Toshkent moliya instituti hisob va audit fakulteti «buxgalteriya hisobi» kafedrasi
-jadval Avtotransport tashkilotlarida avtomobil tashuvlar tannarxida
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 4-jadval
Avtotransport tashkilotlarida avtomobil tashuvlar tannarxida xarajarlar tarkibi, foizda. № Kalkulyatsiya moddalari Solishtirma miqdori, % 1 Avtomobil yonilg’isi 41,6 2 Xaydovchilarning asosiy va qo’shimcha ish xaqi 16 3 Avtomobollarga texnik xizmat ko’rsatish va joriy ta’mirlash 13,7 4 Avtomobil shinalari 11,4 5 Ijtimoiy sug’urtaga ajratmalar 6,4 6 Ishlab chiqarish bo’yicha ustama xarajatlari (umumishlab chiqarish xarajatlari) 5,6 7 Harakatlanuvchi tarkib bo’yicha amortizatsiya ajratmalari 4,4 8 Moylash va boshqa ishlatish materiallari Jami 100,0 40 Avtomobil yoqilg’ilarining hisobini tashkil etish avtotransport korxonalari ishlab chiqarish zaxiralari tarkibida yoqilg’i-moylash materiallari alohida o’rin tutadi. Shuningdek, ATVlar yordamida bajarilgan ish (ko’rsatilgan xizmat)lar tannarxida yoqilg’i va moylash materiallari xarajatlarining hissasi 45-55 foizni tashkil qiladi. Shu bois ham, avtotransport korxonalarida yoqilg’i-moylash materiallarini tejab-tergab sarflash, ularning noratsional chiqimlariga yo’l qo’ymaslik avtotransport xizmatlari tannarxini kamaytirishning muhim omillaridan biri hisoblanadi. Avtotransport korxonalarida hisob tizimi avtomobil yoqilg’ilari va yog’lash materiallarini turgan joylari hamda turlari bo’yicha aks ettirish talablariga javob berishi lozim. Buning uchun buxgalteriya hisobi ishchi schyotlar rejasida quyidagi maxsus schyotlarni ochish maqsadga muvofiq: 1030 «Ombordagi yoqilg’i» 1030 «Haydovchilar javobgarligidagi yoqilg’i». Avtomobil uchun ehtiyot qismlarining hisobini yuritish. Avtomobillar uchun juda ko’p ehtiyot qismlar ishlatiladi. Ularni turli belgilari, masalan, nomlari, markalari, modeli, turgan joyi, kelib tushish manbalari, ishchi holati, yaroqlilik darajasi, xizmat muddatlarida hamda boshqa jihatlari bo’yicha tasniflash mumkin. Ehtiyot qismlarining ushbu belgilari bo’yicha tavsifi, odatda, avtotransport korxonalarida qo’llaniladigan «Ehtiyot qismlar klassifikatori»da keltiriladi. Turgan joyiga ko’ra ehtiyot qismlar ombordagi va foydalanishdagi ehtiyot qismlarga bo’linadi. Ombordagi ehtiyot qismlari, o’z navbatida, yaroqlilik darajasiga ko’ra quyidagi guruhlarga ajratiladi: yangi ehtiyot qismlar; oldin foydalanishda bo’lgan, lekin yaroqli holdagi ehtiyot qismlar; foydalanishga yaroqsiz ehtiyot qismlar. Savdo korxonalarining buxgalteriya hisobi vazifalariga quyidagilar kiradi: 41 -tovar aylanmasining miqdorini hujjatli asosga ega bo’lishligini ta’minlash, uni hisob registrlari va hisobotlarda to’g’ri aks ettirish; -tuzilgan shartnomalarni bajarilayotganligini, tovarlarni kirim chiqimiga tegishli bo’lgan boshlang’ich hujjatlarni to’g’ri va o’z vaqtida rasmiylashtirilganligini ta’minlash; -tovarlarning sotish, baholarini to’g’ri shakllanganligini nazorat qilish; -tovarlarni xaridorlarga yetkazishgacha bajarilgan transpartirovka, saqlash, o’rash, qadooqlash, saralash va shu kabi qo’shimcha jarayonlar majmuasini hujjatlarda o’z vaqtida va to’g’ri aks ettirish, ularga sarflangan mablag’larni aniq summasini ifodalash; -tovar-pul munosabatlari orqali pul mablag’larini to’plash. -savdo korxonalarida yuz beradigan tovar-pul operatsiyalarini o’z vaqtida, to’g’ri rasmiylashtirish, guruhlash va jamlanishini ta’minlash; -amalga oshirilgan tovar operatsiyalarining qonuniyligi va tovar moddiy boyliklar butligini ta’minlash; -tovar-moddiy boyliklarning saqlanish joylarida ombor hisobini belgilangan usul va shakllarda, shuningdek, hisob registrlari hisoblangan kitob, kartochka yoki qaydnomalarni o’z vaqtida va to’g’ri yuritilishini ta’minash; -barcha moddiy javobgar shaxslar faoliyati ustidan qat’i nazoratni olib borish, moddiy javobgar shaxslar bilan tuzilgan moddiy javobgarlik to’g’risidagi shartnomalar shartlariga to’liq amal qilinayotganligi to’g’risida rahbariyatga haqqoniy axborotlarni berib borish; -tovar –moddiy boyliklar bo’yicha baho siyosatini to’gri shakllantirish va ushbu siyosatni to’g’ri amalga oshirilishi ustidan doimiy nazoratni olib borish; -savdo shaxobchalari va omborlardagi tovar-moddiy boyliklarni real holatini belgilangan muddatlarda inventarizatsiyasini o’tkazib turish; Savdo korxonalari bir-birlaridan tovar operatsiyalarini tegishli hujjatlar bilan rasmiylashtirish bo ’ yicha ham farq qiladi. Jumladan, ulgurji savdo korxonalaridagi tovar operatsiyalarining xarakterli xususiyatlaridan biri shundaki, bironta tovar-moddiy boylikning kirim va chiqimi bu tegishli 42 hujjatlarni rasmiylashtirmasdan turib amalga oshirilmaydi. Chakana savdo va umumiy ovqatlanish konxonalarida, aksincha, har bir tovar operatsiyasini hujjatlashtirib bo‘lmaydi. Omborlardan tovarlar faqat naqd pulsiz hisob-kitoblar asosida sotiladi, chakana savdo va umumiy ovqatlanishda esa tovarlar asosan naqd pulga, ayrim hollarda kichik ulgurji shaklda naqdsiz sotilishi mumkin. Ulgurji savdo konxonalarida tovar operatsiyalarining yuqorida tavsiflangan xususiyatlarini e’tiborga olgan holda tovar-moddiy boyliklar Hisobini uzluksiz tizimini qo‘llash zarurati va shart-sharoitlari mavjud. Ushbu tizimning mohiyati shundaki tovar-moddiy boyliklarning barcha kirim va chiqimining hisobi aniq boshlang’ich hujjatlar asosida yuritiladi. Jumladan, tovarlarning sotilishi xaridor bilan tuzilgan shartnomalarda ko’rsatilgan baholarda ularni sotilganligiga guvohlik beruvchi schot-fakturalar asosida hisobga olib boriladi. Sotilgan tovarlarning tannarxi ularning kirim hujjatlarida ko‘rsatilgan baholari bo‘yicha aniq hujjatlar asosida topiladi va hisobga olinadi. Bu,o‘z navbatida, sotishdan olingan daromadlarni har bir tovar bo‘yicha hujjatli asosda topish imkonini beradi. Chakana savdo va umumiy ovqatlanish korxonalarida har bir tovarning sotilishini qat’iy hujjatlashtirish imkoni mavjud bo‘lmasligi ularda TMBlar hisobining davriy tizimini qo‘llashni taqozo etadi. Savdo korxonalarida buxgalteriya hisobining muhim vazifalaridan biri tovar-moddiy boyliklarning holati va harakati bo‘yicha sintetik va tahliliy hisobni yuritish hisoblanadi. |