Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek Fonu Bu kitap Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek
Yüklə 144 Kb. Pdf görüntüsü
|
və heyvanın “dil”ini anlayırmış, səslərinə görə ayırd edirmiş. Əfsanəyə isnadən, ovçu Kambarkan heç vaxt quşları öldürməz, onları müqəddəs sanarmış. Hər şeydən çox quşları dinləməyi sevər, saatlarla onların cəh-cəhindən zövq alarmış. Bir dəfə sıx meşədə ova çıxan Kambarkan heyrətamiz, indiyəcən rast gəlmədiyi hava eşidir. Melodiya onu elə ovsunlayır ki, bu füsunkar səslərin sirrini faş etməyincə sadəcə yolunu davam etdirmək iqtidarını itirir. Naməlum quşu görəcəyini nəzərdə tutan ovçu canlını ürkütmək üçün fit çalmağa başlayır. Lakin sehrləyici səslərin yayıldığı uca ağacın başına dırmaşandan sonra görür ki, iki qonşu ağacın budaqları dələnin qurumuş bağırsağı ilə bir-birinə bağlanıb. Ehtimalən, zavallı heyvancığaz ağacdan ağaca uğursuz sıçrayışda iti budağa ilişib qarnını cırmışdı. Mehin xəfifcə tərpənişi nəticəsində heyranedici sədaları məhz tarıma çəkilmiş quru bağırsaq çıxarırdı. Kambarkan bağırsağı budaqdan götürüb evə aparır, asıldığı ağacdan isə formasına görə tuluq-kookoru xatırladan alət yonub kəsir. Belə tuluqlarda qırğızlar kumıs saxlayırlar. İlk simi tarıma çəkən andaca onu meşədə heyrətə gətirən tanış inilti eşidilir, ikincisi yumşaq səslənir, üçüncüsü isə zərif və melodik çıxır. Üç simin sədaları üç qaçağan atın dırnaqlarının tappıltısını xatırladır... Minilliklər ötüb dolandı, komuz isə heyrət doğuran musiqisi ilə bu günə qədər yaşamaqdadır və bizə həzzin sevincli dəqiqələrini bəxş edir. Ona görə xalq arasında deyim var: “Kyuu atası Kambarkan” – “Melodiya atası Kambarkan”. Digər bir əfsanə də mövcuddur. Bu, qədim əyyamlarda cərəyan edibmiş. Bir qoca bülbüllə dostlaşıbmış. Qoca yaxşı komuzçu olubmuş, bircə dəfə eşitməklə hər hansı havanı komuzda olduğu kimi çala bilirmiş. Bir dəfə bülbül onun gözəl çalğısını eşidib qocadan ona komuz kimi oxumağı öyrətməyi rica edibmiş. Buradan da inanc yayılıb ki, komuz bülbülə oxumaq öyrədib. Hər əfsanənin öz yozumu və yaşamağa hüququ var. Çin məxəzlərində qırğız komuzu barədə iki min illik “Xun bu sı” təqvimində xatırlatmalara təsadüf edilir. Deyilənə görə, komuz bizə Manas dövründən gəlib çıxmışdır. Xalq arasında hələ VIII-X əsrlərdə Flekman D.N. “Komuzçu Osmonovun portreti” 1964-cü il. K., yağlı boya, 70 x 50 8 məlum imiş. “Manas” eposunda komuzun qaysı ağacından hazırlanmasının təfərrüatlı təsvirinə rast gəlinir: “Komuzu ərik ağacından yonurdular, Tazanəni ukukdan çapırdılar, Çalası girdə idi, dərin idi, Sim üçün kabılqası kiçik idi, Simi – tarım quru bağırsaqdı...” 1982-1983-cü illərdə Tokmok şəhəri yaxınlığında Şəmşi qazıntılarında arxeoloqlar qızıl maska və komuz aşkara çıxardılar. Bu əşyaların yaranma tarixini alimlər IV-V əsrlərə aid etdilər və bir daha komuzun mənşəyinin əskiliyini isbata yetirdilər. O səbəbdən, tam ixtiyarla və fəxarətlə demək mümkündür: “Əbədi yaşa, qızıl komuzumuz!” Qızıl maskaya gəldikdə isə... Belələri cahanda cəmi üç ədəddir, biri də bizimkidir – qırğızlarınkı. XIX əsrdə rus şərqşünas-səyyahları N.A.Severtsev və A.P.Fedçenko Çon-Kəminə gəlib çıxmışdılar. İlk növbədə onları yerli sakinlərin mehmannəvazlığı və qəlbən səxavəti şaşırtmışdı. Səyyahları köhnə tanış kimi qarşılayır, pişvazın şərəfinə komuzun şən havalarını səsləndirir, görüşün fərəhini və yadellilərə xoş münasibəti vurğulayırdılar. Qırğız xalqının ən populyar havaları kyuulardır – nəsildən nəslə ötürülən instrumental melodiyalar. Şərq musiqisinin bilicilərindən və dəyərləndiricilərindən biri A.B.Zatayeviç yazırdı: “Bu xalqın öz tərəfindən musiqi xəzinəsinə töhfə verəcəyi ən qiymətlisi, əhəmiyyətlisi və orijinalı, onun nəğmələrində (obonlar) deyil, daha çox özünəməxsus mədəniyyətin nümunələrində əks olunan xalq alətləri üçün pyesləridir (kyuu)”. Qəzetlərin birində oxumuşdum ki, Doğan Günəş ölkəsindən Qırğızıstana kimyaçı, təbiət elmləri doktoru Makoto İsimoto gəlmişdi. Məlum oldu ki, səksən yaşında canlı zehniyyətini və çevikliyini, diribaşlığını qoruyub saxlamış həmin alimin maraqlı məşğuliyyəti musiqi imiş. Alim istənilən xalq musiqisi ilə maraqlanaraq sırf qırğız havalarını dinləmək arzusunda imiş. Musiqini eşidən andaca alim etiraf etmişdi: “... istənilən insan üçün bu, təmiz hava udumu, iri şəhərdə boğulmaqdan istirahətdir”. Bir dəfə 70-ci illərdə komuzçuların ansamblı Avropaya Ümumittifaq folklor musiqisi festivalına səfər etmişdi. Münsiflər heyətinin tərkibində dünya şöhrətli Aram Xaçaturyan var idi. Komuzçu- uşaqlarımızın çıxışından sonra bəstəkar vəcdə gələrək demişdi: “Skripkadan sonra bu, yəqin ki, dünyada ikinci alətdir”. Komuzun melodiyaları konseptual xarakter daşıyır, onlar iradənin gücünü, insanın ehtişamını, həyat eşqini, gözəllikləri ifadə edir. Bu havalar qırğız xalqının tarixində cərəyan etmiş qüssəli vaqiələrin doğurduğu hisslərin ali faciəviliyini əks etdirməyə qabildir. Məs., “Kokoy kesti”, “Sınqan buqu” və s. Tilsimli qırğız melodiyalarında və nəğmələrində güzgü sayağı xalqın düşüncələri və amalları, əsarətçilərə nifrət, azadlığa canatma əksini tapmışdır. XX əsrdə komuzda instrumental pyeslərin və havaların parlaq peşəkar ifaçıları musiqi təcrübəsinin və biliklərinin əsil xəzinələri – qırğız musiqiçiləri və bəstəkarları Muzooke, Niyazalı, sonralar Muratalı Kurenkeyev, Karamoldo Orozov, Atay Oqombayev, Toktoqul Satılqanov, İbray Tumanov, Asılbəy Eşmambetov və b. olmuşlar. Tanınmış komuzçu və bəstəçi Atay Oqombayevin ustalığı və istedadına ictimaiyyətə çatdırılmış gerçək fakt dəlalət edir. 1939-cu il Moskvada keçirilən Qırğızıstan incəsənəti Dekadasında Atay Oqombayev “Kuydum çok” nəğməsini riqqətə gələrək ifa edərkən özü mahnısını komuzda müşayiət edirdi. Konsertdə iştirak edən Stalin ilk olaraq Ataya ucadan əl çalır. Belə yüksək diqqətdən azca özünü itirmiş komuzçumuz toxtayıb ayaq barmaqlarında tutub sıxdığı iti bıçaqlarla komuzda melodiyasını çalmağa başlayır. Qırğız nümayəndə heyəti donub qalır. Hərgah bıçaq nazik simi kəssə idi, Atay Stalinin qorxunc qəzəbindən can qurtara bilməyəcəkdi!.. Lakin hər şey yaxşı qurtarır. Atay havasını virtuoz çalıb bitirir. Stalinin özündən gümüş qaşıq dəsti, pul mükafatı bəxşiş alır, bundan əlavə, ömrünün son günlərinə qədər Stalin mükafatı təqaüdçüsü olur. Qırğız komuzu bu minvalla XX yüzilin ən qəddar müstəbidinin ürəyini fəth edir. Atayın dəfn günlərində şair-bədiyəçi İsmayıl Boronçiyev mahnısının misrasına dərin məna vermişdi: “Atayın külünü torpağa tapşırmağa – dostların qalxmır əli...” Komuz ölümsüzdür. İnsan rəhmətə gedir, onu torpağa tapşırırlar. Fəqət ruh asimanın bir parçasıdır. Qabiliyyətli musiqi yaradanların istedadı və onların bəstələdikləri melodiyalar xalq yaşadıqca səslənəcək. Yeni-yeni nəsillər gəlir, gedir, komuzun – xalqımın nəğməli ruhunun – melodiyası isə həmişəyaşardır. 9 Yüklə 144 Kb. Dostları ilə paylaş:
|