Qiyamət günü yaxşılıq edər. Ona pislik, qeybət ilə gözdən salmaq istəyəni də Allah Qiyamət günü alçaldar»¹⁴⁵⁹. Əbu İshaq əs-Səbii deyir ki: «Hər hansı bir qövm əmirlərini söyməyə başlayarsa onun xeyrindən məhrum olar»¹⁴⁶⁰. Əbu Həmzə əl-Dabi deyir ki: “(Abdullah İbn Zubeyrlə) döyüşən Həccacın Kəbəni yandırma xəbəri mənə çatdıqda İbn Abbasın - radıyallahu anhu – yanına daxil oldum. Onun yanında Həccacı söyməyə başladım. İbn Abbas: “Şeytan üçün köməkçi olma”¹⁴⁶¹. Muaz İbn Cəbəl - radıyallahu anhu – deyir ki: “Müsəlman əmiri Allahın istəyi ilə olur. Kim ki, əmiri söyərsə Allahın istəyini söymüş olur”¹⁴⁶². Uqbə İbn Vəcis deyir ki: “Mənə Xəvariclər və onların əmirləri pisləmələri barəsində danışdılar. Bir gün Abdullah İbn Amrı - radıyallahu anhu – gördüyüm zaman ona: “Sən Peyğəmbərin – sallallahu aleyhi və səlləm – səhabələrindən və Allahın elm verdiyi kimsələrdənsən. İraqda bir qrup insanlar öz əmirlərini pisləyir, onların yanılmaları barəsində açıq-aydın söz açırlar. Bu barədə nə deyə bilərsən?”. O: “Bu o, kəslərdir onların üzərinə Allahın, mələklərin və bütün insanların lənəti vardır”¹⁴⁶³. Əbu Darda - radıyallahu anhu – deyir ki: “İnsanda münafiqliyin ilk təzahürü – müsəlmanların rəhbərlərinə qarşı təhqir etməkdir”¹⁴⁶⁴. Əbu İdris əl-Xulyani – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: “Əmirləri söyməkdən çəkinin, həqiqətən də bu – məhv olmaqdır. Onların sözyən pislərin pisidir”¹⁴⁶⁵. İmam Mənəvi – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: “Sələflər əmirləri lənətləməkdən çəkindirərdilər. Çünki bu müsəlmanlar üçün yalnız şərri və müsibəti artırar”¹⁴⁶⁶. Xalid İbn Abdullah əl-Kəsri – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: “Allaha and olsun! Əmirlərini söyən bir kimsə mənim yanıma gətirilsə onu çarmıxa çəkilməsini əmr edərəm”¹⁴⁶⁷. Ona görə də özünə: “Mən Sələfiyyəm” deyən Əhli Sünnət imamlarının yoluna tabe olsun. Öz nəfsi istəklərinə uymasın. Sizdən kimsə günah etsə və bir müsəlman qardaşın bu günahın barəsində Cümə günü insanlar arasında onu bəyan etsə sənin xoşuna gələrmi? Allah xatirinə cavab ver? Sənin xoşuna gəlmədiyi kimi heç kəsində xoşuna gəlməz! Dilini qoru ki, yandırmayasan özünü! Şeyx AbdurRahman əs-Sədi – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: “İnsanlar müsəlman əmirlərin naqisliklərini danışmaqdan və onları təhqir etməkdən özlərini qorumalıdır. Əksinə onlar Allahdan əmirin haqq üzərində möhkəmlənməsini istəməlidirlər. Həqiqətən də müsəlman əmirlərini təhqir etməkdə böyük şər və zərər vardır həm cəmiyyət, həm də fərdi şəxslər üçün. Əmirləri təhqir edən insanlar görürsən ki, heç nəsihət də etmək istəmir. Bu isə əmirə qarşı xəyanətdir”¹⁴⁶⁸. Bəzən elə düşünürlər ki, alimlərin bu sözləri onun üçündür ki, əmirləri razı salsınlar, yaltaqlıq və s. Amma Vallahi ki: Bu müsəlmanların təhlükəsizliyi üçün atılan bir addımdır. Huzeyfə - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: “Məndən sonra bir çox əmirlər olacaqdır. Onlar yalan danışacaq və ədalətsizlik edəcəklər. Kim yalanda onların tərəfini saxlayar və zülmdə onlara yardımçı olarsa mənə heç bir adiyyatı yoxdur və mənim hovuzuma yaxın gəlməz. Kim də onları yalanda təsdiq etməz və zülmdə onlara dəstək olmazsa o, kimsə mənə aiddir, mən də ona və o mənim hovuzuma yaxınlaşdırılar”¹⁴⁶⁹. Muhəmməd İbn Munkədir – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: “Nə zaman Yəzid İbn Muaviyəyə beyət edildi bu haqda İbn Ömərə deyildi. O dedi: “Əgər yaxşı olarsa biz razı qalacağıq, pis olarsa – səbr edəcəyik”¹⁴⁷⁰. Əbu Dərda - radıyallahu anhu – deyir ki: “Əmirləri lənətləməkdən çəkinin! Həqiqətən onları ləənətləmək ölüm, onlara nifrət isə - alçalmaqdır. Ona: “Ey Əbu Dərda! Onlarda xoşa gəlməz şeylər gördükdə nə edək?” deyə soruşduq. O: “Səbr edin! Həqiqətən Allah sizin dediklərinizi əmirlərdə görsə sizi onlardan ölümləriylə azad edər”¹⁴⁷¹. Əbu Usamə əz-Zahid – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: “Əmirinə nəsihət et və onun saleh olması, doğru yolla getməsi - sözlərində və qərarında - dua edin. Həqiqətən də əmirlər saleh olarlarsa bu səbəblə də cəmaat da saleh olar. Onları lənətləməkdən çəkinin, bu şərri artırar və müsəlmanlar üçün bəla olar. Onlar üçün bağışlanma dilə ki, müsəlmanları incitməkdən və zülm etməkdən çəkinsinlər”¹⁴⁷².
SƏLƏF İMAMLARININ BU HAQDA SÖZLƏRİ
Müsəlman olan hər bir kəs öz rəhbərinə qulaq asıb itaət etməlidir. Həmçinin onun ünvanına nəlayiq sözlər deməkdən çəkinməlidir. Çünki rəhbərlərə olan itaətsizlik həm dini, həm də dünyəvi məsələlərdə pis sonluğa gətirib çıxardır. Bu hallardan biri də müsəlman dövlətinin daxildən zəifləməsidir ki, müsəlman dövlətlərinin düşmənlərinin öz hiyləgər planlarını həyata keçirmək üçün gözəl fürsət yaradır. Əgər müsəlman rəhbər öz dövlətində sevilən biridirsə və onun əmrləri Allahın buyurduğu qaydalar üzərə öz dövlətində həyata keçirsə İslam düşmənləri onlardan qorxar və onlara hörmət edərlər. Əgər müsəlmanlar öz dövlətlərinə və bu dövlətin başında duran rəhbərə qarşı hörmətsizlik və soyuq münasibət bəsləyərlərsə onların düşmənləri də onlara bu cür pis münasibət bəsləyərlər. Buna görə də hər bir müsəlman qul ağır yükün altına girmiş müsəlman ölkəsinin başında duran hər bir dövlət başçısına hörmətlə yanaşmalıdır. Çünki bu kimsə bu dövlətdə yaşayan hər bir şəxsin ağır yükünü boynuna götürərək onlara görə cavabdehlik daşıyır.

Həmçinin də Allah onlara itaətin vacibliyini bildirmiş və onlara itaət etməyi əmr edərək: «Ey iman gətirənlər! Allaha, Peyğəmbərinə və özünüzdən olan ixtiyar sahiblərinə itaət edin! Əgər bir iş barəsində mübahisə etsəniz Allaha və Qiyamət gününə inanırsınızsa onu Allaha və Peyğəmbərə həvalə edin! Bu daha xeyirli və nəticə etibarilə daha yaxşıdır». (ən-Nisa 59). İbn Abbas - radıyallahu anhu – deyir ki: «Bu ayə Abdullah b. Xuzafə haqqında nazil olmuşdur. Əli - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – bir ordu göndərdi və ənsarlardan birini (Abdullah b. Xuzafəni) də onlara başçı təyin edib mücahidlərə də başçılarını dinləmələrini və ona itaət etmələ-rini əmr etmişdi. Yolda bəzi şeylər başçını qəzəbləndirdi. Başçı: «Mənə odun toplayın deyə əmr etdi. Mücahidlər də ona odun topladılar. Başçı: «Odunu yandırın!» deyə əmr verdi. Mücahidlər odunu yandırdılar. Sonra: «Rəsulullah sizlərə məni dinləmənizi və mənə itaət etmənizi əmr etmişdimi?» deyə soruşdu. Onlar da: «Bəli» əmr etmişdi dedilər. Başçı: «Elə isə bu qaladığınız atəşə girin» dedi. Bu əmirdən sonra əskərlər bir-birilərinə baxmağa başladılar. Sonra isə: «Bizlər atəşdən qaçıb Rəsulullahın himayəsinə sığınmış kimsələrik» dedilər. Onlar bu söhbətlərini davam edərkən başçının qəzəbi soyudu, atəş də söndü. Mədinəyə döndükdə isə bu hadisəni Peyğəmbərə çatdırdılar. Peyğəmbər: «Əgər mücahidlər bu atəşə girsələrdi artıq ondan bir daha çıxmazdılar. (Çünki əmirə) itaət ancaq mərufdadır» deyə buyurdu¹⁴⁷³.

İxtiyar Sahibləri Kimlərdir? – bu haqda bir çox fikirlər vardır. Əbu Hureyrə, İbn Abbas, Zeyd b. Əsləm, əs-Suddi, Muqatil – Allah onlardan razı olsun – qeyd edirlər ki, bunlar hakimiyyətdə olan rəhbərlərdir. İbn Abbas, Əbu Təlhə, Cabir b. Abdullah, Həsənul Bəsri, Mucahid, Nəhai, Dəhhaq – Allah onlardan razı olsun – qeyd edirlər ki, bunlar alimlərdir. İkrimə – rahmətullahi aleyhi – qeyd edir ki: «Bu ayədə Əbu Bəkr və Ömər qəsd olunur». İbn Kəsir – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Bu ayədə həm müsəlman rəhbərləri, həm də müsəlman alimləri qəsd olunur. Allah isə daha doğrusunu bilir»¹⁴⁷⁴. Şovkani – rahmətullahi aleyhi – bu ayənin təfsirində deyir ki: «Əmr sahibləri – müsəlman imamları, əmirlər və şəriətin qayda-qanuları ilə əmr edən bütün qazılar bura daxildir. Şeytanın və kafirlərin qayda-qanunları ilə əmr verənlər bura daxil deyillər. Haram (günah) olmadığı müddətdə onlara əmr edib, çəkindirdikləri şeylərdə itaət etmək lazımdır. Allahın qullarına Allaha asi olan məsələlərdə itaət etmək olmaz. Bu haqda Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – dən bir çox hədislər varid olmuşdur»¹⁴⁷⁵. İbn Teymiyyə – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Allaha və Onun Rəsuluna itaət etmək vacib olduğu kimi, əmirlərə də itaət Allahın əmrinə görə vacibdir. Əmirlərə Allah xatirinə itaət edən Allaha və Onun Rəsuluna itaət etmiş olur. Əmirlərə Allah xatirinə itaət edənlərin əcri Allah qatındadır. Belələri Allaha və Onun Rəsuluna itaət etmiş olur. Əmirlərə yalnız onların verdikləri mal və vəzifəyə (qayğıya) görə itaət edib vermədikdə isə onlara asi olanların axirətdə heç bir payı olmaz»¹⁴⁷⁶. Əbu Hurəyrə - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Üç kimsə vardır ki, Qiyamət günü Allah onlarla danışmaz, onlara nəzər salmaz (baxmaz), onları təmizə çıxarmaz və onlar üçün şiddətli bir əzab vardır. Bunlar susuz bir səhrada suyu olduğu halda səfər yoldaşından onu gizlədən, Əsr namazından sonra mal satar və bu malı satarkən filan-filan qiymətədir deyərək müştərini aldadaraq Allaha and verər. Müştəri də onu təsdiq edib malı alan kimsə, bir dövlət başçısına yalnız dünya malı üçün beyət edər. Əmir ona dünyalıq mal verdiyi zaman əhdinə sadiq olar, ona dünyalıq verilmədiyi zaman əhdinə sadiq olmaz»¹⁴⁷⁷. İbn Teymiyyə – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – bizə insanların siyəsətini aparmağa səlahiyyəti çatan (hakimiyyəti idarə edə bilən) mövcud və məlum olan imamlara (rəhbərlərə) itaət etməyi əmr etmişdir»¹⁴⁷⁸. Şeyx Useymin – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Rəhbərlərə münasibətdə Saleh Sələflərin anlamı çox əhəmiyyətlidir. Rəhbərlərin səhvləri insanların üsyana qalxmağına və eyni zamanda qəlblərin onlardan uzaqlaşması üçün səbəb olmamalıdır. Çünki bu fəsadın törənməsi və fitnənin baş verməsinə səbəb olar. Qəlbləri əmr sahiblərinin əleyhinə yönəltmək şər, fitnə və qalmaqal yaratdığı kimi, onları (qəlbləri) alimlərin əleyhinə yönəltdikdə də onların şərəfinin azaldılmasına, bu da öz növbəsində onların (alimlərin) daşıdığı şəriətin şərəfinin azalmasına səbəb olur. İnsanlar alimin və rəhbərin nüfuzunu azaltmağa çalışarsa şəriət və əmin-amanlıq itər. Çünki insanlar alimlərin dediklərinə inanmaz, rəhbərin dediklərinə qarşı çıxar və beləliklə də fitnə-fəsad yaranar. Bizə vacib olan isə sələflərin rəhbərlərə münasibətdə tutduqları mövqeyi araşdırmaq, nəfsimizi fitnə-fəsaddan qorumaq və rəhbərə qarşı çıxmağın aqibətini bilməkdir. İnsan bilməlidir ki, üsyan etməklə İslamın düşmənlərinə xidmət etmiş olur. İbrət isə üsyan və qəzəbdə yox, hikmətli olmaqdadır»¹⁴⁷⁹. İzz b. AbdusSəlam – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Müsəlman icmasının rəhbərlərə itaətin ən fəzilətli itaətlərdən olması barəsində müttəfiq olmasını xəbər vermişdir»¹⁴⁸⁰. Səhl b. Abdullah – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «İnsanlar rəhbərə və alimlərə hörmət etdikləri müddətdə xeyir içində olarlar. İnsanlar onlara hörmət edərsə Allah da onların dünya və axirət həyatlarını islah edər. Əks təqdirdə isə onlar özlərinin dünya və axirət həyatlarını da puç edərlər»¹⁴⁸¹. Əhməd b Əbd əl-Halim – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Hökmdarların ədalətsizliyinə (etdikləri səhvlərə) dözümlü münasibət Sünnə tərəfdarlarının və vahid müsəlman icmasının təməllərindən biridir».

Bütün bunlar onu sübut edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in hökmüdarların ədalətsizliyinə (etdiyi səhvlərinə) qarşı dözümlülük göstərmək və heç bir vəchlə onlara qarşı çıxmamaq buyuruğu bu dünyada olduğu kimi axirətdə də səadətə çatmağın ən müdrik yoludur. Hər kəs bilərəkdən və ya səhvən bu əmri pozarsa yaxşı nəticə əldə etməz, əksinə müsəlman aləmindəki vəziyyəti daha da pisləşdirər. Əbu Bəkr - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Rəhbərə yaxşılıq edənə Allah da Qiyamət günü yaxşılıq edər. Ona pislik, qeybət ilə gözdən salmaq istəyəni də Allah Qiyamət günü alçaldar»¹⁴⁸². Əbu İshaq əs-Səbininin belə dediyinin rəvayət edir: «Əmirlərini söyən qövm onun xeyrindən məhrum olar». Hənnəd «Zuhd» 2/464 demişdir: «Bir gün əz-Zibriqani, Əbu Vail Şəqiq b. Sələmənin yanında olarkən Həccacı söyüb onu pis əməllərini xatırlatdı. Əbu Vail dedi: «Onu söymə, nə bilirsən bəlkə o: «Allahım məni bağışla!» deyib, Allah da onu bağışlayıb». İbn Mübarək – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Alimlərini qiymətləndirməyənin axirəti puç olar, əmirləri qiymətləndir-məyənin dünyası puç olar, qardaşını qiymətləndirməyənin əxlaqı puç olar»¹⁴⁸³. Aun əs-Saxmi – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: “Bir gün Əbu Umamənin yanına gəldikdə o dedi: “Həccacı söymə, çünki sənin əmirindir. Mənim əmirim olmasa da belə”¹⁴⁸⁴.

İndi baxaq görək biz Dini doğru başa düşürükmü? Cavab: Xeyr! Etdiyimiz əməllər Dinə uyğun gəlirmi? Cavab: Xeyr! Lakin söhbət müsəlman əmirlərindən getdiyi zaman dərhal can ataraq, səyy göstərərək deyirik: “Nə üçün onlar Allahın hökmü ilə hökm vermirlər?”. Belə bir sual verənə belə cavab verilir: “Çünki biz özümüz Allahın hökmü ilə hökm vermirik. Əmirlərimiz isə kənardan gələrək bizə başçı seçilməmişdir, öz içimizdən (bu millətdən) çıxmışdır. Bəs nə üçün bizlər özümüzü buraxaraq başqalarını ittiham etməkdə mahirik? Əgər biz özümüzü islah etsək heç şübhə yox ki, Allah da bizərə yardım edər. Çünki bu Alahın vədidir. Çünki hər bir kəs bu ayəni bilir: “Ey iman gətirənlər! Əgər siz Allaha (Onun dininə) kömək göstərsəniz, O da sizə kömək göstərər və ayaqlarınızı möhkəmlədər”. (Muhəmməd 7). Allahın vədi haqdır, Vədə xilaf çıxmaz. “İnsanlar elə güman edirlər ki, təkcə: "İman gətirdik!"– demələri ilə onlardan əl çəkiləcək və onlar imtahan edilməyəcəklər? Biz onlardan öncəkiləri də sınaqdan keçirmişdik. Sözsüz ki, Allah doğru danışanları da, yalançıları da aşkara çıxardacaqdır”. (əl-Ənkəbut 2-3). İslam ümmətinin problemi Fasiq əmirlərdə deyildir. “Beləliklə, qazandıqları günahlara görə zalımların bir qismini digərinə hakim təyin edərik”. (əl-Ənam 129). İş kafirləri gücündə və hiyləsində deyildir. “Əgər səbir etsəniz və Allahdan qorxsanız, onların qurduğu hiylə sizi ziyana sala bilməz. Həqiqətən, Allah onların nə etdiklərini əhatə edir”. (Ali İmran 120). AbdurRahman əs-Sədi – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: “Allah müsəlmanlara səbr və təqvalı olmağı əmr edir. Əgər onlar bu əmri yerinə yetirsələr düşmənlərin hiyləsi onlara heç bir zərər verməz. Çünki Allah öz elmi ilə hər bir şeyi ehtiva etmişdir. Əgər onlar Allahdan qorxsalar heç kəs onlra zərər verməz və müsəlmanlar bu şeydə şübhə etməməlidirlər”¹⁴⁸⁵. Ona görə də müsəlmanlar bəla və xəstəliyi də özləri tapıb müalicə etməlidirlər. İbn Teymiyyə – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: “Əgər müsəlmanlar zəif və gücsüzdürlərsə və düşmənləri onların üzərində üstünlük təşkil edirlərsə bu onların günahlarına görədir”¹⁴⁸⁶.

İmam Təhavi – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Biz əmirlərə və imamlara qarşı çıxmağı qadağan edirik. Hətta onlar xəta edərək ədalətsiz olsalar da belə. Biz onlara lənət oxumur, bəd dua etmir və onlara itaətdən də əl çəkmirik. Biz iman edirik ki, onlara itaət etməklə bizlər Uca və Böyük olan Allaha itaət etmiş oluruq. Onlara itaət etmək isə hər bir şeydə vacibdir yalnız qadağa olunan şeylərdən başqa. Uca Allaha əllərimizi qaldıraraq dua edirik ki, Allah onları doğru yola müvəffəq etsin və onları bu yolda sabit etsin. Göründüyü kimi Quran və Sünnədə günah ilə əmr olunmadığımız müddətdə əmirlərə itaət etməyin vacib olduğunu bizlərə bəyan etməkdədir. «Ey iman gətirənlər! Allaha, Peyğəmbərinə və özünüzdən olan ixtiyar sahiblərinə itaət edin! Əgər bir iş barəsində mübahisə etsəniz Allaha və Qiyamət gününə inanırsınızsa onu Allaha və Peyğəmbərə həvalə edin! Bu daha xeyirli və nəticə etibarilə daha yaxşıdır». (ən-Nisa 59). Burada Uca Allah «Rəsula itaət edin» deyə buyurduğu halda «Sizdən olan əmr sahiblərinə də itaət edin» deyə buyurmamışdır. Çünki əmr sahibləri özü-özlüyündə onlara (hər bir şeydə) itaət ediləcək kimsələr deyillər. Onlara yalnız Allahın və Rəsulunun əmrlərinə uyğun gələn (asi olmayan) məsələlərdə itaət olunur. Allahın Rəsuluna itaət etməkdən söhbət getdikdə isə itaəti əmr edən əməl Allah Rəsulu ilə birlikdə təkrarlanır. Çünki Allah Rəsuluna itaət edən birbaşa Allaha itaət etmiş olur. Çünki Allah Rəsulu Allaha itaət olmayan bir işi (əməli) əmr etməz. O, belə bir əmri verməkdən uzaqdır. Əmirlər isə bəzən Allaha itaət olmayan işlər əmr edə bilirlər. Buna görə də onlara yalnız Allaha və Rəsuluna itaət olan xüsuslarda itaət olunur. Buna baxmayaraq müsəlmanlar öz əmirlərinə itaət etməlidirlər hətta onlar qanunsuzluq və ədalətsizlik etsələrdə belə. Onlara olan itaətsizliyin nəticəsindən törənən pisliklər onların zülmlərindən hasil olan pisliklərdən qat-qat çox olmasıdır. Əgər mömin qul səbrlə ona edilən haqsızlığı, zülmü səbrlə qarşılayarsa onu bağışlanma və mükafatının çoxaldılması gözləyir. Bir şeyi də unutmamalıyıq ki, Uca Allahın bizim üzərimizə təyin etdiyi günahkar, zalım əmirləri yalnız və yalnız bizim öz əllərimizlə törətdiyimiz günahların ucbatına görədir. Cəza da əməlin növündəndir. O, halda bizim üzərimizə düşən Allahdan bağışlanma diləmək, Ona tövbə etmək və əməllərimizin islah olunmasını istəməkdir. «Sizə üz verən hər bir müsibət öz əllərinizlə qazandığınız günahların (etdiyniz əməllərin) ucbatındandır». (əş-Şura 30), «Siz (Bədr müharibəsində yetmiş nəfəri öldürüb, yetmiş nəfəri əsir alaraq) onları ikiqat müsibətə düçar etdiyiniz halda, (Uhud müharibəsində) başınıza bir müsibət gəldiyi zaman: Bu haradan gəldi? – dediniz. (Ya Muhəmməd!) Söylə ki: Bu sizin özünüz-dəndir. Həqiqətən Allah hər şeyə qadirdir». (Ali İmran 165), «Beləliklə qazandıqları günahlara görə zalimlərin bəzisini digərinə hakim edərik». (Ənam 129)¹⁴⁸⁷. Qatədə – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Allah insanlar üzərində hakimiyyəti onların işlərinə görə verir. Mömin mömini, kafir də kafiri idarə edir, nə vaxt və harada olurlarsa olsun»¹⁴⁸⁸. Mənsur İbn Abdul Asud – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: Mən Aməşdən – rahmətullahi aleyhi – bu ayə barəsində soruşdum”. O: “Mən bu barədə eşitdim: Əgər insanlar korlanarsa onların üzərində hakimiyyət ən pislərinə verilər”¹⁴⁸⁹. Məlik İbn Dinar – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: “Hər dəfə siz günah etdikdə Allah sizin əmirlər tərəfdən sizlərə cəza göndərir”¹⁴⁹⁰.

Müsəlman gərək özünü tənbeh etsin. Çünki bizə görə bu cür əmirlər hakimiyyətdədir. Əgər itaət edənlər zalım əmrin zülmündən qurtulmaq istəyirlərsə ilk növbədə özləri zülm etməkdən çəkinməlidirlər. “Siz necə olsanız əmirlərinizdə elə olacaqdır”. Bu hədis deyil, alimlər içərisində yayılmış bir sözdür. Allah Fironu öz qövmünə hakim edir. Çünki fasiqlər idi. Onların səviyəsinə uyğun hakim verdi. Sizin əməlləriniz əmirlərinizdir, siz necə olsanız əmirləriniz də elə olar. Əmirlərin zülmü sizin əməllərinizin zülmüdür. Kəmə Təkunu Yuvəlli Aleykum – Sultan zülm edirsə bu böyük bir bəladır. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – bütün gücünü dəvətə vermişdi. Dövlət qurmaq, hakimiyyət dəyişmək əmirlər təyin etmək deyildir. Əgər ümmət pis gündədirsə əmir dəyişməyin nə faydası? İnsanları dəvət etmək birinci məqsəd olmalıdır. Əgər insanlar korlansalar onların əmirləri ən pis olanlar olacaqlar. Vaxt günahkar deyil, sənin əməllərin bu vaxtı korlayıb. Əgər bir cəmaatda şirk, küfr, zülm artarsa Allah onları məhv etmək üçün üzərlərinə elə bir başçılar təyin edər ki, başlarına oyun açarlar. Həccaca deyirlər ki, bəsdir zülm, haqsızlıq etdin. Axı sən Öməri - radıyallahu anhu –, onun hakimyyətini görmüsən. Onun kimi ol! Həccac: “Siz də Əbu Zərr kimi olun, mən də Ömər - radıyallahu anhu – kimi olum. İbn Qeyyim – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: “Sən bu barədə Allahın hikmətini düşün. Dövlətin başçısı onların əməllərinin növündən olur. İnsanların əməlləri hökmdarın surətində üzə çıxır. Əgər insanlar düz olarsa əmirlər də düz olar. Adil olarlarsa onlara qarşı adil olarlar. Zalım olarlarsa onlara qarşı da zülm edilər. Aldatmaq olarsa onları da aldadarlar, Allahın haqqını verməzlərsə Əmrlər də onların haqqını verməzlər. Əgər insanlar özlərinin layiq olmadıqları şeyləri götürərlərsə əmirlər də belə edərlər. Allahın hikmətindən deyildir ki, zalımların üzərinə adil əmirlər qoysun. Onlara uyğun olan qoyulur. Ona görə də səhabələrin dövrü gözəl olduğu üçün əmirləri də gözəl idi. Ona görə də deməyin ki, bizim üzərimizi Muvayə və Ömər İbn AbdulAziz – rahmətullahi aleyhi – əmr olsun. Qaldı ki, Əbu Bəkr və Ömər - radıyallahu anhum –.

Həsənul Bəsri – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Onu da bil ki – Allah sənə rəhm etsin – hökmüdarların zülmləri Allahın intiqamlarından bir intiqamdır. Uca Allahın intiqamlarına da qılıncla qarşılıq verilməz. Bu intiqamlar dua, tövbə, Allaha dönüş, günahlardan çəkinmək ilə bir tərəf edilir və silinir. Allahın intiqamı qılıncdan daha da kəskindir»¹⁴⁹¹. Başqa bir rəvayətdə: «Həsənul Bəsri – rahmətullahi aleyhi – Həccaca bəd dua edən bir kimsənin sözlərini eşitdikdə belə demişdir: «Bunu etmə, Allah sənə rəhmət etsin. Əslində bu müsibətlər sizə öz əllərnizlə etdiklərinizdən ötrü gəlmişdir. Biz qorxuruq ki, Həccac əsir edilir və ya ölürsə, meymunlar və donuzlar gəlib sizə rəhbər olurlar»¹⁴⁹². Malik b. Dinar İsrailiyyatdan rəvayət edir ki, Allah buyurdu: «Məliklərin Məliki Mənəm. Onların qəlbləri Mənim əlimdədir. Əgər insanlar Mənə itaət etsələr Mən öz rəhmətimlə onların üzərinə ədalətli əmirlər təyin edərəm. Əgər onlar Mənə asi olub itaət etməsələr Mən onlardan intiqam almaq üçün onların üzərinə ədalətsiz, zalım əmirlər təyin edərəm. Buna görə də hökmüdarlara küfr etməyin. Lakin mənə tövbə edin ki, onları sizə qarşı şəfqətli edim». Qatadə – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Yunus – əleyhissəlam – belə demişdir: «Ya Rəbbim! Sən göydəsən, biz isə yerdə. Sənin qəzəbinin və rizanın əlaməti nədir?». Allah: «Sizə ən xeyirli idarəçiləri başçı təyin etmişəmsə bu sizdən razı olduğumun əlamətidir. Əgər ən şərli idarəçini sizə başçı təyin etmişəmsə bu da sizə olan qəzəbimdir». İbn Əbi Dunya, Fudeyl b. İyad – rahmətullahi aleyhi – dən rəvayət edir ki: «Allah Peyğəmbərlərindən bəzisinə belə vəhy etmişdir: «Əgər Məni tanıyan bir insan Mənə asi olarsa Mən onun üzərinə Məni tanımayan azğın birisini salaram». İbn Əbi Dunya, İbn Ömər - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Nəfsim əlində olan and olsun ki, Allah yalançı idarəçilər, günahkar vəzirlər, xain məmurlar, qəlbləri leşdən daha iyrənc, fasiq din adamlarını göndərmədikcə Qiyamət qopmaz. Allah bu din adamlarına bulanlıq bir fitnə göndərir ona da uyarlar. Muhəmmədin nəfsi əlində olana and olsun ki, İslamın dayaqları silinəcək sonda isə Allah, Allah deyən qalmayacaqdır. Ya yaxşılığı əmr edib pislikdən çəkindirəcəksiniz, ya da Allah sizə ən şərlilərini göndərər və onlar da sizə əzabın ən şiddətlisini daddırarlar. Sonra xeyirliləriniz dua etsə də belə qəbul olunmaz. Ya yaxşılığı əmr edib pislikdən çəkindirəcək-siniz, ya da Allah sizə kiçiklərinizə rəhm etməyən və böyüklərinizə də hörmət göstərməyən kimsələri göndərər». Sələflər deyirlər ki: «Allah bir millətə xeyir diləyərsə idarəçiliyi həlim olanlara, xəzinələrini də comərd olanlara verər. Bir millət pislik edərsə idarəçilərini ağılsız səfehlər, xəzinələrini də simiclərə verər»¹⁴⁹³.

Saleh Abdul Aziz – Allah ondan razı olsun - öz Fitnələr kitabında deyir ki: «Əhli Sünnə vəl Cəmaatı təfriqəçiliyi sevən fitnə bidət əhlindən fərqləndirəcək xüsusiyyətlərdən biri də Allahın izni ilə üzərlərinə təyin edilmiş başçıya nəsihət vermələri və onun üçün çoxlu (xeyir) dua etmələridir. Hətta onlar öz başçılarının əməllərində xoşlarına gəlməyən bir şeyi görsələr də belə, yenə də Allahdan başqa heç kimdən nə bir mükafat, nə də bir təşəkkür istəmədən ona çoxlu xeyir dua və nəsihətlər verərək Allahın (niyyətlərdən) agah olduğunu unutmazlar. Əgər bu məsələ bizim də qəlbimizdə beləcə qərar tutarsa artıq biz də həqiqi şəkildə Əhli Sünnə vəl Cəmaat toplumundan sayılmış olarıq». Digər bir yerdə isə: «Əhli Sünnə vəl Cəmaat təsdiqləyir ki, əməli saleh və ya asi (böyük günah sahibi olan) başçının rəhbərliyi ilə aparılan cihadın (döyüş hökmünün) həmişəlik qüvvədə qalmasıdır. (Bir daha təkrarlayıram) İstər əməli saleh, istərsə də asi olan başçının rəhbərliyi ilə aparılan cihadın (hökmü) həmişə öz qüvvəsindədir. Heç kəsə zəmanəsindən aslı olmayaraq başçısının müxalifliklərini səbəb gətirmə yolu ilə döyüşdən yayınmasına icazə verilmir».

Sünnə əhlinin bu məsələdə mövqeyi belədir. Əgər müsəlmanlar onlara etibarlı olsalar heç bir şey onların imanına xələl gətirə bilməz. «Əgər səbr edib özünüzü qorusanız (Allahdan qorxsanız) onların hiyləsi sizə heç bir zərər yetirməz. Şübhəsiz ki, Allah onların nə etdiklərini biləndir». (Ali İmran 120).
FİTNƏLƏR ZAMANI MÜSƏLMANIN SIĞINACAĞI
Saleh Abdul Aziz – Allah ondan razı olsun - öz Fitnələr kitabında deyir ki: «Fitnələr vaxtı müsəlman hər hansı bir ölkə və ya dəvətçi tərəfindən yüksələn şüarları, bayraqları şəriətin – Əhli Sünnə vəl Cəmaatın – ədalət tərəzisi ilə ölçməlidir. Məhz bu tərəzi ilə ölçən şəxsin tərəzisi ədalətlə qurular və o heç kimə qarşı haqsızlıq etmiş olmaz. «Biz Qiyamət günü üçün ədalət tərəzisi qurarıq. Heç kəsə əsla haqsızlıq edilməz». (əl-Ənbiya 47). Əhli Sünnə vəl Cəmaatın əməlləri, fikirləri və qeyri-sabitlik vaxtı meydana çıxmış müxtəlif şüarları ölçəcək ədalət tərəziləri vardır. Tərəzilər iki qismdir:

1. Bu tərəzilərlə İslam kökündən ölçülür. Başqa sözlə desək, İslami (şüarlarla bəzədilmiş) çağırışın doğru-dürüstlüyü bu çağırışın kökünün doğru-dürüst olması ilə bəlli olur. İslama aid edilərək ucaldılmış şüarların çoxsaylı olmasından dolayı onların ədalət tərəzisilə ölçülməsi zəruridir. Əgər şüar həqiqətən də İslamla əlaqəlidirsə və şəriət əhkamları üzərində qurulubsa, ona riayət etmək lazımdır. Çünki sən Allahın və Onun Peyğəmbərinin əmrlərini yerinə yetirməlisən.

2. Bu tərəzilə biz İslam kamiliyyini (yəni onun tam şəkildə qəbulunu) və onun düzgün istiqamətini meydana çıxmış şüarın kökünə baxaraq ölçürük.

Deməli nəticə etibarı ilə birinci qism tərəzidən ya küfr, ya da iman alınır. (Elə isə görəsən) şüar İslamidir, yoxsa yox?

İkinci qismdən isə belə bir nəticə çıxır: Görəsən, bu şüar Allahın sevib razı qaldığı doğru yola yönəldib, yoxsa onda hər hansı əyrintilər var?

İmanı küfrdən ayıracaq birinci qism tərəzi üçdür: 1) Baxmalısan ki, bu şüar Allaha tək və şəriksiz olaraq ibadət edilmə (yəni Tövhid) üzərində qurulub ya yox? Çünki bütün Peyğəmbərlərin göndərildikləri dinlərin əsli Allaha tək və şəriksiz olaraq ibadət etmək üzərində qurulmuşdur. Tövhid isə işin əsası, başlanğıcı və axırıdır… Deməli baxmalıyıq ki, İslam dini ilə əlaqələndirilərək qaldırılan bu şüarın tərəfdarları Tövhidə riayət edirlər ya yox? Başqa sözlə desək bu şüar altına toplaşanlar Allahdan qeyrisinə ibadət edirlərmi, yoxsa qəlbləri tək və şəriksiz Allaha yönəlib və onlar yalnız Ona ibadət edirlər. «Biz hər ümmətə – Allaha ibadət edin, Tağutdan çəkinin – deyə Peyğəmbər göndərmişdik». (ən-Nəhl 36). 2) Muhəmməd Allahın Rəsuludur – şəhadətinin nə qədər gerçəkləşdirildiyinə baxmalısan. Çünki şəhadət kəliməsinin tələblərindən biri də Muhəmməd peyğəmbərin gətirdiyi şəriətlə hökm verməkdir. «Amma xeyr! (Ya Məhəmməd!) Rəbbinə and olsun ki, onlar öz aralarında baş verən ixtilaflarda səni hakim (münsif) təyin etməyincə və verdiyin hökmlərə görə özlərində bir sıxıntı duymadan sənə tam bir itaətlə boyun əyməyincə (həqiqi surətdə) iman gətirmiş olmazlar». (ən-Nisa 65). Əgər görsən ki, qaldırılan şüar tərəfdarları Allahın şəriəti ilə hökm verir və insanların işlərini şəri nöqteyi nəzərdən açıqlayırlar bil ki, bu şüar İslamidir. Heç bir kimsəyə Allahın endirdiyindən başqa birisi ilə hökm vermək və ya Onun və Peyğəmbərinin hökmündən olmayan digər bir hökmdən razı qalmaq olmaz. 3) Baxmalısan ki, orada haramlar halallaşdırılırmı, yoxsa görülən haram işlər nifrət, ikrah və ya inkarla qarşılanır.

Bura qədər sadalananlar birinci qismin tərkib hissələri idi. Amma ikinci qism tərəzilərlə şüarın bünövrəsinin İslam kamilliyi məlum olur. Bu tərəzidə baxmalısan ki, görək o şəriətin gerçəkləşdirilməsi, namazın, yaxşı işlərin əmri və pis işlərin qadağanı ilə bağlı məsələləri necə həyata keçirir? Görülməsi vacib olan və ya haramların qadağan olunması işlərinə necə yanaşır? Əgər bu məsələlər tam şəkildə öz həllini tapmışsa bu onun kamiliyyinə, yox əgər tapmamışdırsa, bəlli miqdarda naqisliyinə işarədir. Bunlar sənin qəlbində və zehnində daşıyacağın çox mühüm bir tərəzilərdir. Zəlalətin (azğınçılığın) və qarmaqarşıqlığın düşdüyü vaxt azmamağın və hadisələri bir-birilə qarışıq salmamağın naminə çalış heç vaxt onları özündən ayırma!

Bəs bu tərəziləri bir-birilə qarışıq salan müsəlman və ya elm tələbəsi nə etməlidir? Alimlərə üz tutmalıdır. Çünki (baş verən hadisəni) məhz onlar düzgün tərəzilərlə ölçür, ona lazımı qiyməti verir və haqqında ədalətli şəriət hökmü çıxarırlar.

Fitnələr zamanı (danışılan) söz və əməlin qaydası vardır. (Belə ki, bu zaman) sənə xoş gələn hər sözü və hər işi görmək olmaz. Çünki fitnə vaxtı dediyin söz və etdiyin əməl onun gedişatına təsir göstərə bilir. Əbu Hureyrə - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki: «Mən Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – dən iki növ elmi yadda saxladım. Onlardan birincisinə gəlincə onu hamıya yaymışam. Amma ikincisinə gəlincə əgər onu yaysaydım bu boğazım kəsilərdi»¹⁴⁹⁴. İnsanları fitnəyə məruz qoymamaq üçün bu hədisləri gizlətmişdir. O, zaman elmi gizlətmək zəruri idi. Həqiqətən də, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in səhabələri onun bəzi hədislərini gizlətmək məqsədilə yox, yeri düşmədiyi üçün açıqlamamışlar. Əvvəla ehtiyac olmayan şeyin dilə gətirilməsi şəriətə zidd olardı. İkinci isə, bundan ancaq müşriklər və İslam düşmənləri sui-istifadə edərdilər. İbn Məsud - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki: «İnsanların başa düşmədikləri hədisi danışma! Çünki bu onların bəziləri üçün fitnəyə səbəb olacaqdır»¹⁴⁹⁵. Əli - radıyallahu anhu – deyir ki: «İnsanlarla onların başa düşdükləri tərzdə danışın. Əgər Allah və Rəsulunun təkzib olunmasını istəmirsinizsə»¹⁴⁹⁶. Fitnələr zamanı insanlar hər hansı bir məsələ haqda danışan adamın hər sözünü tam şəkildə dərk edə bilmirlər. Onlar kimdənsə dərk etmədikləri bir şey haqda eşidir və onu tamamilə əksinə başa düşürlər. Beləcə də (səhv anlamın) üzərində axırı yaxşı olmayan əqidələr, cərəyanlar, əməllər və sözlər qurulur. Məhz buna görə də sələf onu (yəni insanlarla onların səviyyələrinə uyğun söhbət etməyi) çox tətbiq etmişlər. Ənəs Həccac b. Yusifə Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in əl-Urraniyələri¹⁴⁹⁷ öldürməsi hədisini danışdığını eşidib ona belə demişdir: «Sən nəyə görə Həccaca¹⁴⁹⁸ bu hədisi danışırsan!» Onun bu sözlər deməsinə səbəb Həccacın nahaq qanlar axıtması idi. O, bu hədisi (əsas) götürərək etdiyi (nahaq) işi yozacaqdır. Deməli, hədisin və onunla bağlı elmin Həccacdan gizlədilməsi vacib idi və bu onun sağlam düşüncəyə malik olmayan ağlı ilə etdiyi işlərin hədis vasitəsilə təsdiqlənməməsi və ya hədisi dəlil götürərək onu öz dərrakəsinə uyğun başa düşməməsi səbəbindən idi. Həsənul Bəsri – rahmətullahi aleyhi – öz etirazını Ənəs b. Məlik - radıyallahu anhu – ya bildirdi. Baxmayaraq ki, (Ənəs) səhabə (Həsənul Bəsri) isə tabiin idi. Daha sonra Ənəs - radıyallahu anhu – Həccaca Urraniyələr hədisini danışmağına peşman olmuşdur. Bütün bu deyilənlərdən məqsəd fitnələr zamanı bildiyin və ya eşitdiyin hər sözü danışmamaqdır. Sözlərin müəyyən qayda-qanun çərçivəsində olması labüddür. Çünki sən dediyin söz, təklif və ya fikirdən nə baş verəcəyini bilmirsən. Sələflər fitnələr vaxtı əmin-amanlığın olmasını istəmişlər. İnsanların əmin-amanlıq içində olmaları və səhv addımlar atmaması üçün qarşılaşdıqları məsələləri düzgün şəriət tərəzisi ilə ölçmələri lazımdır. Hər hansısa bir vaxtda yaxşı sayılan iş fitnələr vaxtı yaxşı sayılmır. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Qövmümün küfr söz-söhbəti olmasaydı Kəbəni söküb İbrahimin tikdiyi kimi iki qapılı tikərdim»¹⁴⁹⁹. Həsənul Bəsri – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Həqiqətən də, fitnə Allah tərəfindən insanlara bir cəzadır…». Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Kəbənin sökülməsi və onun İbrahim – əleyhissəlam – ın qurduğu qaydada – insanların birindən girib digərindən isə çıxacaqları – iki qapılı tikilməsini İslamı yenicə qəbul etmiş (keçmiş) Qureyş kafirlərinin düzgün başa düşməyəcəklərindən və bu işi atsan qazanmaq və ya dinlərini – İbrahimin dinini alçaltmaq üçün edib – demələrindən qorxaraq dayandırmışdır. Həmçinin Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Cəhənnəmin dibində yanacaq münafiqləri nəinki qətlə yetirməyə əmr vermir, hətta onların adlarını belə bildirmirdi. Münafiqlər müsəlman və möminlərlə ticarət, ailə və s. əlaqələr qururdular. Buna səbəb isə daha böyük bir fəsadın, yəni insanların: «Muhəmməd öz səhabələrini öldürür» deməsinin qarşısını almaq idi. Buna görə də İmam Buxari – rahmətullahi aleyhi – «Səhih» əsərində bölüm açaraq orada bu hədisi zikr etmişdir: «Kim insanların düzgün başa düşməyərək daha çətin bir vəziyyətlə qarşılaşmalarından qorxaraq bəzi ixtiyari işlərdən əl çəkərsə»¹⁵⁰⁰.

«Sizdən təkcə zalimlərə toxunmayacaq (pis əməllərin müqabilində üz verə biləcək) bəladan qorxun». (əl-Ənfal 25). Deməli, baş verən fitnələrin təsirinə yalnız zülmkarlar deyil, eyni zamanda ətrafdakı bütün insanlar da məruz qalır. Buna görə də hər birimizə vacibdir ki, fitnə baş verməmiş-dən qabaq özümüzü ondan və ona aparan yollardan çox ciddi şəkildə qoruyaq. Əbu Hureyrə - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «İrəlidə bir çox fitnələr olacaqdır. Bu fitnələr zamanı yatan kimsə, oyaq olandan, oturan kimsə ayaqda durandan, ayaqda duran kimsə yürüyəndən, yürüyən kimsə qaçandan xeyirlidir. Hər kim fitnə vaxtına yetişərsə sığınsın və ya gizlənmək üçün yer taparsa gizlənsin (Başqa rəvayətdə: Dəvəsi olan dəvəsinin yanına, qoyunu olan qoyunlarının yanına, ərazisi olan ərazisinə, bu kimi malları olmayan qılıncını alıb kəskin tərəfini daşa vurub (yaylarınızı qırın) sonra bacardığı qədər sağ qalmağa çalışsın. Ya Rəsulullah! Müharibə edən iki sinifə qatışmayaraq çəkilib bir tərəfdə durduqda biri gəlib məni qılıncı ilə vurub və ya ox atıb məni öldürürsə nə buyurursan? Beləsi həm öz günahı ilə, həm də sənin günahınla yüklənərək Cəhənnəm sahibindən olur)»¹⁵⁰¹. Bir nəfər Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ə dedi: «Fitnələr zamanı evimə girib məni öldürmək üçün əlini mənə uzadana nə edim. Peyğəmbər: «Adəm – əleyhissəlam – kimi ol! «Sən məni öldürməkdən ötrü mənə əl qaldırsan da, mən səni öldürmək üçün sənə əl qaldıran deyiləm. Mən aləmlərin Rəbbi olan Allahdan qorxuram». (əl-Maidə 28). Miqdad b. əl-Əsvəd - radıyallahu anhu – deyir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Həqiqətən də xoşbəxt insan o, kəsdir ki, fitnələrdən uzaqlaşdırılıb, bəlaya məruz qaldığı vaxt səbr edəndir. Nə qədər gözəl, nə qədər xoş bir şeydir»¹⁵⁰².

Həmçinin İmam Əhməd – rahmətullahi aleyhi – başçıya qarşı çıxmaq hədislərini danışmağı xoşlamayıb onları öz «Musnəd» əsərindən çıxarmağı əmr etmiş və bu haqda belə demişdir: «Fitnədə və başçıya qarşı çıxmaqda heç bir xeyir yoxdur». Hənbəl b. İshaq rəvayət etmişdir ki, əl-Vasiqin xəlifəliyi zamanı Bağdadın fiqh alimləri Əbu Abdullahın (İmam Əhməd – rahmətullahi aleyhi – nin) yanına gələrək: «Ey Əbu Abdullah, bu məsələ (yəni, Quranın yaradılmış olması və s.) artıq həddini aşmış və camaat arasında yayılmışdır» dedilər. O: «Nə etmək istəyirsiniz?» deyə soruşdu. Həmin adamlar: «Biz, öz başçımızın rəhbərliyindən narazıyıq, elə bu səbəbdən də səninlə məsləhətləşməyə gəlmişik» deyə cavab verdilər. İmam Əhməd onlarla bir saata yaxın söhbət etdikdən sonra: «Sizə qəlbinizlə etiraz etmənizi tövsiyə edirəm. Əlinizi ona itaətdən üzərək müsəlmanların əsasını sındırmayın (İmam Əhməd başçını Əsaya, fitnələrə məruz qalmış müsəlmanları isə əsaya ehtiyacı olan taqətsiz bir insana oxşadır). Bu işin nə ilə nəticələnəcəyini nəzərə alaraq, özünüzün və müsəlmanların qanını axıtmayın. Yaxşı biri gələnə və ya pis gedənə kimi səbr edin» dedi. Onlar getdikdən sonra mən atamla birgə Əbu Abdullahın yanına gəldim. Atam ona dedi: «Allahdan özümüzə və Muhəmməd ümmətinə əmin-amanlıq diləyirik. Belə bir iş heç kimin xoşuna gəlməzdi. Ey Əbu Abdullah, sən bunu (itaətsizliyi) düzgün hesab edirsənmi?» O: «Xeyr, belə bir iş bizə səbr etməyi əmr edən rəvayətlərə ziddir» dedi¹⁵⁰³. Əbu Həris əs-Saiq demişdir: «Mən Əbu Abdullahdan Bağdadda baş vermiş hadisə haqqında, yəni, bir dəstə insanın qiyama qalxmaq istəməsi barədə soruşaraq: «Ey Əbu Abdullah, bunlara qoşularaq qiyam etmək barədə sən nə deyirsən?». O, qiyamçıların bu işinə öz etirazını bildirərək dedi: «Subhənallah...! (Nahaq yerə axıdılan) qanlar. Mən bunu nə dəstəkləyir, nə də əmr edirəm. Bizim hal-hazırda səbr etməmizi, nahaq qanlar axıdılmasından, mal-dövlətin talan edilərək halal sayılmasından və haramların baş alıb getməsi ilə nəticələnən bir fitnə törətməkdən daha xeyirli sayıram. Məgər sən bilmirsən ki, insanların fitnə-fəsad törətdikləri vaxtlarda nələr edilib?». Mən ona dedim: «Ey Əbu Abdullah, bu gün insanlar fitnə içində deyillərmi?» O: «Olsalar da belə, bu fərdi fitnədir. Əgər qılınc qaldırılsa, o ümumi bir fitnəyə çevriləcək və bütün yollar bağlanacaq. Lakin səbr etməklə dinini qorumuş olarsan ki, bu da sənin xeyrinədir». Mən onu rəhbərlərə qarşı çıxmağı inkar edən gördüm. O deyirdi: «(Nahaq yerə axıdılan) qanlar, mən bunu nə dəstəkləyir, nə də tövsiyə edirəm»¹⁵⁰⁴. İbn Teymiyyə – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: “Bəzi müsəlman rəhbərləri Cəhmilərin dediklərini: Quranın məxluq olmasını, Qiyamət günü Allahı görməməyimizi söyləmişlər. Onlar bu fitnəni insanlar arasında yayır, onların bu sözlərinə cavab verməyənləri cəzalandırır və küfrdə ittiham edirdilər. Bir kəsi əsir etdikləri zaman Quran məxluqdur etiqadını qəbul edənə qədər işkəncələrə məruz qoyardılar. Onlar yalnız canişin olaraq öz tərəfdarlarını təyin edir və belələrinə kömklik edirdilər. Buna baxmayaraq İmam Əhməd onlar üçün Allahdan hidayət diləyir və onların bağışlanmasını istəyirdi. O hesab edirdi ki, onların Peyğəmbərə – sallallahu aleyhi və səlləm – müxalif olmaları bilməməz-likdir. Onlar bir başa Peyğəmbərin – sallallahu aleyhi və səlləm – gətirdiyini inkar etmirdilər. Lakin Quran ayələrini səhv təvil edir və kor-koranə onları öyrədənləri təqlid edirdilər”¹⁵⁰⁵. Görəsən, günümüzdə olan təkfirçilər İmam Əhməd üçünmü hökümət adamıdır deyirlər? Nəfi – rahmətullahi aleyhi – rəvayət edir ki: «Nə vaxt ki, Mədinə əhli Yəzid b. Muaviyəni hakimiy-yətdən devirmək istədikdə İbn Ömər - radıyallahu anhu – öz yaxınlarını və uşaqlarını ətrafına toplayaraq Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – dən eşitdiyi hədisi rəvayət etdi: «Qiyamət günü hər bir xəyanətkarın yanında bir bayraq dikiləcəkdir¹⁵⁰⁶ sözünə davam edərək dedi: «Bizim hər birimiz Allahın və Rəsulunun əmrinə əsasən bu insana beyət etmişik. Vallahi mən bundan böyük xəyanət görmürəm nə vaxt ki, insan Allahın və Rəsulunun əmrinə əsasən birinə beyət edə və sonra da ona qarşı vuruşa. Nə vaxtsa bizlər ona qarşı sadiqlikdə beyət etmişdik. Sizlərdən kimsə ona qarşı çıxmaq istəyirsə bilin ki, mən bu işdən uzağam»¹⁵⁰⁷. Allah şəriəti qəti olaraq seçilmiş əmrlərə qarşı çıxmağı qadağan edir. Hər hansı bir kimsə çalışsa ki, müsəlman bir kimsənin əlində olan hakimiyyəti devirsin, hətta onu hörmətdən salmaq istəsə də belə Allah və onun Rəsulunun istəyinə qarşı çıxmış sayılır. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Kim Allahın yer üzündə təyin etdiyi əmirə hörmət edərsə Allah da ona hörmət edər, kim də Allahın yer üzündə təyin etdiyi əmiri alçaldarsa Allah da onu alçaldar»¹⁵⁰⁸. Cəlil b. Abdullah ət-Tustari – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «İnsanlar xeyir içərisində olarlar o, vaxta qədər ki, onlar öz əmirlərinə və alimlərinə hörmət etsələr. Onlara hörmət etdikcə Allah da onların dünya və axirətlərini də xeyirli edər. Yox əgər onları gözdən salmağa çalışarlarsa Allah da onların dünyalarını və axirətlərini də məhv edər»¹⁵⁰⁹.

Həmçinin fitnələr zamanı hər bir söz və əməl müdrikliklə edilməlidir. Müdrikliklə görülən iş isə həmişə tərifə layiqdir. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Əşəs Abdul Qeysə xitabən buyurdu: «Səndə Allah və Onun Rəsulunun sevdiyi iki xislət vardır. Müdriklik və səbirlilik»¹⁵¹⁰. «İnsan (özünə) xeyir dua etdiyi kimi, bəd dua da edər. İnsan (hər şeydə) tələsgəndir (gördüyü işin aqibətini düşünməyə hövsələsi çatmaz)». (əl-İsra 11). Müdrikliklə görülən iş tərifə layiqdir. Çünki adillik nişanəsi olan bu sifət sahibi, fitnələr vaxtı məhz öz müdrikliyi, əzmkarlığı və mehribanlığı ilə digərlərindən fərqlənir. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Mehribanlıqla edilən hər bir iş gözəlləşər, onsuz isə xarab olar»¹⁵¹¹. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Həqiqətən də, Allah mehribanlıqla görülən bütün işləri sevir»¹⁵¹². Osman - radıyallahu anhu – (özünü müsafir hesab etməyərək) namazı tamamlayırdı. Belə ki, o Minada ikən namazı dörd rükət qılırdı. Lakin sünnəyə görə Minada hər dörd rükətli namaz qısaldılaraq iki rükət şəkilində qılınmalı idi. Məsələyə şərri bir yozum verən Osmanın fikrinə görə isə namaz dörd rükət qılınmalı idi. Bütün bunlara baxmayaraq İbn Məsud Muhəmməd Peyğəmbərin – sallallahu aleyhi və səlləm – Sünnəsinə görə dörd rükətli namazlar Minada iki rükət qılınmalıdır. Bu başqa cür ola da bilməz. Deyə təkid etdi. (Onun bu sözlərini eşidənlər) dedilər: «Ey İbn Məsud! Sən bu sözləri deyir, sonra da gedib Osmanın - radıyallahu anhu – arxasında dörd rükət namaz qılırsan! Bəs bu nə deməkdir!». O: «Ey filankəs! Müxaliflik şərdir! Müxaliflik şərdir! Müxaliflik şərdir…»¹⁵¹³.

Son olaraq fitnə törədən fitnəkarlara demək istəyirik ki: «Bəs səni fitnələr zamanı hər məclisdə və ya toplantıda haqq saydığın məsələlər barəsində danışmağa vadar edən nədir? Axı haqqı Əhli Sünnə və Cəmaat alimləri açıq-layırlar. Əgər sənin hər hansı bir fikrin və ya təklifin varsa onlara ərz et. Qəbul etsələr (deməli haqq) odur, yox əgər etiraz etsələr (deməli) artıq özünü bütün müsəlmanların sənin (səhv) rəyindən xəbərdar tutmasından qorumusan».

XƏLİFƏLİK QUREYŞDƏNDİR

Əbu Burza - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Xəlifəlik Qureyşdən olmalıdır. Onlardan rəhm istənildikdə onlar mərhəmətli olmalıdırlar. Vəd verdikləri zaman vədlərini yerinə yetirməlidirlər. Hökm oxuduqda ədalətli olmalıdırlar. Əgər kimsə bu cür hərəkət etməzsə onun üzərinə Allahın, mələklərin və bütün insanların lənəti yağar»¹⁵¹⁴. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «İmamlar Qureyşdəndir. Qureyşin yaxşıları (digər insanların) yaxşılarının əmirləri, pisləri də pislərinin əmirləridir. Hər birinin haqqı vardır, hər haqq sahibinə haqqını verin. Əgər Qureyş sizin aranızda əzaları kəsik Həbəşili bir qulu əmir təyin edərsə onu dinləyib, ona itaət edin»¹⁵¹⁵. Belə bir şərəfin onlara verilməsinə səbəb isə nəsəb və cins baxımından onların seçilmiş olmalarıdır. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Şübhəsiz ki, Allah İsmail oğullarını seçmişdir, İsmail oğullarından da Kinanəni, Kinanədən də Qureyşi, Qureyşdən də Haşim oğullarını, Haşim oğullarından da Məni seçmişdir»¹⁵¹⁶. Qureyşli olmayan bir kimsə gəlib imamətə sahib olacaqsa bu Nübuvət üsuluna uyğun bir xəlifəlik olmaz. Əksinə bu bir hökmüdarlıq olur. Qadi İyaz – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «İmamın Qureyşli olmasının şərt olması bütün elm adamlarının qəbul etdiyi görüşdür. Hətta bu icmanın qətiləşdirdiyi məsələlər arasında sayılmışdır. Bu xüsusda Sələfdən hər hansı bir kimsənin buna fərqli bir fikir söylədiyi nəql edilməmişdir»¹⁵¹⁷. Əbu Hureyrə – radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «İnsanlar bu iş xüsusunda Qureyşə tabedirlər. Ərəblərin möminləri, Qureyşin möminlərinə, müşrikləri də Qureyşin müşriklərinə tabedirlər (Başqa rəvayətdə: İnsanlar xeyirdə də, şərdə də Qureyşə tabedirlər)»¹⁵¹⁸. Əmr, İmarə – buyurmaq mənasındadır. Əmir vermək səlahiyyəti olan bütün idarə və rütbələrin ən böyüyündən, ən kiçiyinə qədər olan hər bir şeyi özündə əhatə edir. Yəni dövlət başçısı, vəlilik, əmirlik, məmur və s. mənaları ifadə edir. Abdullah b. Ömər – radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «İnsanlardan iki nəfər qalmış olsa da belə bu iş Qureyş arasında qalmağa davam edər»¹⁵¹⁹. Cabir b. Səmura – radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, mən atam Səmura ilə birlikdə Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm – in yanına daxil olduqda eşitdik ki: «İçərilərindən on iki xəlifə olmadıqca bu iş son olmayacaqdır (Başqa rəvayətdə: Qiyamət qopana qədər və ya hamısı Qureyşdən olan on iki xəlifə olduğu müddətdə İslam dini əziz olmaqda və qorunmaqda davam edəcəkdir)» buyurdu. Cabir – radıyallahu anhu – deyir ki: Sonra bir söz söylədi ki, onu eşitmədim və atamdan: «Rəsulullah - sallallahu aleyhi və səlləm – nə söylədi?» deyə soruşdum. O: «Bunların hamısı Qureyşdəndir» dedi¹⁵²⁰. Muvaviyə – radıyallahu anhu – ya xəbər verdilər ki, Abdullah b. Amr b. əl-As – radıyallahu anhu – deyir ki: «Əmir Kahtan qəbiləsindən olacaqdır». Bunu eşidən Muaviyə bərk qəzəbləndi və ayağa qalxaraq Allaha həmd-sənalar etdikdən sonra dedi: «Həqiqətən də mənə xəbər verilir ki, sizlərdən bir qism kimsələr Allahın kitabında olmayan və Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm – tərəfindən rəvayət edilməyən bəzi sözlər söyləyirlər. Bu kimi kimsələr cahil kimsələrdirlər. Sahibini sapıqlığa götürən fikirlərdən çəkinin. Həqiqətən, mən Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm – in belə buyurduğunu dinlədim: «Şübhəsiz ki, bu idarə işi Qureyşə aiddir. Dinə bağlı qaldıqları müddətdə hər kim onlarla (düşməncə) mübarizə apararsa, Allah mütləq onu üzüstə süründürür»¹⁵²¹. Əbu Hureyrə – radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Qureyş, Ənsar, Cuheynə, Muzeynə, Əsləm, Əşca, Ğifar qəbilələri mənim dost və yardım-çılarımdır. Onların Allah və Rəsulundan başqa dost və yardımçıları yoxdur»¹⁵²².

Qadın İdarəçi Həlakdır - Əbu Bəkrə - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «O, xalq uğur qazanmaz əgər onun başında idarəçi qadındırsa»¹⁵²³.





VƏLA VƏL BƏRA – DOST VƏ DÜŞMƏN




VƏLA VƏL BƏRA - DOST VƏ DÜŞMƏN

Aləmlərin Rəbbi olan Allaha həmd olsun! Peyğəmbərimiz Muhəmmədə, onun ailəsinə, əshabına və Qiyamətə qədər onların ardınca gedənlərə Allahın salavatı və salamı olsun!

Heç şübhəsiz ki, Allah və Rəsulunu sevdikdən sonra, Allahın dostlarını sevmək, düşmənlərinə də düşmənçilik bəsləmək lazımdır. Bu dini qəbul edən hər bir müsəlmanın, bu dinin mənsublarına dostluq bəsləməsi və düşmənlərinə də düşmənçilik bəsləməsi İslam əqidəsinin əsaslarındandır. Buna görə də hər bir müsəlman Tövhid və İxlas əhlini sevib, onlara dostluq bəsləməli, şirk əhlinə isə nifrət edərək onlarla düşmənlik edər. Tövhid və İxlas əhlini sevib onlara dostluq bəsləmək, müşriklərə nifrət edib düşmənlik bəsləmək İbrahim – əleyhissəlam – və onunla bərabər olan və onları özümüzə nümunə olaraq götürməyimizi əmr olunduğumuz (iman) əhlinin dinidir. «İbrahim və onunla birlikdə olanlar sizin üçün gözəl örnəkdir. O, zaman onlar öz qövmünə belə demişdilər: Şübhəsiz bizim sizinlə və sizin Allahdan başqa ibadət etdiklərinizlə heç bir əlaqəmiz yoxdur. Biz sizin dininizi inkar edirik. Siz bir olan Allaha iman gətirməyincə bizimlə sizin aranızda həmişə ədavət və nifrət olacaqdır». (əl-Mumtəhinə 4). Həmçinin Tövhid və İxlas əhlini sevib onlara dostluq bəsləmək, şirk əhlinə nifrət edib onlara düşmənlik bəsləmək Muhəmməd – sallallahu aleyhi və səlləm – in dinidir. «Ey iman gətirənlər! Yəhudi və Xaçpərəstləri özünüzə dost tutmayın! Onlar bir-birinin dostudurlar. Sizdən kim onlarla dostluq edərsə, o da onlardandır. Allah zalım tayfanı düz yola yönəltməz». (əl-Maidə 51). Bu ayə xüsusi olaraq Yəhudi və Xaçpərəstlərlə dostluq etməyin haram olmasına aiddir. Ümumi olaraq kafirlərlə dostluq etmənin (kafirləri dost tutmağın) haram olmasına dair isə: «Ey iman gətirənlər! Nə mənim düşmənimi, nə də özünüzün düşmənini dost tutun». (əl-Mumtəhinə 1). Bundan başqa Allah ən yaxın qohumu olsa da belə kafirlərlə dosluq etməyi möminə haram etmişdir. «Ey iman gətirənlər! Əgər atalarınız və qardaşlarınız küfrü imandan üstün tuturlarsa, onları özünüzə dost bilməyin. Sizdən onları dost tutanlar özlərinə zülm etmiş olarlar». (ət-Tövbə 23). «Allaha və Axirət gününə inanan heç bir tayfanın Allah və Onun Peyğəmbəri əleyhinə çıxanlarla – öz ataları, oğulları, qardaşları, yaxın qohumları olsalar da belə – dostluq etdiyini görməzsən». (əl-Mucadələ 22).

Bir çox insanlar bu önəmli və böyük əsasdan xəbərsizdirlər. Hətta bəzi alim və İslam dəvətçilərinin bir Ərəb radiyosunda Xaçpərəstlər haqqında: «Xristian qardaşımız» dediyinin də şahidi olmuşam. Nə qədər təhlükəli bir söz söylədiklərini bilsəydilər?

Allah İslam əqidəsinə (dininə) düşmən olan kafirləri dost tutmağı haram etməklə birlikdə, möminləri də dost tutmağı və onları sevməyi də fərz etmişdir. «Sizin haminiz ancaq Allah, Onun Peyğəmbəri və iman gətirənlərdir. O, kəslər ki, (Allaha) boyun əyərək namaz qılar və zəkat verərlər. Hər kəs Allahı, Onun Peyğəmbərini və iman gətirənləri özünə dost tutsa (hər iki dünyada işləri yaxşı gedər). Şübhəsiz ki, qələbə çalanlar məhz Allahın firqəsidir». (əl-Maidə 55-56). «Muhəmməd –Allahın Peyğəmbəridir. Onunla birlikdə olanlar (möminlər) kafirlərə qarşı sərt, bir-birinə (öz aralarında) isə mərhəmətlidirlər». (əl-Fəth 29). «Həqiqətən möminlər qardaşdırlar». (əl-Hucurat 10).

Möminlər qohumluq, vətən və zaman (məkan) baxımından bir-birilərindən uzaq olsalar da belə din və imanda bir-birilərinə qardaşdırlar. «Onlardan sonra gələnlər belə deyirlər: Ey Rəbbimiz! Bizi və bizdən əvvəl iman gətirmiş (din) qardaşlarımızı bağışla. Bizim qəlblərimizdə iman gətirənlərə qarşı kinə, həsədə yer vermə. Ey Rəbbimiz! Sən həqiqətən şəfqətli və mərhəmətlisən». (əl-Həşr 10).

Buna görə də möminlər Adəm – əleyhissəlam – dan başlayaraq son insana qədər vətənləri bir-birindən nə qədər uzaq olursa olsun, aralarındakı zaman fərqi nə qədər uzaq olursa olsun bir-birilərini sevən qardaşdırlar. Onlardan sonra gələnlər isə əvvəlkiləri özlərinə nümunə götürərək onlardan ötrü dua edər və istiğfar diləyərlər.

Vəla¹⁵²⁴ Vəl Bəra¹⁵²⁵ – Dost və Düşmən qavramına gəlincə isə bunların hər ikisinə də aid bir çox xüsusiyyətlər vardır. Bunlar aşağıdakılardır¹⁵²⁶:

KAFİRLƏRƏ DOSTLUQ BƏSLƏMƏYİN ZAHİRİ ƏLAMƏTLƏRİ