Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
xaç ç əkib şərabı içərək Allaha dua etdilər. Bundan sonra Mariya bulü “seft ə dadacak”, yəni həmin il ilk dəfə olaraq ərik yeyəcək. İlk üzümlə, ilk şərabla… bağlı da bir çox günl ər, bayramlar var. Xristianlıqla əlaqəsi olmasa da, sonradan əlavə edilmiş bir sıra xristian ünsürlərinə görə, sad ə xalq onları xristianlıqla bağlayır. Onu da qeyd edək ki, “draqayka” sözünü k ənd sakinləri izah edə bilmədilər. Amma lüğətdə “draqayka”nın İvan Kupala günü olduğu yazılır [135, s.160]... Paskell ə bayramı günü kilsədən alınan şamlar evlərdə yandırılır. Buna “nur” deyilir. Bundan başqa həmin gün bir tasın içinə biri qırmızı, biri ağ yumurta qoyulub bişirilir. Ağ yumurta uşaqların üzlərinə, qırmızı isə yanaqlarına sürtülür ki, üzü ağ, yanağı qırmızı olsunlar. Uşaqlar soğan qabığı və dig ər rənglərlə rənglənmiş yumurtaları qonşulara, qohum- əqrəbaya paylayarkən “Xristos dirildi” deyir, onlar isə “h əqiqətən dirildi” deyə cavab verirlər. Müxtəlif ölçülü qalaclar da bayram süfr əsinə yaraşıq verir. Əvvəllər qaqauzlar təbiət hadisələrinə müdaxilə edirdil ər. Məsələn, havalar quraqlıq keçirdisə, on iki yaşına q ədər qızlar bir yerə toplaşır, onlardan ikisi nazik paltarlar geyinir, əllərinə də quzuqulağı yarpağı alırdılar. Evləri dolaşarkən ev sahibələri kəpənəyə bənzəyən bu iki qızın üstün ə su tökür, qalanlar isə türkü oxuyurdular: K ələbək uçar, uçar, Ver, gelin, çok yaamur, Ekinler bitsin, Ekinler, darılar; 98 Kuzu ver, kuzu ver, Ver, Allaxım, yaamur [85, s.90]. Dig ər bəxşişlərlə yanaşı, getdikl əri evl ərin h əyətlərindəki torpaqdan da torbaya yığan qızlar sonra h əmin torpağı yoğurur, ondan bir insan fiquru düzəldir, başına, əllərinə yanar şam taxır, üç gün hamının görə bil əcəyi yerə qoyurdular. Qadınlar gəlib həmin fiquru ağlayırdılar. Üçüncü gün “germenço” adlanan həmin fiquru arx, ya da bulaq başında gömür, ağlaya-ağlaya deyirdilər: “Germenço, germenço, biz s ənə ağlayırıq, sən də Allaha söyl ə, yalvar, qoy bizə yağış versin” [85, s.90-91]. Maraqlıdır ki, hər bir qaqauz aulunda, həyətində mütl əq maaza deyilən yeraltı, qazma damla yanaşı pınar (bulaq), bazil d ə olur. Qaqauzlar qış tədarüklərini, yayda s ərin havaya ehtiyacı olan ərzaqlarını maazada yerləşdirirlər. Yayda ora çox s ərin olur. Quyudan suyun çıxması suya ehtiyacı olan zəhmətkeş qaqauz üçün böyük xoşbəxtlikdir. Ancaq b əzən quyudan su çıxmır. O zaman suya olan ehtiyaclarını azacıq da olsa, aradan qaldırmaq istəyən qaqauzlar h əmin quyunun içini suvayır, daim oranı su ilə doldurub istifad ə edirlər. Bazil adlanan bu su ambarları yayda suyu çox s ərin saxlayır. Lyəna bulüyə görə, «bazil» sözü “basseyn” (rusca, “hovuz”) k əlməsindən əmələ g əlmişdir. Yağış, Günəş arzusundan doğan mərasimə Az ərbaycanda qodu-qodu, godu-godu, qodul-qodul, hətta dolu-dolu da deyibl ər. Qodu olan oğlan “üst-başını yarpaq v ə şax-şüxla bəzərdi, sifətini rəngləyər, …əlində tutduğu çömç ə və ya əl ağacı adam (kukla) formasında (çox vaxt 99 qadın şəklində) bəzədilərdi… Qodunun dəstəsi kəndin m əhəllələri ilə evbəev gəzərək xorla mərasim mahnıları oxuyar v ə pay (sədəqə) toplayardılar. Əgər mərasimin keçirilm əsində m əqsəd yağış arzulamaqdırsa, “çağırmaqdırsa”, belə halda həyətlərdə qodunun üstünə mütl əq su atardılar. Əksinə, Günəş arzuladıqda, qodunun başına (üstünə) kül tökərdilər” [1, s.114]. Qodunun d əstəsi yağış çağırmaq məqsədilə də mahnılar oxuyurdular: Qodu- qodu, xoş gəldi, Ardınca yağış gəldi. G əlin, ayağa dursana, Çömç əni doldursana, Qodunu yola salsana. Uzun sür ən yağışlar mal-qaraya ziyan vuranda da qodu-qodu m ərasimi keçirir, qodunun başının dəstəsi mahnı oxuya- oxuya qapı-qapı gəzirdi: Qoduya qaymaq g ərək, Qablara yaymaq g ərək. Qodu Gün çıxarmasa, Gözl ərin ovmaq gərək. Qodu qodunu gördünmü? Qoduya salam verdinmi Qodu burden keç əndə Qırmızı gün gördünmü? [3, s.84] 100 Qodu-qodu m ərasimi haqqında geniş yazan Ş.Quyliyev “qodu” sözü üz ərində düşünərək yazırdı: “…qodu ehtimal ki, yağış allahının (bizcə, burada “yağış yiyəsi” ifadəsini işlətsək daha doğru olar – G.Y.)adı olmuş və dövrümüzə q ədər gəlib çatmışdır” [1, s.146]. Yuxarıda göstərdik ki, bolqar alimi A.Manof qaqauzların yağışı çağırma mərasiminin əsas iştirakçısının “Dodolu” adlandırıldığını, onun, yəni Dodolunun yağmur yiy əsi olduğunu qeyd edir. A.Manofun bolqarlarla bağladığı yağışın yağması üçün keçiril ən “Dodolu” mərasimini C.Frezer serblərlə əlaqələndirərək “Dodola” adlandırıldığını qeyd edir. Burada yaşıla bürünmüş qız uşağına “Dodola” (müqayisə et: Dodolu) adı verilir, dəstə rəqs edə-edə evbəev gəzir, ev sahib ələri də Dodolanı su ilə isladırlar [85, s.72]. Yuxarıda qodu-qoduya h əm də dodu-dodu deyildiyini qeyd etmişdik. Əgər qaqauzlarla bolqarların “Dodolu”, serblərin “Dodola” m ərasimlərinin əsas iştirakçıları qızlar, qadınlardırsa, Az ərbaycanda keçirilən qodu-qodu mərasimini cavan oğlanlar icra edirlər. Ş.Quliyevə əsasən, vaxtilə bu m ərasimin Azərbaycan ərazisində də qadınlar, qızlar t ərəfindən icra edildiyini nəzərə alsaq, deyə bilərik ki, İslam dininin yayılması ilə qızların qapı-qapı gəzməsi, küçələrdə mahnı oxuması… kimi İslam əxlaq normalarına uyğun g əlməyən hərəkətləri qadağan olunduğuna və azyaşlı qız uşaqlarına başqa gözlə baxıldığından, bu mərasimi oğlanlar yaşadırdılar [1, s.144]. Beləliklə, buradan “dodu-dodu”, “dodola”, “dodolu” m ərasimlərinin köklərinin eyni olduğunu görürük. Onların hər üçü yağış yiyəsinə həsr edilmiş, vaxtilə keçirilm ə qaydası da eyni olmuşdur. 101 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|