133
Kordaitlar
Kordoitlar asosan paleozoy erasida o`sib, hozir qurib bitgan o`simliklar tartibidir.
Tartibning eng myahshi o`rganilgan vakili Cordates avlodidur.
Tanasida yog`och zonasi bilan yahshi rivojlangan, o`sha yog`och qismi tuzulishi
jihatidan ninabarglilarning yog`och qismiga o`hshab ketadi.
Ginkgolar
Ginkgoales tartibi hozir Ginkgoaceae degan atigi bitta oyilani o`z ichiga oladi, bu oilaninig
birdan bir vakili Ginkgo ( Ginkgo biloba) dir.
Ginkgo biloba daraxt o`simlik bo`lib, balandligi 30-40 metirga, yo`g`onligi 3-4 metrga
yetadi .Mas: Avstraliyada o`suvchi Macroramia Hopei ning poyasi shuncha keladi.
Bennetitlar
Bennetitlar tashqi ko`rinishidan sagovniklarga o`hshab yura davrida rivojlangan, yer
yuzini qoplab so`ng yuqori bo`r davrida butunlay yo`qolib ketgan o`simliklardir.
Bennetitlarlarning ichki tuzilishi urug`li qirqquloqlilar bilan sagovniklarning ichki tuzilishiga
juda yaqin. Ularning poyalarida kambiylarini, lub va ancha qalin po`stloq, birlamchi,
ikkilamchi yog`ochlik xalqalarni xosil qiladi.
Bennetitlarni g`uddasi o`zidan oldingi sinf o`simliklarning g`uddasidan
ikki jinsliligi
bilan farq qiladi. G`uddaning tashqi tomonidagi ko`plab mikrosporongiylarda mikrosporalar
yetilsa, g`uddaning markazidagi juda qisqargan makrosporofitda bitta urug` kurtak rivojlanadi.
Sporofitlar tashqi tomondan po`stlog`I to`q kulrang va silliq bo`lib, keginchalik xar tomonga
yoyilib ketadigan piramida shox- shabasini hosil qiladi.
Gingko barglari juda g`alati: ular odatda ikki bo`lakga bo`lingan uch burchak
plastinkadan iborat bo`lib,
uzun bandga aylanadi, ba`zan plastinkasi yaxlit bo`ladi.
Gingko-2 uyli o`simlikdir: uning mikro-va makrosporangiylari har xil individda hosil
bo`ladi.
IGNA BARGLILAR
Bu sinifga 6 ta oyila, 40 avlod, 450 tur kiradi. Ular hozirgi zamon iqlimiga ham
moslashgan. Igna barglilar sinfiga daraxtlar, qisman butalar kiradi. Bu sinfga kiruvchi
o`simliklardan yer yuzida ko`p tarqalganlilari: Sosna-Qarag`ay, Archa, pixta kiparis,
majavelnik va boshqalar. Ignabarglilarning bargi qattiq, ensiz, igna simon, ba`zan tangacha
simon bo`lib, Yosh shoxchalarda spiral yoki qarama qarshi joylashgan. Igna barglilarning
barglarining ko`pchiligi igna simon bo`lgani uchun ularga shunday nom berilgan. Igna barglilar
asosan monopodial, qisman simpodial tipda shoxlanadi. Masalan: Mamont daraxti simpodial
shoxlangan bo`ladi. Bu daraxt yer yuzida uchraydigan daraxtlarning eng kattasidir. Uning
bo`yi 150 m, eni 40 m bo`lib, u uzoq yil yashaydi.
134
Igna bargli o`simliklarning ildizida ildiz qini bo`lmaydi. Ildiz qini o`rnida ektotrof
mikorizlar bo`ladi. Igna barglilar jinssiz va jinsli yo`lda ko`payadi. Igna barglilarga vakil qilib
oddiy qarag`ayni olamiz.
Oddiy qarag`ay 1 uyli, doim yashil 2 jinsli o`simlik bo`lib, yer yuzida juda ko`p
tarqalgan. Qarag`ay daraxtining bo`yi 40-50 m bo`lib, u 500 y- gacha yashaydi.
Qarag`aydaraxtining poyasida va bargida smola yo`llari bo`lib, unda smola ishlanib chiqadi.
Shuning uchun ham poyasini binokorlikda ko`p ishlatiladi. Qarag`ay poyasi uzoq
muddatgacha chirimaydi. Qarag`ayning otalik va onalik gullari g`uddalarda joylashgan
bo`ladi. Bu g`uddalarda turini o`zgartirgan barglardan tashkil topgan. Otalik guli-
mikrosporalistik, onalik guli esa makrosporalistik deb ataladi. Otalik gulining pastki tomonida
changdon /mikrosporangiyalar/ taraqqiy etadi. Mokrosporangiya hujayralarining reduksion
bo`linishinatijasida mikrosporalar, ya`ni changlar hosil bo`ladi. Chang 2 qavat po`st bilan
qoplangan.
1.
Ekzina –tashqi
qavati
2.
Intina – ichki qavati.
Qarag`ayni o`zi sporofit, chang, urug` kurtak arhegoniya-gametofit, chang bilan tuxum
xujayra qo`shilib ya`ni gametofit bilan gametofit qo`shilib diploid jinssiz ganloid nasil xosil
bo`ladi.
Ekzina bilan intina orasida bo`shliq bo`lib, u yer havo bilan to`lgan, shuning uchun xam
qarag`ay change havoda uzoq muddat tura oladi. Changda 2 xil yadro bo`ladi:
1.Anteridial yadro
2.Vegetativ yadro.
Onalik g`uddasi 2 hil turni o`zgartirgan barglardan tashkil tobgan, 1- xili g`uddaning tashqi
tomonida bo`lib, qoplag`ichlik vazifasini bajaradi. Buni “korushaya cheshuya” deyiladi. Bu-
barg urug`I hosil qilmaydi. 2 xil bargi urug` beruvchi bargsemennaya cheshuya deyiladi.
Urug` beruvchi bargni pastki tomonida 2 ta urug` kurtagi, ya`ni makrosporangiya joylashgan.
Urug` kurtagi quyidagi qisimlardan tashkil tobgan.
1.Urug` kurtagining bandi-funikulus.
2.Urug` kurtagining qoplog`ch to`qimasi- integument
3.Urug` kurtagining asosiy to`qimasi-nusellus
4.Chang yo`li-mikropille.
Urug` kurt agi ning m arkazi da bol a qopchig`i , endosperma hamda 2 t a
arhegoni ya -
korpuskul a
jo yl ashgan.
Qarag`a y
shamol
yordamida
changlanuvchi o`s im likga kiradi. Qarag`a y changchi sham ol yordam ida onalik
g`uddasi ga kelib t ushadi. Onali k g`uddasidagi urug` kurtagi ning asosi y
to`qimasi- nuts ellus ga chang kiri b, 1 yi l dam ol adi. 2 yili una bos hla ydi .
Changni ng ant eredial yadro`si 2 ga bo`li nadi. Nati jada 2 xil yadro
xosil bo`l adi:
1.
Bazal yadro
2.
Generativ yadro.
Changning vegetativ yadro`si esa, chang trubkasiga aylanib ketadi. Anteredial
yadro`dan xosil bo`lgan bazal yadro chang trubkasining o`sishiga yordam beradi. Generativ
yadro bolinib, 2 ta spermiya hosil qiladi. Spermiyalarning 1 si chang trubkasi orqali siljib
kirib, arhegoniyalarning 1 tasini otalantiradi. 2 chi arhegoniya otalanmasdan qoladi.
Otalangan arhegoniyadan embrion vujudga keladi. Onalik g`uddasi otalanish prosesidan