Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Huquqbuzarlikning oldini olish

Qonunga zid harakat qilganlarni psixologik reabelitasiya qilish muammosi ham har doim ham psixolog aralashuvini talab qilib kelgan. Chunki jinoyatchi yoki huquqbuzar shaxsi o’z-o’zidan shakllanib qolmaydi, uni shakllantiruvchi omillar, motivlar, bolani qayta tarbiyalash, reabelitasiya masalalari ijtimoiy-psixologik jarayonlar mohiyatini bilish va ularga faol ta’sir ko’rsatishni talab qiladi. Shuning uchun ham mamlakatimizda yoshlar o’rtasida huquqiy ma’rifat va huquqiy madaniyatni shakllantirishga juda katta e’tibor qaratilgan va bu ishda amaliyotchi xodim – psixologning o’rni va roli katta bo’ladi.

Yuqorida e’tirof etilgan psixologiyaning tadbiqiy sohalari uchun umumiy narsa shuki, bu sohalarda ishlaganlar avvalo yaxshi psixodiagnost, ya’ni psixologiya metodlarini o’z o’rnida samarali ishlatishni bilishi, yaxshigina psixoterapevt va psixokorrektor, ya’ni aniqlangan muammo yoki “kasallikni” tuzatuvchi mohir professional bo’lishi kerakligini taqozo etadi. Mashhur rus psixologi Galina Andreyevaning fikrlarini biroz o’zgartirib shuni aytish mumkinki, “psixologiyaga buyurtmani jamiyatning o’zi beradi”. Bugun amaliy psixologlar uchun jamiyatning buyurtmalari nihoyatda ko’p. Ular asosan jamiyatni barqarorlashtirish va demokratik jarayonlarni yanada erkinlashtirishga xizmat qiluvchi buyurtmalar bo’lib, ularni muvaffaqiyati ko’proq psixolog kadrlar va ular bilan hamkorlikda ishlovchi buyurtmachi-tashkilot va muassasalarning xodimlariga, davr bilan hamnafas ishlay olish qobiliyatlariga bevosita bog’liq. O’zbekistonda kadrlar tayyorlash milliy dasturining amaldagi muvaffaqiyati aynan shu jamiyatning talab va takliflari bajarilishi bilan uyg’un, bu ishlarning samarali amalga oshirilishi uchun konseptual kafolatdir.


2.6. Asosiy tushuncha va atamalar

Psixologik bilimlar; psixologiya tarixi; antik dunyo; empirik psixologiya; ekmperimental psixologik laboratoriya; strukturalizm; funksionalizm; bixeviorizm; psixoanaliz; “id (u) – ego (men) – superego (mendan oliy)”; libido; agressiv energiya; interaksionizm; kognitivizm; geshtald psixologiya; psixologiya va falsafa; psixologiya va tarix; psixologiya va sosiologiya; psixologiya va pedagogika; psixologiya va tabiiy fanlar; psixologiya va kibernetika; psixologiya va texnika fanlari; psixologiya va iqtisodiyot; sanoat va ishlab chiqarish sohasi; siyosat sohasidagi psixologiya.

2.7. Rezyume

Darhaqiqat psixologik bilimlarning paydo bo’lishi o’z navbatida “Psixologiya” faning shakllanishiga sababchi bo’ldi. Fanda ushbu bilimlarni e.av. 4-5-asrlar va 16-17-asrlardagi rivoji esa, amaliy psixologiya sohasining o’ziga xos taraqqiyot bosqichi, deb qabul qilindi. Strukturalizm, funksionalizm, bixeviorizm, freydizm, gishtaldizm, kognivitizm yo’nalishlarning yuzaga kelishi, ularning asoschilari hamda izdoshlari mazkur fanning shakllanishi uchun munosib ulushlarini qo’sha oldilar va nomlarini tarixda qoldirdilar. Shuningdek, psixologiya fan sifatida falsafa, tarix, sosiologiya, pedagogika, tabiiy fanlar, kibernetika, texnika fanlari, iqtisodiyot hamda qator fanlar bilan doimiy ravishda o’zaro aloqa qoladi. Uning sanoat va ishlab chiqarish sohasi; siyosat sohasidagi psixologiya; oila va nikoh borasidagi tadbiqiy ishlar; maorif sohasidagi amaliy ishlar; huquqbuzarlikning oldini olish kabi sohalari hozirgi kunda alohida ravishda o’zining mustaqil faoliyatini yuritmoqda.