Toshkent davlat transport universiteti

6.2-rasm. Tranzistorning UB sxema uchun kirish xarakteristikasi:
a - kollektor kuchlanishi o’zgarmas bo’lganda, b - kollektor toki o’zgarmas bo’lganda.


Tranzistorning kollektor zanjiri uzun (I_k=0) bo’lgan holda olingan kirish xarakteristikalari 6.2b-rasmda ko’rsatilgan. U ham yarim o’tkazgichli diodning to’g’ri ulanish uchun volt-amper xarakteristikasidan iborat bo’ladi. Kollektor kuchlanishi ortishi bilan u emitter tokining katta qiymatlari tomon suriladi.
Tranzistorning UB sxema uchun chiqish xarakteristikasi deganda emitter kuchlanishi yoki toki o’zgarmas bo’lgandagi kollektor tokining kollektor kuchlanishiga bog’liqligi tushuniladi:
I_k = f₂(U_e)/_{Ue,Ie =const} (6.13)
6.3-rasmda I_E=const hol uchun aniqlangan chiqish xarakteristikalar tizimi ko’rsatilgan. U kollektor tokining kollektor kuchlanishiga juda sust bog’langanligini ko’rsatadi. Bu kollektor o’tishining differen­sial qarshiligi yetarlicha katta ekanini ifodalaydi.

6.3- rasm. Tranzistorning ub sxema uchun I_z= const holdagi chiqish xarakteristikasi


Xarakteristikalarning boshlanish nuqtasi kollek­tor kuchlanishining musbat qiymatlariga to’g’ri keladi. Shuning uchun I_E>0 bo’lgandagi I_k=0 nuqtani aniqlash uchun emitter kuchlanishi ta’sirini yo’qotadigan miqdorda musbat kollektor kuchlanishi zarur bo’ladi. Emitter zanjiri uzilgan bo’lsa (I_E=0), kol­lektor toki sokinlik toki I_kt qiymatigacha kamayadi. Ma’lumki, sokinlik tokining kattaligi baza va kol­lektor qatlamlaridagi asosiy bo’lmagan tok tashuvchilarning miqdoriga va tashqi muhit haroratiga kuchli bog’liq. Shuning uchun temperatura ortishi bilan I_kt tez orta boshladi va statik xarakteristikalar yuqoriga ko’tariladi. Bu tranzistor ishining mo’tadilligi kamayishiga sabab bo’ladi.
Kollektor kuchlanishining manfiy qiymati juda ortib ketsa, kollektor o’tishida buzilish vujudga ke­ladi va tok tez o’sa boshlaydi. Ko’pincha tranzistorda bir vaqtda ham issiqlik ham elektr buzilishi vujud­ga keladi.
Tranzistorning umumiy emitterli sxema uchun kirish xarakteristikasi deganda kollektor kuchlanishi yoki toki o’zgarmas bo’lgandagi baza tokining baza kuch­lanishiga bog’liqligi tushuniladi:


I_b= I_z(U_b)/_Uk, I_{k = const} (6.14)


Bu bog’lanish grafigi 6.4- rasmda ko’rsatilgan. U emit­ter - baza o’tishining to’g’ri ulanish hollari uchun volt-amper xarakteristikasidir. Shuning uchun ular tranzistorning UB sxema uchun olingan kirish xarakteristikalari bilan mos keladi.
Lekin ulardan farqli (U_k=const bo’lgan hol uchun olingan xarakteristi­kalar kollektordagi manfiy kuchlanish ortishi bilan chapga emas, balki o’ngga surila boshlaydi. Chunki bunda kollektor kuchlanishi kamayishi bilan baza toki ham kamayadi. Ikkinchi tomondan, |U_k| =|U_b | bo’lganda baza zanjiri bo’ylab kollektor o’tishining ochiq holatiga mos tok o’tadi. Shuning uchun baza toki ortadi, ya’ni U_k=0 qiymatga to’g’ri keladigan xarakteristika kollektor kuchlanishining katta qiymatlarida olingan xarakteristikaga nisbatan o’ngda emas, balki chapda yotadi.
6.4a-rasmdan yana shu narsa ko’rinadiki, U_b=0 bo’lganda kollektorda o’zgarmas manfiy kuchlanish bo’lgani uchun baza zanjiridan kattaligi deyarli I_kt sokinlik tokiga teng bo’lgan manfiy tok o’tadi.