TöVHİD – allahin qullari üZƏRİNDƏ olan haqqi

Saleh
– Allahın və qulların haqqını verəndir. 
Sabiquna Bil-Xayrat –
xeyirdə irəli keçən, mübah olan əməlləri edən kimsədir. 
Salehlərlə bağlı hədd haradadır? Allah üçün onları sevmək, hörmət etmək, 
qorumaq, əgər Peyğəmbərdirsə şəriətinə əməl etmək. Bu da dinin salehlərə 
qarşı qoyduğu həddir. Həddi aşmaq isə - onlara Allahın layiq olduğu sifətləri 
vermək, Lövhi-Məhfuzda olanları bilməsi, şəriətin qoyduğu çərçivədən 
çıxmaqdır. Tərif etdikləri zaman Allah səviyyəsində tərif etmək (
İtra -
o, tərif 
ki, onda yalan da vardır). Sevgidə həddi aşmaları onların salehləri 
ucaltmalarına, onlardan kömək istəmələrinə gətirib çıxartdı. Peyğəmbər 

həcc 
vaxtı daş atmaq üçün səhabələrdən daş gətirmələrini əmr etdi. İbn Abbas 

 
da 
xırda daşlar yığıb gətirdi. “Peyğəmbər 

 
buyurdu: "Ey insanlar! Dində çox 
şişirtməkdən çəkinin. Sizdən əvvəlkiləri dində çox şişirtmək həlak etdi (əgər 
insan torpaq atsa Cəfa, yox əgər alma boyda daş atsa artıq Ğuluv etmişdir)"
14
. 
Peyğəmbər 

 
buyurdu: "İfrata varanlar həlak oldular və bunu üç dəfə təkrar 
etdi"
15
. Xristianlar İsanı 

 
sevgidə şişirtdikləri üçün ona İlahi keyfiyyətləri 
verdilər. Yəhudilər isə İsa 

 
üçün “zinadan doğulan” deməklə cəfa etdilər. 
Vasat (orta) ümmət isə bu iki əməlin ortasında orta yolu tutanlardır. Ömər 

rəvayət edir ki, Peyğəmbər 

buyurdu: "Məni Xristianların Məryəm oğlu İsanı 

 
tərif etdikləri kimi tərif etməyin. Mən sadəcə bir qulam, deyin Allahın qulu 
və rəsulu. Məni tərif etməkdə həddi aşmayın. Məni Allahın layiq bildiyi 
dərəcədən artıq yüksəltməyin. Rəbbim məni necə vəsf edibsə, elə də vəsf 
edin"
16
. Şirk isə on əsr və ya on nəsildən sonra Nuhun 

 
qövmündə salehləri 
ğuluv etməklə ortaya çıxdı.