24
gaz eksportidan 130–149,5 mln. dollarga yaqin daromad oladi. Bu daromad
quyosh energetikasini rivojlantirish uchun sarflanishi mumkin. Masalan,
geliotizimlarning qulayligini grantlar, subsidiya va imtiyozli kreditlar orqali
oshirish tufayli quyosh energetikasini rivojlantirishga qiziqtirsa bo‗ladi [16].
Tabiiy gaz uchun eksport narxlari oshsa, O‗zbekiston energetika sohasidagi
uzoq muddatli siyosatini real maqsadga erishish uchun mamlakatda gazdan
foydalanish hajmini quyosh energiyasidan foydalanishni
kengaytirish hisobiga
qisqartirishi mumkin. Bu borada qabul qilingan maqsadli ko‗rsatkichlar, masalan,
muayyan muddat ichida gaz ishlab chiqarish hajmini 0,1–0,2 foiz kamaytirish
kabi doimiy ravishda qayta o‗zgartirilib turilishi talab etiladi.
Shuningdek, bugungi kunda aholini markazlashtirilgan isitish tizimi bilan
ta‘minlash va issiq suv narxlarini subsidiyalash uchun ko‗p xarajat sarflanmoqda.
Lekin bu subsidiyalar ko‗p qavatli uylarda joylashgan gelio-uskunalarda issiq suv
ishlab chiqarish uchun ishlatilsa, bir xil natija bermoqda. Toshkent issiqlik
ta‘minot korxonalarida amalga oshirilgan bir qator ko‗rgazmali
loyihalar
natijalari shuni ko‗rsatadiki, quyoshli markazlashtirilgan suv isitgichlari bilan
qozonxonalarda uglevodorod yoqilg‗isini yoqish yo‗li bilan olingan 1 kVt
energiyaning narxlari bir xil.
Yuridik shaxslarni geliouskunalarni olib kirishdagi bojxona to‗lovlari va
qo‗shimcha qiymat solig‗idan (NDS) ozod qilish, suv isitish va elektr tokini
ishlab chiqarish uchun mo‗ljallangan import qilinayotgan quyosh tizimi
uskunalarining narxini ancha pasaytirishiga imkon beradi va ularni iste‘molchi
uchun arzon qilib qo‗yadi. Masalan, bugungi kunda
import qiluvchi Janubiy
Koreya Respublikasida ishlab chiqarilgan 500–1000 W (Vatt) geliouskunalarni
1500–2500 AQSH dollari narxida taklif qilinmoqda. Agar ko‗rsatilgan imtiyozlar
kiritilsa, unda uning narxi 700 dollargacha pasayadi. Bu esa uskunalarning sotilish
muddatini qisqartiradi va quyosh energetikasining investitsiyaviy qulayligini
oshiradi.
Quyosh
energetikasini
rivojlantirish
geografiyasiga
qaraganimizda
rivojlangan mamlakatlar katta muvaffaqiyatlarga erishganini ko‗ramiz. Chunki u
25
yerlardagi texnologik imkoniyatlar qator muhim sharoitlar bilan ta‘minlangan. Bu
birinchidan, elektr energiyasi va energiya yetkazuvchilar uchun narxlarning
yuqoriligi, ikkinchidan
,
markazlashtirilgan energiya ta‘minot tizimlariga ulanish
uchun xarajatlarning yuqoriligi,
jumladan, infra- strukturalarning
rivojlanmaganligi, uchinchidan, korxona va uy xo‗jaliklarida quyosh
energiyasidan foydalanish uchun to‗lash qobiliyatining mavjudligidir. Xususan,
bunday mamlakatlar qatoriga Yaponiya, Germaniya (ularning
jahon bozoridagi
hissasi eng katta), Xitoy, Hindiston, Turkiya va boshqa mamlakatlar kiradi. Bu
mamlakatlarda an‘anaviy energiya ta‘minotining cheklanganligi, qayta
tiklanuvchi energetikaning rivojlanishini rag‗batlantiradi. Lekin bu
mamlakatlarda ham quyoshli energetika bozorini yaratish va kengaytirish faqat
hukumatning faol aralashuvi bilan hal qilinmoqda. Tadqiqotlar va ishlanmalarga
ketadigan
investitsiyalardan tashqari, energiya narxlari o‗rtasidagi uzilishlarni
an‘anaviy manbalardan olinadigan va qayta yaratilgan quyosh energiyasi
o‗rtasidagi energiya narxlarini davlat qoplaydi.
Quyosh energiyasini rivojlantirishiga nisbatan davlat siyosati, avvalombor,
bu energetika ― strategik ahamiyatli yo‗nalish yoki energiya tejash, ekologik
siyosat, energiya zaxiralarini konservatsiyalash siyosati
dasturlarining bir asosi
sifatida ko‗rib chiqishiga bog‗liq. O‗zbekistonda nisbatan yirik energiya resurs
zaxiralarining mavjudligini hamda rivojlangan energetika infratuzilmasini
rivojlanishi strategik ustuvor bo‗ladi deb aytish qiyin. Lekin yaqin 5–10 yil ichida
quyosh energetikasi qayta tiklanuvchi energetika turlari kabi energiyani tejash va
energiya resurslarini konservatsiyalash, eksport uchun va boshqa sohalar uchun
xom ashyo sifatida uglevodorodlarni ajratib olish siyosatining muhim bir qismi
bo‗lishi mumkin. O‗zbek tabiiy gazi uchun eksport narxlari oshsa, «quyosh
muqobilligi» juda qo‗l keladi. Uni amalga oshirishda O‗zbekistonda boshqa
mamlakatlar kabi iqtisodiy rag‗bat va ma‘muriy mexanizmlarni uyg‗unlashtirish
lozim.
Quyosh va noan‘anaviy energetikaning boshqa turlarini rivojlantirishning
dunyo tajribasi ko‗rsatishicha, bu sohadagi siyosat kompleks, bosqichma-bosqich
26
va izchil bo‗lmog‗i kerak. Uning oxirgi maqsadi —
quyosh energetikasining
bozorga kirib borishi va bu bozorni asta-sekin kengaytirishi kerak.
Issiq
suv ta‘minoti uchun
ishlatiladigan
quyosh
tizimi
quyidagilarda foydalaniladi:
•
markazlashtirilgan issiq suv ta‘minotida (qozonxonalarda) oldindan suvni
isitib olish uchun va kuz, qish fasllarida an‘anaviy energiya yetkazuvchilarda
iqtisod qilish uchun, shuningdek, yoz faslida amalda to‗liq
undan
foydalanishda;
•
ko‗p qavatli uylarda qisman markazlashgan issiq suv ta‘minotida,
markazlashmagan issiq suv issiqlik ta‘minotida uyning o‗ziga qozonxona
o‗rnatilganda;
•
xususiy uylarda an‘anaviy gaz qozonlariga qo‗shimcha, qaysiki, tabiiy gazni
iqtisod qiladi va doimiy energiya ta‘minotini ta‘minlaydi;
•
fotoelektrik qurilmalaridan boshqa holatlarda ham yashash uylari, ma‘muriy
binolar hamda kichik ishlab chiqarishda foydalanilsa bo‗ladi.
Dostları ilə paylaş: