Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek Fonu Bu kitap Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek
Yüklə 144 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qoy ağ qalpaq – bu bəyaz müqəddəs əşya – əbədi mövcud olsun! Usubəliyev A. “Manasçı Aşimbayevin portreti” 1968-ci il, kətan, yağlı boya, 56 x 45 11
Ağ qalpaq Bizim qırğızlarda cəmiyyətdə yüksək mövqeyə nail olmuş insana belə alqış etmək qəbul olunub: “Başından Ağ qalpaq əskik olmasın!” Bu arzuda çox gizli niyyətlər var: əcdadlarının adına xələl gətirməmək, heç vəchlə heç bir vəziyyətdə ləyaqətini itirməmək. Ağ qalpağın itirilməsi məcazi mənada əxlaqi paklığı, şərəfi, namusu itirmək deməkdir. Əsil qırğız üçün qalpaq – sadəcə geyim atributu deyil, müqəddəs məfhum, rəmzdir ki, onda da müəyyən energetik qüvvə cəm olmuşdur. Yağılar bahadırları öldürsələr də, fəqət ağ qalpağı məhv etməyi və unutdurmağı bacarmadılar. O, xalqın əzəmətli dühası ilə yaradılmışdır. Çox əsrlər boyu qalpaq heç vaxt şəklini dəyişməmişdir. Ağ qalpaq sadəcə baş örtüyü deyil, tariximizin bir parçasıdır. Qalpaq başı qarlı qırğız dağlarının yüksəkliyinin rəmzi kimi sanki güzgüdə amalların aliliyini, xalqın qəlbinin paklığını və onun birliyini özündə əks etdirir. “Manas” dastanında qırğız xalqı “zirvəsi dağlar başı kimi bəyaz, aşağısı isə dağ ətəyi kimi tünd ağ qalpaq qoyan xalqdır” sözləri ilə səciyyələndirilmişdir. Əski sənədlərdə Altayda və Yeniseydə qar kimi bəyaz hündür keçə papaqlı adamların zahir olması barədə xatırlatmalara rast gəlinir. Etnoqraf alim Lev Qumilyova isnadən, qalpaq – formasına görə dağları, yurtanı və eyni zamanda Misir ehramlarını xatırladır. Maraqlıdır, yalnız bizim günlərimizdə alimlər kəşf etmişlər ki, ehramların formasının sayəsində onların daxilində canlı orqanizmin qocalma prosesi ləngiyir, maddələr mübadiləsi yaxşılaşır, cismin parçalanması dayanır. Təsadüfi deyil ki, xalq arasında qalpağın göz- nəzərdən qoruması inancı gəzib dolaşmaqdadır. Külleyi cahanda belə qalpağı yalnız qırğızlar qoyurlar. Qazax qardaşlarımızın da belə papağı var, amma onlar quruluşda azacıq dəyişiklik etmişlər. Keçə papağın orijinallığı və təkrarolunmazlığı bir daha özünü o məqamda göstərir ki, onu qışda da, yayda da, payızda da, yazda da qoymaq olar. Qışda istilik verir, yayda isə qızmar günəşin yandırıcı şüalarını buraxmır. Bu baş örtüyü hər mövsümə yarayandır, rahat geyilir, asanlıqla qatlanır, bu zaman formasını itirmir. Bəstəboy adam qalpaqda boyunu göz-görəsi uzadır, süvariyə isə qalpaq irəli qatlanan uclarının sayəsində comərdlik siması verir. Qalpağın heç bir ünsürü təsadüfi deyil. Qotaz həmişə irəlidə olmalıdır: o, qırğızlarda əbədiyyətlə assosiasiya yaradan ardıcın rəmzidir. Qalpağın ağ keçəsini bəzəyən nəqşlərin barəsində yüzlərlə əfsanə nəql etmək mümkündür, zira hər buruğun öz mənası, öz tarixçəsi var. Qırğızlar qalpağı yalnız yaxın dostlarına ərməğan edirlər. Qədim əyyamlarda qalpaq dostluq və ağılların birləşməsi rəmzi idi. Düşmənçilik edən tayfalar dəfələrlə barışıq nişanı timsalında bir- birinə qar kimi bəyaz qalpaq təqdim etmişlər. Ötən yüzilin 90-cı illərinə qədər bizim partiya rəhbərləri sanki vətənə məhəbbət ittihamından çəkinərək rəsmi tədbirlərdə çox nadir hallarda qalpaq qoyardılar. O səbəbdən, 1991-ci ilin 27 oktyabr tarixi yaddaşlarda parlaq iz buraxmışdır. Həmin gün Əskər Akayev respublika Prezidenti seçilmişdi. Hökumət Evinin yanında cəmləşmiş adamların sevinci yerə-göyə sığmırdı, izdiham suveren Qırğızıstanın birinci Prezidentinə qar kimi bəyaz, rəmzi qalpaq təqdim etdi. Seçiləndən on gün sonra, noyabrın 7-də Prezident bayram meydanına bu qalpaqda çıxdı və sanki biz gənclərə milli qürurumuzu xatırlatdı. Məhz o yaddaqalan gündən bu yana birinci Prezident əcdadlarımızın ənənələrinə ehtiram göstərərək qalpağı nəinki öz xalqı ilə görüşdə, habelə xarici ölkələrə rəsmi səfərlərdə də mütləq qoyurdu. Əfsuslar olsun ki, qalpaq çox uzun müddət sandıqlarımızın küncündə atılıb qalmışdı, çünki “dəbdə deyildi”. Lakin bu gün respublikamızda onu məmnuniyyətlə nəinki qırğızların özləri, həmçinin digər milliyyətlərin nümayəndələri – yerli əhalinin ənənələrinə hörmətlə yanaşıb riayət edən insanlar qoyurlar. Ola bilsin, bu səbəbdən, Qırğızıstanın dükanlarındakı suvenir şöbələrində qalpaq son dövrlər əcnəbi qonaqlar tərəfindən xüsusi yüksək tələbatla alınır. Bir maraqlı hadisəni yada salmaq istərdim. 1995-ci ildə seçkiqabağı kampaniya ərzində Prezident Əskər Akayevlə birgə təyyarədə Oş vilayətinə uçurduq. Naqafil pilotun qəza enişi zərurəti barədə məlumat verdiyini eşitdik. Fəqət saniyələr keçdi və sıradan çıxmış mühərrik 10 təyyarəçinin özünün təəccübünə rəğmən, yenidən işə düşdü. Sonralar Prezident müsahibələrinin birində bu haqda təbəssümlə danışırdı: “hamımız qalpaqlarda idik və bu da bizi xilas etdi...” Zarafat öz yerində, lakin çox ehtimal ki, ağ qalpağın hələlik bizə naməlum qalan sirli qüvvəsi mövcuddur. Axı təsadüfi deyil ki, əski çağlardan məhz qalpaqla bağlı saysız-hesabsız əlamətlər və inanclar var. Məs., öz qalpağını başqasına pay vermək olmaz. Onunla göyə tolazlamaqla “zarafatlaşmaq” olmaz, təpikləmək barədə isə qətiyyən demirəm. Yurtaya daxil olanda, qalpağı çıxarıb heç vəchlə döşəməyə qoymaq olmaz – bu məqsədlə mütləq hündür yer seçilməlidir. Əcdadlarımız qalpağın bir sehrli qüvvəsinə də səmimi-qəlbdən inanırdılar: qalpağını qoxulasan, azar-bezardan və bəd nəzərdən can qurtarmaq olar. Bu gün bizim çox gənclərimiz xaricdə təhsil alırlar və uzaq ölkəyə mütləq qalpağı – doğma Ala- Toonun bir hissəsini götürürlər. 1999-cu ildə Avstriyanın paytaxtı Vyanada uzaqdan izdihamda ağ qalpaqlı adam sezdim. Mənim də başımda qalpağım var idi. Həmin adamın mənə tərəf qaçdığını görəndə, əsla təəccüblənmədim. Görüşdük, qucaqlaşdıq. Bəlli oldu ki, Min-Kuşdandır və artıq üçüncü ildir, Vyana İncəsənət Akademiyasında təhsil alır. Bu minvalla, milli baş örtüyü həmyerlilərə qərib diyarda xoş görüş bəxş etdi. Bu il ayrı-ayrı vətənpərvərlər təklif yürütdülər ki, hər il 5 mart Ağ qalpaq günü kimi qeyd edilsin. Zənnimcə, bu həm də baş örtüyünü ləyaqətlə qoymuş əcdadlarımıza hörmət olardı. Ağ sözü qırğız dilində kontekstdə anlaşıqlı çox məcazi mənaya malikdir və daima nə isə ali, müqəddəs məfhum bildirir: ak Ala-Too – bəyaz Ala- Too, ak çaç Ene – ağsaç Ana, ak tilek – nurlu dilək, ak bata – xoş arzu, ak sut – ağ ana südü, ak suyuu – həqiqi məhəbbət. Səciyyəvi xalq inancı çox şeydən xəbər verir: torpağa kumıs, süd, ayran tökmək böyük günah sanılır... Qoy ağ qalpaq – bu bəyaz müqəddəs əşya – əbədi mövcud olsun! Usubəliyev A. “Manasçı Aşimbayevin portreti” 1968-ci il, kətan, yağlı boya, 56 x 45 11 Yüklə 144 Kb. Dostları ilə paylaş:
|