Toshkent davlat stomatologiya instituti m. N. Israilova lotin tili va tibbiy farmatsevtik terminologiya asoslari

Leksik minimum

Dorivor o‘simliklarning nomlari

Lotincha	Inglizcha	O‘zbekcha
Belladonna, aef	belladonna [ˌbeləˈdänə]	belladonna
Crataegus, i f	hawthorn [ˈhôˌthôrn]	do‘lana
Frangula, ae f	buckthorn [ˈbəkˌthôrn]	itjumrut
Rheum, i n	rhubarb [ˈro͞oˌbärb]	rovoch
Urtica, ae f	nettle [ˈnetl]	gazanda

Dorivor moddalarning nomlari

Lotincha	O‘zbekcha
Aether, eris m	efir
Barbitalum-natrium, i n	barbital-natriy
Cacao	kakao
Cordigitum, i n	kordigit
Dimedrolum, i n	uyqu dori
Diprophyllinum, i n	diprofillin
Euphyllinum, i n	eufillin
Furacilinum, i n	furatsilin
Mentholum, i n	mentol
Nitroglycerinum, i n	nitroglitserin
Phenacetinum, i n	fenatsetin
Saccharum, i n	shakar
Tetracyclinum, i n	tetratsiklin
Validolum, i n	validol

Boshqa so‘zlar

Lotincha	O‘zbekcha
aethylicus, a, um	etilga oid
aqua, ae f	suv
destillatus, a, um	tozalangan
fluidus, a, um	suyuq
obductus, a, um	qoplangan
oleosus, a, um	yog‘li, moyli, yog‘da
quantum satis	qancha kerak
spiritus, us m	spirt

Nazorat savollari

1. 
   “Ol” fe’lidan keyin tabletka, shamcha va ko‘z plyonkasi qaysi kelishikda yoziladi?
   
2. 
   “cum” ko‘makchisi jenskiy roddagi otlarda qanday qo‘shimchani talab qiladi?
   
3. 
   “cum” ko‘makchisi sredniy roddagi otlarda qanday qo‘shimchani talab qiladi?
   
4. 
   O‘simlik dunyosi yunon tilida nima deb ataladi?
   
5. 
   O‘simliklar qaysi rodda mansub?
   

11.5. Retseptda kimyoviy elementlar. Kislotalar
Barcha kimyoviy elementlarning nomlari II turlanish sredniy roddagi otlar bo‘lib, faqat ikkita: Sulfur, uris, n (III turlanish) – oltingugurt va Phosphorus, i, m – fosfor kimyoviy elementlarining nomi bundan istisno.

Eslatma! Kimyoviy elementlarning belgisi lotincha nomlardan olingan bo‘lib, ularning orfografik xususiyatini aks ettiradi: Ca - Calcium, Fe - Ferrum, K – Kalium va boshqalar.

Kislotalarning lotincha nomi ikkita so‘zdan iborat: acidum, i, n - kislota va mos kelgan sifat. Birinchi o‘rinda ot, ikkinchi o‘rinda sifat keladi. Sifat kislota nomini yasovchi element negiziga –ic+um, -os+um qo‘shimchasi yordamida yasaladi.

-icum qo‘shimchasi kislota tarkibida kislorod miqdorining ortiqligini bildiradi va o‘zbek tilidagi -at- qo‘shimchasiga to‘g‘ri keladi:

Acidum sulfuricum – sulfat kislota

-osum- qo‘shimchasi kislota tarkida kislorod miqdorining kamligini bildiradi va o‘zbek tilidagi -it- qovshimchasiga to‘g‘ri keladi:

Acidum sulfurosum – sulfit kislota

Kislorodsiz kislotalarning nomlaridagi sifatlarning tarkibi quyidagicha yasaladi: hydro- old qo‘shimchasi + kislota nomini yasovchi element nomining o‘zagi + -icum va o‘zbek tilidagi -id qo‘shimchasiga to‘g‘ri keladi:

Acidum hydrosulfuricum – sulfid kislota

Asosiy kimyoviy elementlarning nomlari

Kimyoviy element	Lotincha nomi	O‘zbekcha nomi
Al	Aluminium, ii n	alyuminiy
Ag	Argentum, i n	kumush
As	Arsenicum, i n	margimush
Au	Aurum, i n	oltin
B	Bromum, i n	brom
Ba	Barium, i n	bariy
Bi	Bismuthum, i n	vismut
C	Carboneum, i n	uglerod
Ca	Calcium, i n	kalsiy
Cl	Chlorum, i n	xlor
Cu	Cuprum, i n	аsаl
F	Fluorum, i n seu Phthorum (греч.)	ftor
Fe	Ferrum, i n	temir
H	Hydrogenium, i n	vodorod
Hg	Hуdrargyrum, i n	simob
I	Iodum, i n	yod
K	Kalium, i n	kaliy
Li	Lithium, i n	litiy
Mg	Magnesium, i n Magnium, i n	magniy
Mn	Manganum, i n	marganets
N	Nitrogenium, i n	azot
Na	Natrium, i n	natriy
O	Oxygenium, i n	kislorod
Pb	Plumbum, i n	qo‘rg‘oshin
Ph	Phosphorus, i m	fosfor
S	Sulfur, uris n	oltingugurt
Si	Silicium, i n	kremniy
Zn	Zincum, i n	rux

Mustahkamlash uchun mashqlar

Quyidagi retseplarni tarjima qiling:

I. Ol: Yog‘ kislota tabletkalari 0,25 50 dona.

Ber.

Belgila.

II. Ol: Benzoat kislotasi 0,6.

Salitsilat kislotasi 0,3.

Vazelindan 10,0.

Aralashtir, surtma hosil bo‘lsin.

Ber.

Belgila.

III. Ol: Askorbin kislota drajesi 0,5.

Ber.

Belgila.

IV. Ol: Asetilsalitsilat kislotasi.

Fenatsetin tengma-teng 0,25.

Kofein 0,20

Shunday dozalarda 12 dona tabletkalarda ber.

Belgila.

Ibratli so‘zlar

1. Festina lente. Sekin shoshilgin.

2. Male parte cito dilabuntur Yomon o‘zlashtirilgan narsa, tezda

memoria. yoddan chiqadi.

Nazorat savollari

1. Kimyoviy elementlar qaysi turlanish va qanday rodda bo‘ladi?

2. Qaysi kimyoviy moddalar bundan mustasno?

3. Kislorodsiz kislotalarning lotincha nomi qanday yasaladi?

11.6. Retseptda oksidlar, tuzlar va uglevodorodlar
Oksidlarning nomlari ikkita so‘zdan iborat: birinchi o‘rinda elementning nomi qaratqich kelishigida, ikkinchi o‘rinda oksid nomi keladi.

Oxy- kislorod borligini ko‘rsatadi, old qo‘shimchalari esa birikma tarkibini aniqlaydi:

oxydum, i, n oksid

peroxydum, i, n peroksid

hydroxydum, i, n gidroksid

Tuzlarning nomlari kation va anionning nomidan yasaladi.Birinchi o‘rinda qaratqich kelishigida ifodalangan kationning nomi, ikkinchi o‘rinda esa bosh kelishigidagi anionning nomi turadi.

Anionlarning nomlari mos keluvchi kislotalarning lotincha nomi o‘zagiga-as, -is, -id+um suffikslarni qo‘shish yo‘li bilan yasaladi.

Lug‘at shakl modeli			Turl.	Lotincha misollar	O‘zbekcha misollar
Nom.	Gen.	Rod.			Suff.	Anion nomi
as	atis	m	III	sulfas, atis, m	at	sulfat
is	itis	m	III	sulfis, itis, m	it	sulfit
id-um	id-i	n	II	sulfidum, i, n	id	sulfid

Uglevodorodradikalnomlaridaqo‘llaniladigantarkibiyqismlar-yl- suffiksiyordamidayasalganuglevodorodliradikalningnomlaridorivormoddalarnomlariniyasovchimurakkabotlardaniborat:

Benzylpenicillinum, Aethylmorphinum, Acidum acetylsalicylum

Ba’zan radikallarning nomlari mustaqil so‘z holida ishlatiladi:

Methylii salicylas, Phenylii salicylas, Amylii nitris

Kimyoviy ma’noga ega bo‘lgan tarkibiy qismlarning orfografiyasini esda tuting:

meth - metil guruh

aeth - etil guruh

phen - fenil guruh

benz - benzol guruh

Mustahkamlash uchun mashqlar

Quyidagi retseplarni tarjima qiling:

I. Recipe: Morphini hydrochloride 0,01.

Sacchari 0,1.

Misce, fiat pulvis.

Dentur tales doses numero 6

Signetur.

II. Recipe: Mentholi 0,1.

Natrii hydrocarbonatis.

Natrii tetraboratis.

Natrii chloride ana 5,0.

Misce, fiat pulvis.

Detur.

Signetur.

III. Recipe: Thiamini chloridi.

Riboflavini ana 0,003.

Acidi nicotinici 0,02.

Da tales doses numero 50 in dragee.

Signa.
Ibratli so‘zlar
1. Amicus certus in re incerta cernitur. Chin do‘st boshga kulfat

tushganda bilinadi.

2. Radices litterarum amare sunt Fanning ildizlari achchiq,

fructus dulces. mevalari esa shirindir.

Leksik minimum

I.

acidum aceticum	sirka kislota
acidum acetylsalicylicum	atsetilsalitsilkislota
acidum adenosintriphosphoricum	Adenozintrifosforkislota
acidum ascorbinicum	askorbinkislota
acidum benzoicum	benzoykislota
acidum carbolicum	karbolkislota
acidum carbonicum	karbonkislota
acidum citricum	limon kislota
acidum folicum	foliykislota
acidum glutaminicum	glyutaminkislota
acidum lacticum	sut kislota
acidum lipoicum	yog‘kislota
acidum nicоtinicum	nikotinkislota
acidum nitricum	nitratkislota
acidum phosphoricum	fosfat kislota
acidum salicylicum	salitsilkislota
acidum sulfuricum	sulfatkislota

II.

acidumarsenicosum	arsenatkislota
acidum~ nitrosum	nitritkislota
acidum~ sulfurosum	sulfitkislota

III.

acidumhydrochloricum	xloridkislota
acidum~ hydrocyanicum	sianidkislota
acidum~ hydrosulfuricum	sulfidkislota