Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ahıska Türkleri: Bitmeyen Bir Göç Hikâyesi
5 oldukça keyfiydi. Mesela Alman birlikleri hiçbir zaman, Çeçen-İnguş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (ÖSSC)’nin tamamını işgal etmemişlerdi. Çekinerek de olsa işgalcilerle yine de işbirliği yapmış olan Kabardinler, Adigeler ve Çerkesler ise mahsun kalmışlardı. Bu eşit olmayan muamele, mülteciler tarafından zaman zaman Stalin'in Türk boylarına (Kırım Tatarları, Karaçaylar, Balkarlar, Ahıska Türkleri) ve evvelden haklarında kötü anıları olan Çeçen ve İnguşlara karşı özel bir düşmanlığı olduğu şeklinde yorumlanmıştır [Mühlen 2006: 250] . Stalin motifinin bu derece şahsi düşmanlıklara inhisar ettirilmesinin yeterli bir izah olup olmadığı şüpheli olsa da Almanların Ahıska'yı işgal etmediği kesindi ve düşmanla işbirliği iddiası sürgün sebebi olamazdı. Sürgüne tanık olan birçok Ahıskalı, kendilerine “olası Alman işgaline karşı kendilerinin can güvenliği için geçici olarak daha güvenli bölgelere nakledileceğini” söylendiğini zikretmektedir. Savaş başlarken savaşın yaşandığı bölgelerde sivil halkın korunması veya cephe güvenliğinin sağlanması amacıyla Almanların sürgün edildiği iddia edilebilir. Fakat bu iddia, ne Ahıska Türklerinin ne de diğer Kafkasya halklarının ve Kırım Tatarlarının sürgün sebebini açıklamaktadır. Çünkü bu halklar, 1943 yılından itibaren (Stalingrad Savaşı’ndan sonra) sürgün edilmeye başladılar ve dolayısıyla bu dönemde muhtemel Alman saldırısına karşı cephe güvenliğinden bahsedilemezdi. Askere alınan Ahıska Türkleri cephede savaşırken geride kalan kadınlar ve yaşlılar Ahıska- Borjom demiryolu hattının yapımında çalıştırılıyordu. Fakat sürgün kararı alındıktan sonra Ahıskalıların sınırda kaçakçılık ve Türkiye istihbaratı ile işbirliği yaptığı şeklinde söylentiler dolaşmaya başlayınca sınır orduları komutanı General Stahanov sınır birliklerinde bu yönde herhangi bir bilgi olmadığını ve aksine Ahıskalıların sınır güvenliğini sağlamada orduya yardımcı olduğunu rapor etti [Bobkov 2003: 331] . Dolayısıyla bu iddia da söylentiden öteye geçememekteydi. Sürgünlerin birlik cumhuriyetlerine özel hakların verildiği ve başta Gürcistan olmak üzere bazı muhtar cumhuriyetlerin topraklarını genişletmelerine müsaade edildiği bir sırada yapıldığını hatırlamak gerek. Gürcistan’ın topraklarını genişletme arzusunun sürgünde küçük de olsa rol oynadığı ihtimali bulunmaktadır. Nitekim sürgünden sonra Kabartay-Balkar, Kuzey Osetya ve Dağıstan toprakları kuzey savunma hatlarının güçlendirilmesi bahanesiyle Gürcistan’a verildi. Hâlbuki bu topraklar Rusya sınırları içerisindeydi. Tahliye edilen topraklara ağırlıklı olarak Ruslar yerleştirilse de bu toprakların büyük bir kısmı Gürcistan’a bırakıldı. Sadece Ahıska, Gürcistan sınırları içerisindeydi ve Ahıskalıların evlerine de Ermeni ve Gürcüler yerleştirildi. Dolayısıyla sürgünde Gürcistan faktörü doğrudan belirleyici olmasa bile sürgün kararı alındıktan sonra tahliye edilen topraklar konusunda Gürcistan faktörünün önemli rol oynadığı kabul edilebilir [Ediev 2003: 23].
Bununla birlikte Stalin, bu sürgünü Türkiye'nin kuzeydoğu topraklarını Gürcistan ve Ermenistan'a ilhak etmek için hazırlık mahiyetinde gerçekleştirmiş olabilir. 19 Mart 1945'te Türkiye Büyükelçisi ile görüşen SSCB Dışişleri Bakanı, Kars ve Ardahan topraklarının Sovyetlere verilmesini istedi. Sovyetler daha sonra Türkiye'ye verdikleri notalarla Kars, Ardahan ve Trabzon'u içine alan toprak talebinde bulunarak saldırgan niyetini açıkça gösterdi. Notaların verildiği sırada Türk sınırlarında Sovyet askeri birlikleri hazırlıklara başlamışlardı bile [Qasımlı 2013: 16-17]. Bu gelişmeler yaşanırken iki Gürcü profesörün Türkiye toprakları üzerindeki isteklerini dile getirdikleri makaleleri gündeme geldi. Kommunist , Pravda
ve İzvestiya gibi gazetelerde yayınlanan makalede “Gürcü halkının Ardahan, Artvin, Oltu, Tortum, İspir, Bayburt, Gümüşhane, Giresun ve Trabzon bölgelerinden hiçbir zaman vazgeçmeyeceği” belirtiliyordu [Tellal 2013: 503-504] . Bu gelişmeler göz önüne alındığında Ahıskalıların sürgün kararı Türk-
İbrahim Hasanoğlu
6 Gürcü sınırını Sovyetlerin Türkiye'ye karşı herhangi bir harekâtına düşmanca tavır alabilecek şahıslardan temizlemek yolundaki kısa vadeli taktik hedeften daha fazlasını gerçekleştirmeyi amaçladığı düşünülebilir. Wimburs ve Wixman [1987: 156]. Gürcülerin yanı sıra karar verme sürecinde Ermenilerin Türkiye'nin kuzeydoğu yöreleri üzerindeki hak iddialarını yansıtan güçlü bir Ermeni tesiri olduğuna dikkat çekmektedirler. “Büyük Ermenistan”ı tekrar yaratmak kisvesi altında stratejik bir siyaset olarak ve ayrıca Ahıskalıların uzaklaştırılması hem Ermenilerin Türklerden geleneksel nefretine bir taviz, hem de tartışmalı vilayetlere Sovyet nüfusunun yerleşmesi için bir ön adım teşkil ediyordu. Bobkov [2003: 308] da bu görüşü teyit etmekte ve 1946 yılında Batı Ermenistan'ın Türkiye'den alınarak Sovyet Ermenistan'ı ile birleştirileceği yönde söylentiler dolaşmaya başladığını, hatta Sovyetleri bunu yapmaya Ermeni Taşnakların ittiğini, fakat Sovyet yönetiminin bunu yapmadığını belirtmektedir. Buntürk
[2007: 221-222] ise sürgünün Türkiye'nin Türk Dünyası ile iletişimini koparmak için yapılmış olabileceği üzerinde durmaktadır. Türkiye'den Azerbaycan üzerinden Türk Dünyası'na iki kol uzanmaktaydı. Birinci kol Nahçıvan ve Zengezur gibi Türk bölgelerinden Azerbaycan'a ulaşıyordu. İkinci kol ise Ahıska bölgesinden Borçalı'ya ve oradan Azerbaycan sınırlarına ulaşmaktadır. Türkiye'yi Türk Dünyası’ndan ayırmak için Ruslar, Ermeni ve Gürcüleri kullanmışlardı. 1923'te Zengezur'u Azerbaycan'dan koparıp Ermenistan'a bağlamakla birinci kolun dirsekten aşağı kısmını kestiler. Nihayet 1944'te Ahıska Türklerinin sürgün edilmesi ile ikinci kol da dirseğin yukarısından kesildi. Anadolu'dan Çin sınırına kadar uzanan Türk köprüleri Rus, Ermeni ve Gürcülerin uzun süren çabalarından sonra geçici de olsa ağır şekilde tahrip edildi.
2. Azerbaycan: Kafkaslara Geri Dönüş Stalin’in 1953’de ölümlünden sonra Sovyetlerde kolektif liderlik ilkesi ilan edildi. Çok geçmeden Stalin’in gizli polisinin şefi olan ve Ahıskalıların sürgününü bizzat organize eden Lavrenti Beria yeni rejim tarafından idam edildi. Hükümetin halk üzerindeki kontrol yöntemleri biraz daha gevşedi. Stalin tarafından politik nedenlerle toplama kamplarına gönderilen pek çok insan serbest bırakıldı. Bunların bazıları Stalin tarafından idam edilmiş ya da toplama kamplarında ölmüştü. Hayatlarını kaybedenler ise ölümlerinden sonra beraat ettirilmişti [Vernadsky 2011: 530-531] . Stalin sonrası yerlerini güçlendirmiş bulunan yeni Sovyet önderleri birçok konuda Stalin’in politikalarına bağlı kalmadılar ve XX. Parti Kongresi'nden (1956) sonra diğer sürgün milletlere olduğu gibi Ahıska Türklerine yönelik de hukuki ve siyasi sınırlamalar kaldırıldı. Onlara bulundukları yerlerden ve ülkelerden ayrılarak kendi istedikleri yerlerde yaşama izni verildi. Fakat bu izin diğer milletlerden farklı olarak vatana dönüşü kapsamıyordu. Her türlü siyasi zorluğa rağmen Ahıskalılara geri dönüş için çağrı, Kafkasların bir başka ülkesi, Azerbaycan’dan geldi. Azerbaycan yönetimi Özbekistan’daki tüm Ahıska Türklerini kabul etmeye hazır olduğunu bildirdi [Paneş vd. 1990: 16-17] . Azerbaycan yönetiminin Moskova nezdinde girişimlerde bulunmasıyla 31 Ekim 1957'de SSCB Yüksek Sovyet Prezidyumu 2 maddelik bir karar kabul etmiştir. Buna göre Gürcistan SSC’nin Acaristan ÖSSC ve Ahılkelek, Adıgün, Aspinza, Bogdanovka ilçelerinden Kazakistan, Özbekistan ve Kırgızistan’a göçürülen (Azerbaycanlılara) 7 yönelik tüm sınırlamalar 7 1930’lu yıllarda SSCB’deki Türk varlığını reddeden ve buna bağlı olarak Ahıska Türklerini Azerbaycanlı ( Azerbyadjanets ) olarak tanımlayan politikanın bir sonucu olarak Ahıskalılara Azerbaycanlı oldukları söylenmiş ve kimliklerine de Azerbaycanlı yazılmıştır. 1944 sürgün belgelerinde onlardan Türk olarak bahsedilirken 1957 kararnamesinde Ahıska Türkleri yine Azerbaycanlı olarak tanımlanmıştır.
Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|