Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti n. M. Rasulov, A. R. Ismailov monopoliyaga
2-bob. MULKIY MUNOSABATLARNI TARTIBGA SOLISH
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
27 2-bob. MULKIY MUNOSABATLARNI TARTIBGA SOLISH 2.1. Mulk tushunchasi. Moddiy ne‘matlar. Mol-mulkning turlari. Mulkchilik munosabatlari har qanday jamiyat iqtisodiy tizimining asosiy munosabatlaridan birini tashkil qilib, insoniyat taraqqiyotining maxsuli hisoblanadi. Mulkchilik munosabatlari moddiy va manaviy ne‘matlarni ishlab chiqarish hamda jamiyat boyliklarini o‗zlashtirish jarayonlarida vujudga keladi. Shunday ekan, mulkchilik munosabatlari-bu mulkka egalik qilish, foydalanish, tasarruf etish va o‗zlashtirish jarayonlarida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlardir. Mulkka egalik qilish mulkning egasi qo‗lida saqlanib turishini bildiradi va yaratilgan moddiy boyliklarni o‗zlashtirishning ijtimoiy shaklini ifodalaydi. Ayrim hollarda mulkka egalik qilish uning egasi ixtiyorida saqlangan holda, undan amaliy foydalanish esa boshqalar qo‗lida bo‗ladi. Bunga ijaraga berilgan mol-mulkni misol qilib keltirish mumkin. Mulkdan foydalanish-bu mol-mulkning iqtisodiy faoliyatda ishlatilishi yoki ijtimoiy hayotda qo‗llanishidir. Mol-mulkni o‗zlashtirish yuz berganda u daromad olish uchun yoki shaxsiy extiyojni qondirish uchun ishlatilishi bildiriladi. Mulkni tasarruf etish-bu mol-mulk taqdirining mustaqil hal qilinishidir. U mol-mulkni sotish, meros qoldirish, hadya qilish, ijaraga berish kabi holatlarni erkin tanlash imkoniyati orqali namoyon bo‗ladi. Xususiy mulk azaldan odamlarda qiziqish, rag‗bat uyg‗otib kelgan. Negaki, mulkning egasi bo‗lsa, mehnat unumdorligi bir necha marotaba ortadi. Mulkdorning kayfiyati, intilishi, ish yuritishi, o‗z faoliyatiga, umuman, hayotga munosabati boshqacha bo‗ladi. Mulk egasi o‗z ishini yaxshilashga, mulkiga mulk qo‗shishga harakat qiladi. Bozor iqtisodiyotiga asoslangan huquqiy demokratik davlat barpo etishda mulkdorlarning o‗rni nihoyatda katta. Zero, ular jamiyatdagi o‗zgarishlarga bevosita daxldor bo‗lgan qatlamdir. 28 Shuni alohida ta‘kidlash kerakki, mustaqillik yillarida xususiy mulkni himoya qilish, uning huquqiy asoslarini yaratish bo‗yicha keng - miqyosli chora-tadbirlar amalga oshirildi. Mulkiy munosabatlar amaldagi bir qancha qonun hujjatlarida, xususan, O‗zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, Fuqarolik kodeksi, Uy-joy kodeksi, Yer kodeksi, ―O‗zbekiston Respublikasida mulkchilik to‗g‗risida‖gi, ―Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to‗g‗risida‖gi, ―Davlat uy-joy fondini xususiylashtirish to‗g‗risida‖gi, ―Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‗g‗risida‖gi, ―Dehqon xo‗jaligi to‗g‗risida‖gi, ―Mas‘uliyati cheklangan hamda qo‗shimcha mas‘uliyatli jamiyatlar to‗g‗risida‖gi, ―Xo‗jalik shirkatlari to‗g‗risida‖gi qonunlar va boshqa bir qator normativ-huquqiy hujjatlar asosida tartibga solinadi. Mazkur qonun hujjatlarida xususiy mulk va mulkdorlarning huquqlari, ya‘ni o‗z mulkiga egalik qilishlari, undan erkin foydalanishlari, uni tasarruf etishlari, o‗z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilish huquqi hamda shu kabi bir qator huquq va erkinliklari belgilangan. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|