Türkiye’nin Gelecek Siyasi Sistem Tercihi Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm, Yarı-Başkanlık ve Başkanlık Sistemleri

birtakım sorunlara yol açmıştı. Dönemin Cumhurbaşkanı Mitterrand’ın çaba-

sıyla sorun aşılmıştı. Fakat aynı şekilde 1997 seçimlerinden sonra Chirac ile

sosyalistlerin Mecliste çoğunluğu elde etmelerinin ve hükümeti kurmalarının,

kohabitasyon sorunlarını tekrar ortaya çıkardığı görülebilir.

59

2000’de düşük katılımla yapılan referandumla Fransız Anayasası değiştiril-

di ve Cumhurbaşkanı’nın görev süresi 7 yıldan 5 yıla indirildi. Fakat Chirac

1995’te 7 yıllığına seçilmişti ve Mayıs 2002 seçimlerinde bu kez 5 yıllığına

tekrar seçildi. Haziran 2002’de yapılan genel seçimlerin 2. Turunda Chirac’la

aynı eğilimdeki merkez sağ, Mecliste sandalyelerin çoğunluğunu elde etti. Bu

şekilde Fransa’da 2002 yılında kohabitasyon sona ermiş oldu.

60

Fransa’da Cumhurbaşkanı’nın ön planda olmasının iki önemli nedeni,

Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi ve aynı zamanda iktidar partisi-

nin genel başkanlığını yürütmesi olarak görülebilir. Cumhurbaşkanı’nın iktidar

partisinden olması durumunda, aynı parti üyesi Başbakan üzerinde hakimiyet

kurması da normal olacaktır. Kohabitasyon dönemlerinde başbakanın etkinli-

ğinin artması, partisinde sahip olduğu konumla açıklanabilir. Bu dönemde

Cumhurbaşkanı, parti genel başkanlığı aracılığıyla başbakan üzerinde hakimi-

yet kuramayacak ve parlamentodaki çoğunluk da başbakan tarafından kontrol

edilecektir.

61

Görülüyor ki, yarı başkanlık sistemindeki yürütme organı cumhurbaşkanı

ve bakanlar kurulunun yetkiyi paylaştığı bir yapıdan oluşmaktadır. Fakat Fran-

sa’da görüldüğü şekliyle, doğrudan halk tarafından seçilen Cumhurbaşkanı,

özellikle olağanüstü dönemlerde sahip olduğu güçlü yetkilerle tek adam gö-

rüntüsü yaratabilmekte veya yetkilerini kullanmada aşırı ısrarcı olabilmekte-

dir. Cumhurbaşkanı ve bakanlar kurulunun farklı siyasal çoğunluklardan gel-

mesi durumlarında, ise bu durum anlaşmazlıklara ve çekişmelere neden ola-

bilmektedir.

62

Bu konuda, daha önce açıklanan, Fransa’daki kohabitasyon dö-

nemleri hatırlanabilir. Fakat unutulmamalıdır ki, yarı başkanlıkta adeta tek

adam görünütüsü çizen bir Cumhurbaşkanının yetkisinin, başkanlık sistemin-

deki başkanın yetkileri gibi belli bir noktada durması da söz konusu olmaya-

bilir ve bu durum sistemin bir kaosa sürüklenmesine yol açabilir. Sonuç ola-

rak, yarı başkanlık rejiminin birçok uygulamasına hakim olan zayıflığın özel-

likle, siyasi partiler ve hükümet arasındaki ilişkilerdeki zayıflıkta da kendini

gösterdiği söylenebilir.

TÜRK‹YE’N‹N GELECEK S‹YAS‹ S‹STEM TERC‹H‹

55

59

Türkkaya Ataöv, Federasyon Başkanlık Yarı Başkanlık, İstanbul, Destek, 2011, s. 186, 187;

Teziç, Anayasa Hukuku (Genel Esaslar), s. 519.

60

Ataöv, Federasyon Başkanlık Yarı Başkanlık, s. 186, 187; Alkan, Karşılaştırmalı Siyaset:

Başkanlık ve Parlamenter Sistemler Işığında Yarı Başkanlık Modelleri s. 184-186.

61

Yavuz, Parlamenter Hükümet Sisteminde ve 1982 Anayasası’nda Başbakan, s. 83. 

62

Erdal Onar, Türkiye’nin Başkanlık veya Yarı-Başkanlık Sistemine Geçmesi Düşünülmeli mi-

dir?, Başkanlık Sistemi, Türkiye Barolar Birliği, Yayına Hazırlayan: Teoman Ergül, Ankara

2005, s. 102.

---

3. Yarı Başkanlık Sisteminin Yararları

Yarı başkanlık sisteminde hükümet istikrarı arayışına çözüm olarak güçlü

Cumhurbaşkanı öngörmüştür. 1958 Fransız Anayasası’nda siyasal sorumsuz-

luğa sahip Cumhurbaşkanı güçlü anayasal yetkilerle donatılarak bir istikrar ve

iktidar unsuruna dönüştürülmüştür. 1962’de yapılan değişiklikle Cumhurbaş-

kanı’nın halk tarafından seçilmesi de öngörülerek, yarı başkanlık sisteminin

unsurları tamamlanmıştır. 1958 Anayasası yürütme organının üstünlüğünü ön-

görmüş ve 1962’de Cumhurbaşkanı’na önemli yetkiler de vererek, onun siya-

sal meşruiyetini ve temsil yeteneğini güçlendirmiştir.

63

Yarı başkanlık sisteminde devlet başkanının meclisi fesih yetkisi başkanlık

sistemlerinde meydana gelen çifte meşrutiyet krizini önlemektedir.

64

Baş-

kan’ın diğer yetkileri ise, kanunları halkoyuna sunabilme, başbakan, bakanlar

ve diğer devlet görevlilerinin atanması gibi yetkilerdir. Yürütme görevini ye-

rine getiren ve meclisin güvenine tabi olan bir başbakan ve kabine vardır. Ya-

rı başkanlık sistemlerinde hükümet güvenoyuna tabi olduğu için yürütmenin

bu kanadının her zaman görevine son verilebilir. Bu durum başkanlık rejimin-

de var olan siyasette katılık sakıncasının, yarı başkanlık rejiminde oluşmasına

engel olur. 

Yarı başkanlık sistemiyle birlikte Anayasayı değiştirmek, seçim kanunla-

rında parti sistemindeki parçalanmayı önleyecek ve partileri merkeze yaklaş-

tıracak değişiklikler yapmak, parlamenter sisteme işlerlik kazandıracak yeni

kurumsal mekanizmaları yürürlüğe koymak siyasi istikrar açısından gerçeleş-

tirebilecek önemli adımlar olabilir. 

4. Türkiye Açısından

Yarı Başkanlık Sisteminin Uygulanabilirliği

Yarı başkanlık sisteminin en iyi uygulandığı ülkelerden biri olan Fransa ile

Türkiye arasındaki parti sistemine dair en önemli benzerlik, iki ülkede de çok

parti sisteminin olmasıdır. Bu sistemlerde ideolojik bölünmeler ve kutuplaş-

malar fazladır. Fransa’da çok parti sistemi, seçimlerde ve koalisyon hükümet-

lerinde sağ ve sol şeklinde blok halinde bir görünüm yaratmaktadır. Fakat bu-

na rağmen partiler arasında anayasal değerler üzerinde bir uzlaşmanın olduğu

unutulmamalıdır. Bu istikrarın sağlanmasında, daha önce de değinildiği üzere,

dar bölgeli iki turlu seçim sisteminin de etkisi büyüktür. Türkiye’de ise, ağır-

lık ve denge oluşturacak şekilde merkez sağ ve merkez sol yapılanması oluş-

mamaktadır. Ayrıca güçlü Cumhurbaşkanı’nın, farklı siyasal eğilimlere sahip

parlamento çoğunluğundan çıkan hükümet ile birlikte yaşama esnekliğini gös-

YASAMA DERG‹S‹

•

25

56

63

Ekrem Ali Akartürk, Parlamenter Rejim Uygulamaları ve Parti Sistemleri: Parlamenter Hü-

kümet Yapıları ve Parti Sistemleri Üzerine Bir Deneme, İstanbul, Yeditepe Üniversitesi,

2010, s. 286-288.

64

Yazıcı, Başkanlık ve Yarı-Başkanlık Sistemleri: Türkiye İçin Bir Değerlendirme, s. 111, 112.

---