Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

747

---

X
- M
 
= 
Xn 
= 
Y 
- (S+I+G)
eksport 
import 
sof eksport 
YAIM 
absorbsiya
Absorbsiya - yalpi ichki mahsulotning mazkur mamlakatdagi
uy xo‘jaliklari, korxonalar va davlatga realizatsiya qilinadigan
qismi.
Importga to ‘ lovlar eksportdan olingan daromaddan ortiqcha bo ‘ Isa, 
bu mamlakatning joriy operatsiyalar bo‘yicha balansi taqchilligini 
bildiradi. Bu taqchillik chet el qarzlari yordamida, yoki aktivlaming 
bir qismini chet elliklarga sotish yo‘li bilan moliyalashtiriladi va bu 
kapital harakati hisobida aks etadi.
Eksportdan olinadigan daromad importga sarflardan ortiq bo4 Isa 
joriy operatsiyalar hisobi ijobiy qoldiqqa ega bo‘ladi.
Kapital harakati hisobida aktivlar bilan amalga oshiriladigan bar­
cha xalqaro bitimlar o‘z ifodasini topadi. Bular chet elliklarga ak- 
siyalar, obligatsiyalar, ko‘chmas mulk va h.k. sotishdan olinadigan 
daromadlar hamda chet eldan aktivlar sotib olish natijasida vujudga 
keladigan sarf xarajatlar.
Kapital harakati 
_ 
Aktivlar sotishdan 
CHetdan aktivlar sotib
balansi 
tushumlar 
olishga sarflar
Chet el aktivlarini sotish chet el valyutalari zaxiralarini ko‘paytiradi, 
ulami sotib olish esa valyutalari zaxiralarini kamaytiradi. Kapital ha­
rakati hisobi ham taqchillikka va ijobiy qoldiqqa ega bo‘ladi.
To‘lov balansining taqchilligi Markaziy bank rasmiy zaxiralarini 
qisqartirish hisobiga moliyalashtirilishi mumkin. Rasmiy zaxiralar- 
ning asosiylari quyidagilar:
- chet el valyutalari;
- oltin;
- mamlakatning XVFdagi kredit ulushi;
- qarz olishning maxsus huquqi (SDR) va h.k.
Balans taqchilligi rasmiy zaxiralar hisobiga moliyalashtirilganda 
ichki bozorda chet el valyutalari taklifi ortadi, milliy valyutalar tak- 
lifi esa nisbatan kamayadi va uning ayirboshlash kursi nisbatan о‘sib 
milliy iqtisodiyotga inqirozli ta’sir ko‘rsatadi. Aksincha, to‘lov ba­
lansining aktiv qoldig‘i Markaziy bank rasmiy valyuta ehtiyojlari-
748

---

ning o‘sishi bilan birga borganda ichki bozorda chet el valyutalari 
taklifini kamaytiradi, milliy valyuta taklifi esa nisbatan ortadi 
va uning ayirboshlash kursi pasayib, iqtisodiyotga rag‘batlantiruvchi 
ta’sir ko‘rsatadi.
Markaziy bank tomonidan chet el valyutalarining bunday sotilishi 
va sotib olinishi