Türkiye’nin Gelecek Siyasi Sistem Tercihi Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm, Yarı-Başkanlık ve Başkanlık Sistemleri

iv) Yürütmenin Yasamayı Feshi

Parlamenter rejimde yürütme ve yasama arasında dengeyi sağlayan, Parla-

mentonun hükümeti düşürebilmesi karşısındaki araç, yürütmenin de Parla-

mentoyu feshi olarak karşımıza çıkar. Fesih, belli bir süre için seçilmiş olan

Meclisin görev süresi dolmadan varlığına son verilmesidir. İki meclisli parla-

menter rejimde genellikle birinci meclise karşı fesih yetkisi kullanılır. Fesih

yetkisinin üç fonksiyonu olduğu söylenebilir: Öncelikle, Meclisin hükümeti

düşürebilme aracı karşısında, hükümetin de Meclisi feshetme imkanı Meclis

ve hükümet arasında bir denge sağlayabilmektedir.

12

Ayrıca Mecliste istikrarlı

bir çoğunluğun kalmaması durumunda yeni seçimlerle tekrar istikrarlı bir ço-

ğunluğun oluşması sağlanabilir. Son olarak da, ülkenin geleceği ile ilgili esas-

lı bir sorun çıkması halinde seçim yolu ile halkın görüşünü almayı, tutumunu

öğrenmeyi sağlar. Bu tutum da, Parlamento feshedilerek yeni seçimlere gidil-

diğinde öğrenilir. 

Fransa’da V. Cumhuriyet Anayasası, 12. maddesiyle devlet başkanına Baş-

bakanla görüştükten sonra Parlamentoyu fesih imkanı veriyor olsa da, devlet

başkanının Başbakanın görüşüyle bağlı olmayarak karar vermesini öngörmek-

tedir.

13

Bu da aslında yarı başkanlık sisteminde devlet başkanının fesih imka-

nının ne denli güçlü olduğunu gözler önüne sermektedir. Parlamenter rejimin

benimsendiği ülkemizde ise, 1982 Anayasası, fesih kurumu ile aslında seçim-

lerin yenilenmesini öngörmektedir.

14

Yarı başkanlık rejiminde var olan fesih

yetkisi ile parlamenter rejimde var olan seçimlerin yenilenmesi arasında şu şe-

kilde bir fark bulunmaktadır. Meclisi fesih kararı ile üyelerin temsilcilik statü-

sü hukuken sona ererken; seçimlerin yenilenmesi kararıyla temsilcilik sıfatı

yeni seçimlere kadar devam eder.

15

1982 Anayasası’nın 116. maddesine göre,

seçimlerin yenilenmesi, Cumhurbaşkanının tek başına kullandığı bir yetkidir

ancak sebebe bağlı bir yetkidir. Bir başka deyişle, belirli şartlar gerçekleşti-

ğinde Cumhurbaşkanı bu yetkisini kullanabilir. Buna göre, Bakanlar Kurulu-

nun göreve başlarken güvenoyu alamamasından (1982 Anayasası m. 110), gö-

rev sırasında güvenoyu alamamasından (1982 Anayasası m. 99, 111), Başba-

kanın istifa etmesinden veya genel seçimlerle oluşan TBMM’nin Başkanlık

Divanının seçilmesinden başlayarak, Bakanlar Kurulunun 45 günlük süreler

içinde kurulup güvenoyu alamamasından sonra, Cumhurbaşkanı seçimlerin

yenilenmesine karar verebilir. (1982 Anayasası m. 116) 

Parlamenter sistemde, Parlamento çoğunluğu ile bakanlar kurulu arasında

TÜRK‹YE’N‹N GELECEK S‹YAS‹ S‹STEM TERC‹H‹

43

12

Will Jennings, Bureacratic Performance and Control in British Politics: Asylum Policy 1994-

2007, The British Journal of Politics and International Relations, Vol. 12, 2010, 545, 546. 

13

Serap Yazıcı, Başkanlık ve Yarı-Başkanlık Sistemleri: Türkiye İçin Bir Değerlendirme, İstan-

bul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011, s. 94-103.

14

Yazıcı, Başkanlık ve Yarı-Başkanlık Sistemleri: Türkiye İçin Bir Değerlendirme, s. 141, 142.

15

Tanör, Yüzbaşıoğlu, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, s. 337-341. 

---

bir bütünlük olduğundan, Cumhurbaşkanının Meclisi tek başına feshi, aktif

politikaya katılmak olur. Oysa, parlamenter sistemde devlet başkanı aktif po-

litika dışında kalmalıdır. Kaldı ki, fesihten sonra yapılacak seçimde aynı ço-

ğunluk Parlamentoda varlığını sürdürürse, Cumhurbaşkanının tutumu halk ta-

rafından benimsenmediği için, görevinden ayrılmalıdır. 

1. Parlamenter Sistemin Zayıf Yanları

Parlamenter rejimde hükümet Parlamentonun güvenine dayanır ve her za-

man Parlamento tarafından görevinden alınabilir. Bu da potansiyel bir hükü-

met istikrarsızlığına yol açar. Türkiye’de yaşanan hükümet istikrarsızlıkları ve

kurulan koalisyon hükümetlerinin sayısı oldukça fazladır; 1961-1981 döne-

minde 19 yılda toplam 21 hükümet kurulmuştur. Parlamenter rejimin benim-

sendiği bir başka devlet olan İtalya’da da 1948-1992 yılları arasında toplam 50

hükümet kurulmuştur. İstikrarsız hükümetlerin ömrü ortalama bir yıl kadar ol-

sa da, en istikrarlı denilebilecek hükümet örneklerinin görüldüğü Hollanda, İs-

veç ve Norveç gibi ülkelerde de bu ömür ortalama 22 ay olabilmiştir.

16

Koalisyon liderlerinin kendi aralarında anlaşmaları ihtiyacı ve bu ihtiyacın

yarattığı zorluklar, koalisyon hükümetlerinin hızlı karar alamamasını da bera-

berinde getirir. Bu tür hükümetler de genelde hiçbir şey yapamayarak ömür-

lerini uzatmaya çalışırlar. Koalisyon hükümetlerinde halk, işler iyi gitmedi-

ğinde kimden hesap soracağını da bilmez. Kısacası hem hesap sorulabilirlik

hem de önceden bilinebilirlik açısından zayıftır. Zira halk hükümeti doğrudan

belirleyemez; Parlamento üyelerini seçer, onlar da hükümeti seçer.

17

Sonuç olarak, Parlamenter sistemlerde yasama ve yürütme organının bir-

birlerinin varlığına son verebilecek mekanizmalara sahip olmaları istikrarsızlı-

ğa neden olabilmektedir. İki seçim dönemi arasında kısa ömürlü çok sayıda

hükümetin kurulmasının yarattığı istikrarsızlık ise, demokrasinin güçlenmesini

olumsuz yönde etkilemektedir. Örneğin, Türkiye de 1971-1980 arasındaki hü-

kümet istikrarsızlıkların rejim istikrasızlığına ve rejim istikrarsızlığının da za-

manla askeri darbelere sebep olduğu görülmüştür. 

2. Parlamenter Rejimin Güçlü Yanları 

Parlamenter rejimde, sistemin esnekliğini sağlayacak mekanizmalar mev-

cuttur. Bakanlar Kurulu ve Meclis arasında siyasal süreç donmuş değildir.

Halkın desteğini yitirmiş, iş göremeyen hükümetleri değiştirmek için başkan-

lık sistemindeki gibi 4 veya 5 yıl beklemek gerekli değildir. Her şeyden once,

parlamenter rejimde, başkanlık sistemindeki gibi kazananın her şeyi kazandı-

YASAMA DERG‹S‹

•

25

44

16

Kemal Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, s. 249. 

17

Burhan Kuzu, Her Yönü İle Başkanlık Sistemi, İstanbul, Babıali, 2011, s. 9-11; Muhittin Ta-

taroğlu, Parlamenter ve Başkanlık Sistemlerinde Siyasi İktidar ve Bürokrasi İlişkileri ve

Türkiye Açısından Bir Değerlendirme, Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F., C. 13, 2006, s. 115,

116; Hasan Tahsin Fendoğlu, Başkanlık Sistemi, s. 7. 

---