43
Zaxira granulalari. Oralik oshikcha metabolitlar bulishi mumkin, polisaxarid, (kraxmal,
glikogen) yoglar (triglitserinlar, mumlar) polifosoritlar (volyutin) bulishi mumkin. Ba'zi
bakteriyalarda valyutin kiritmalari stabil bulib identifikatsiyada kullaniladi.
Oksillar: bakteriya kuruk vaznini 50-80% ni tashkil kiladi. Bakteriya xujayralarida juda
kuplab oksillar uchraydi, bu oksillar bir birlaridan aminokislotalar tarkibi bilan farklanadi.
Yoglar: 1,4% dan 40% bulishi mumkin. Kupchilik xoll ar da yoglar boshka moddalar bilan
birikib murakkab birikmalarni xosil kiladi (lipoproteinlar, lipopolisaxaridlar).
Uglevodlar: 12%dan 28%gacha bulishi mumkin, uglevodlar kupincha xujayralarning
devorida uchraydi.
Bakteriyalarni mineral tarkibi.
Bakteriyalarni turiga boglik va 1,3%dan 13,8% bulishi mumkin, bularga kiradi: fosfor,
natriy, kaliy, magniy, temir, mis, kobolt va b.
Speroxetalar xemogeterotraf xujayralar bulib, o‘zlariga tuzilishi va xarakatlari bilan tubdan
boshka bakteriyalardan fark kiladi. Xujayraning shakli spiralsimon bulib, uta bukiluvchandir.
Spiroxetalarning uzunligi 5-500 mkm bulib, tanasining diametri nixoyatda ingichkadir -0,6-0,1
mkm.
Shuning uchun xam spiroxetalar bakteriyalar ushlanib koladigan bakterial filtrlardan utib
ketadi. Spiroxetalarning tanasining diametri juda kichik bulganligidan oddiy mikroskoplarda
kurish juda kiyin, shuning uchun fazoli kontrast mikroskopida yoki korongilashtirilgan
maydonda kurish mumkin:
Spiroxetalarning tuzilishida 3 ta asosiy kompanentlari bor:
Protoplazmatik silindr.
O‗ksimon fibrila.
Tashki kobik.
Nukleoid-DNK.
Protplazmatik silindrning ustidan uk ip fabrilla aylanib urab turadi. Uk ipning bir uchi
xujayraning bazal membranasiga - blefaro- plastlarga birikkan bulib, ikkinchi uchi esa erkin
xolatda turadi. U k ip fibrillani soni spiroxetalarning turiga boglikdir.
Spiroxetalar tashki muxitda keng tarkalgan: suvlarda, odam va xayvon organizmining
normal mikroflorasida va boshka joylarda saprfit xolda uchrashi mumkin. Spiroxetalarning
patogen turlari xam uchrab bularga zaxm, kaytalanma tif, leptospiroz kuzgatuvchilari kiradi.
Spiroxetalarning 5ta avlodi tafavud kilinadi.
Spiroxeta, kristaspira, treponema, Borreliya, Leptospira.
Spiroxetalar oddiy kundalang bulinish yuli bilan kupayadi. Spora va kapsula
xG`kilinmaydi. Spiroxetalar ba'zi ta'sirlar natijasija mutsinsimon kobik bilan uralib sistalar xG`k
kiladi. Sista organizmda uzok yashaydi.
Rikketsiyalar oralik xujayralar bulib, o‘zlarining xujayrasining tuzilishi va kupayishi bilan
bakteriyalarga yakin turadi. Yashash muxitlari bilan esa viruslarga yakin turadi. Rikketsiyalar
fakat xujayraning obligat parazita bulib xayot kechiradi. Rikketsiyalar shakli buyicha xar-xil
tuzilishga ega: tayyoqchasimon, ipsimon, tarmoklangan. Rikketsiyalar xarakatsiz' bulib sprora
xosil kilmaydi. Rikketsiyalarning talaygina turlari odamda rikketsiz kasalligini chakiradi.
Rikketsiya xujayralar xam DNK, xam RNK uzida tutadi. (1:3,5) xujayra tashki tomonidan
xujayra devori bilan uralgan bulib, uzida muram kislotasini tutadi va lizotsimga juda sezuvchan
xisoblanadi.
Rikketsiyalar tirik xujayra ichida usadi, kupayadi, xayvon tukimasida, tovuk embrionida
ustirish mumkin. Rikketsiyalar xususiy moda almashinishga ega, lekin ular metobolitlarni kabul
kilish (yutish) va metabolitlarni chikarishni regulyatsiya kilishga ega emas, bu esa xujayra
yuzasining utkazuvchanligining uzgarishi natijasida buladi.
Rikketsiyalar transmissiv infektsiya xisoblanadi, ular bitlar va kanalar orkali
odamgayukadi.
Zdradovsiy ularni kuyidagi shakillarga ajratadi:
Kokksimon (sharsimon) -kattaligi 0,5 mkm gacha
44
Tayokchasimon, ikki donachali (1-1,5 mkm)
Ipsimo, litseller, kup donachali (10 mkm -40 mkm)
Batsillyar -3-4 donachali (3-4 mkm)
Rikketsiyalar Romanovskiy - Gimze usulida kokksimon shakillari pushti- kizil ranga,
tayokchasimon shakillari esa, yashil rangda buladi. Asosan rikketsiyalar Zdrodovskiy usulida
buladi. Bu usul Sil -Nilsen usulining ozgina uzgartirilgani bulib bunda NSE (xlorid—tasi)
ishlatiladi. Rikketsiyalar bu usulda kizil ranga, ular yashayotgan xujayralar esa, metil kukida
buyaladi. Rikketsiyalarni Morozov usulida xam buyab urganamiz, bunda u lar jigar ranini uziga
oladi.
Xlamiydilar obligat xujayra ichidagi organizmlar bulib, xar xil xlamidioz kasalliklarning
kuzatuvchisi xisoblanadi. Bularga troxoma va ornitoz kiradi. Traxomada kuzda yalliglanish
protsesso` ketadi, ornitozda esa pnevmaniya keltirib chikaradi.
Xlamiydilar dumalok formada (0,30-0,45 mkm) 50-500 nm kattalikda buladi.
Makrofagda va retikuloendotelial xujayralarda uchratishimiz mumkin. Xlamiydilar asosan
xujaini kushlar xisoblanadi. Xlamiydilar uzida DNK va RNK tutadi va o‘zlaridan murom
kislotasi, folievaya kislota, D-alaninlar ajratib chikaradi. Xlamiydilar fakat tirik xujayrada usadi,
ularni tovuk embrionida , tukima kulturasida ustirish mumkin. Gr (-) buyaladi.
Rivojlanishda 3 ta stadiya tafov. kil.
mayda elementlar tanachalar xosil bulishi 0,2-0,4 mkn. Uzida nukleoid gepatit materialini
va ribosomalar tutadi. 3 kavat kobik bilan uralgan.
Birlamchi tanachalar xosil bulishi va ribosomalar elementlar uzida tutadi. Bulinish yuli
bilan kupayadi.
Z.Oralik stadiya - birlamchi va elementlar tanachalar xosil bulishi stadiyasi urtasidagi
stadiya bulib, bunda birlamchi va elementlar tanachalar tafavut kiladi.
Birlamchy tanachalar vegetativ funktsiyani bajaradi.
Romanovskiy-Gimza usulida buyab, lyuminestsent va elektron mikroskoplarda urganish
mumkin.
Aktinomitsetalar mitseliyali mikroorganizmlar bulib, asosan tuprokda uchraydi.
Aerob nafas oluvchi, Gr (Q) buyaladi.
Aktinomitsetlar nomi - nursimon zamburug-Aktinomiyces bovis suzidan olinib
aktinomikoz kasalligini keltirib chikaradi. Oddiy ozik muxitlarda yaxshi usadi. Aktinomitsetlar
mitseliyalar xosil kiladi va spora x-kdi. Bundan tashkari aktinomitsetlar giflar x-kdi.
Streptomiyces avlodiga kiruvchi streptomitsetlar kiradi, bularni mitseliyalari xar doim
saklanib koladi. Ba'zi avlodga kiruvchi
Aktinomitsetlarni mitsyoliyalari parchalanib tayyoqchasimon xujayralarga aylanib qoladi.
Streptomitsetlardan antibiotik streptomitsin olinadi. (Streptomiyces griseus)
mukos - zamburug. actis- nur} 1 - xujayrali mikroorganizmlar.
Aktinomiycetalis katori va oilasiga kiradi. Genetik funktsiyani nukloid bajaradi. Mitseliya
ipchalarida xromatin donachalari buladi. Fak, anaerob. Oddiy ozik muxitda usadi. Kattik ozik
muxitlarda xavoli mitseliylar xG`k di. Tukimada yiringli okma yara xG`kdi. Kontakt yul bilan va
ogiz orkali ovkatlardan yukadi.
Mikoplazmalar Mollicutes (yumshok teri) sinfiga, Micoplasmaceae oilasi kiradi. Juda
mayda 100-200 nm polimorgf mikr-zmlardir. Bular o‘zlari mustakil kupayish xususiyatiga ega.
Ularda xujayra devori bulmaydi. Fakt 3 kavatli sitoplazmatik mebranasi buladi va tashki
tomondan kapsulaga uxshab urab turadi. Bularning genomi bakteriyalarning genomidan m: E.
coli genomidan 4- marotaba kichik, lekin mustakil kupayish xususiyatiga ega. Sitoplazmada
kiritmalar, ribosomalar, DNK va RNK buladi.
Mikoplazmalar birinchi marotaba yirik shoxli koramollarda plevropnevmoniya keltirib
chikarganligi aniklangan.
Morfologiyasi: Juda mayda kokksimon xujayralar bulib, membranali filtrdan utib ketadi,
oddiy bulinishi yuli bilan kupayadi.
Bakteriyalardan farki:
Dostları ilə paylaş: |