Türkiye’nin Gelecek Siyasi Sistem Tercihi Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm, Yarı-Başkanlık ve Başkanlık Sistemleri

genelde parti merkezleri belirlemektedir. Bu durum milletvekilini, adaylık

anından itibaren parti merkezine bağımlı kılmaktadır. Parti merkezine ve genel

başkana yakınlık seçimi kazanmanın anahtarı sayılmaktadır. Bunun yerine dar

bölgeli seçim sisteminin uygulandığı bir başkanlık sisteminin bu sakıncaları

gidereceği söylenebilir. Gerek yasama gerek yürütme organı böyle bir sistem-

de varlığını ve etkisini daha iyi hissettirebilecektir. 

Başkanlık sisteminde siyasi istikrar yürütmenin istikrarına bağlı değildir.

43

Zaten bu yönüyle istikrar sıkıntısının en az yaşandığı rejim olarak da karşımıza

çıkmaktadır.

44

Oysa, parlamenter rejimde sistemin istikrarlı olmasıyla, yürüt-

me istikrarının da sağlanacağı beklenmekte ve fakat her durumda hükümet is-

tikrarı, siyasi istikrarı getirmemektedir. Kaldı ki, parlamenter rejimde Parla-

mento sağlam ve tutarlı bir çoğunluğa dayandığı ölçüde, hükümet otorite ve is-

tikrar sağlayabilir.

45

Parlamenter rejimde, bakanların Parlamento içinden çık-

ması, yürütmede ve yasamada çoğunluğa dayalı hükümetin söz sahibi olması-

nı ama bunun yanı sıra Parlamento üyelerinin partiye ve lidere mutlak olarak

bağlılığını da beraberinde getirmektedir. Bu bağımlılığın gerçekleşmesinde lis-

te usulü seçim yönteminin benimsenmesinin de etkisi bulunmaktadır. Ayrıca

başkanlık rejimini benimsemek için çift meclisli bir yapı zorunlu değildir. Tek

meclisle de başkanlık sistemi benimsenebilir. 

A.B.D.’de bir Kongre üyesi yürütme organında görev almak istiyorsa,

Kongredeki görevinden ayrılmalıdır. Sabit süreli bir Başkan’ın yetkilerinin sı-

nırsız olmadığı, halka hizmet etmeyen Başkan açısından görev değişiminin

sağlanabildiği bir başkanlık rejimi tesis edilmelidir. Zira başkanlık sistemi açı-

sından en önemli sakınca, iktidarın kişiselleşmesinin önüne geçilmemesi ola-

caktır. 

IV. Yarı Başkanlık Sistemi 

1. Temel Unsurları

Yarı başkanlık sisteminin çıkış sürecini belirleyen en önemli unsur 1946-

1958 yılları arasında parlamenter hükümet sistemine dayanan Fransa’da 25

hükümetin kurulması ve bunun yarattığı siyasi ve ekonomik istikrarsızlıklar

nedeniyle yeni sistem arayışına gidilmesidir.

46

Fransa 1958 yılından itibaren

TÜRK‹YE’N‹N GELECEK S‹YAS‹ S‹STEM TERC‹H‹

51

43

Abdurrahman Eren, “İtirazım Var Başkanlık Sistemine”, Yeni Türkiye Başkanlık Sistemi

Özel Sayısı, Sayı: 51, Yıl: 9, Mart-Nisan 2013, s. 698-701. 

44

Kuzu, Her Yönüyle Başkanlık Sistemi, s. 9-16. 

45

Cengiz Gül, Kasım Karagöz, Çağdaş Siyasal Rejimlerde Etkin Yürütme Olgusu, Gazi Üni-

versitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XI, 2007, s. 716, 717.

46

Yarı başkanlık rejimi ile ilgili ayrıntılı genel bilgi için bkz. Nur Vergin, “Siyasal Sitem Ara-

yışları ve Yarı-Başkanlık Sistemi”, Yeni Türkiye Başkanlık Sistemi Özel Sayısı, Sayı: 51, Yıl:

9, Mart-Nisan 2013, s. 449-455; Fevzi Demir, “Yarı Başkanlık Hükümet Sistemi ve Türki-

ye”, Yeni Türkiye Başkanlık Sistemi Özel Sayısı, Sayı: 51, Yıl: 9, Mart-Nisan 2013, s. 456-

475; 

---

uyguladığı yarı başkanlık sistemiyle bu istikrarsızlığa son vermeye çalışmıştır.

Ancak yarı başkanlık sistemine geçilirken beraberinde benimsenen nispi tem-

sil seçim sistemi yerine iki turlu çoğunluk sistemi, disiplinli parti yapısı v.b.

uygulamaların da sisteme katkısı çok fazladır. Bununla beraber Weimar Cum-

huriyeti’nde (1911-1933) yarı başkanlık sisteminin uygulamasında tamamen

başarısız olunmuştur.

47

Yarı başkanlık sisteminin belirleyici özellikleri şu şekilde sayılabilir: i)

Başkan belli bir süre için ve ii) doğrudan halk tarafından seçilir. iii) Başbakan

Parlamento içinden seçilir.

48

Bu özellikler de göz önünde bulundurulduğunda,

genel itibariyle, üç tür yarı başkanlık sisteminin olduğu söylenebilir: 1) Baş-

kanın güçlü olduğu yarı başkanlık sistemi (presidentialized semi-presidenti-

alism). Bu sistem demokratik rejimlerde çok da tercih edilmez. Bunun nede-

ni, böyle bir durumun sistemi başkanlığa ve yarışta kazananın her şeyi alaca-

ğı bir rejime dönüştürecek olmasıdır. 2) Parlamenter rejime benzeyen, Başka-

nın sembolik yetkilere sahip olduğu yarı başkanlık sistemi. Bu sistem özellik-

le Avusturya, Bulgaristan, İzlanda, İrlanda, Portekiz ve Slovenya’da görülen

sistemdir. Bu sistemde asıl güç Başbakan’ındır ve Başkan ulusun temsilcisi sı-

fatıyla sembolik yetkilere sahiptir. 3) Başkan ve Başbakanın dengeli yetkilere

sahip olduğu (balanced) yarı başkanlık sistemi ise, Fransa, Ukrayna, Polonya

ve Hırvatistan’da görülebilir.

49

Bu sistem aslında güçlü başkanlı parlamenter

rejim olarak ve diğerlerine göre daha istikrarlı olarak kabul edilebilir.

50

Yarı başkanlık sisteminde Başkan halk tarafından ve başkanlık sisteminde

olduğu gibi belli bir süre için seçilir. Fakat başkanlık sisteminde yürütmenin

(Başkanın) parlamentoya karşı sorumluluğu yokken, yarı başkanlık sistemin-

de yürütmenin bir kanadı olan (hükümet) parlamentoya karşı sorumludur.

Fransa, Portekiz, Polonya, Finlandiya ve Merkez ile Doğu Avrupa’nın nere-

deyse tamamı bu sistemi benimseyen devletler olarak gösterilebilir. Özellikle

Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra bağımsız olarak devam eden devlet-

lerin büyük bir kısmı yarı başkanlık rejimini seçmişlerdir.

51

Fransa yarı başkanlık rejiminin en iyi uygulandığı ülke olarak ortaya çık-

maktadır. Fransa’da 1958 tarihli V. Cumhuriyet Anayasası’nda yarı başkanlık

YASAMA DERG‹S‹

•

25

52

47

Yazıcı, Başkanlık ve Yarı-Başkanlık Sistemleri: Türkiye İçin Bir Değerlendirme, s. 105-107.

48

Nur Uluşahin, Saf Hükümet Sistemleri Karşısında İki Başlı Yürütme Yapılanması, Ankara,

Yetkin, 2006, s. 32, 33. 

49

Dimitris Tsarouhas, EU Enlargement and “the Perils of Presidentialism”: A Comparative

Analysis, Ankara Review European Studies, Vol. 4, No. 2, 2005, s. 43-45.

50

Davor Boban, Minimalist Concepts of Semi-Presidentialism: Are Ukraine and Slovenia Se-

mi-Presidential States, Politicka Misao, Vol. XLIV, 2007, s. 159. 

51

Petra Schleiter, Edward Morgan-Jones, Party Government in Europe? Parliamentary and Se-

mi-Presidential Democraies Compared, European Journal of Political Research, Vol. 48,

2009, s. 665; Boban, Minimalist Concepts of Semi-Presidentialism: Are Ukraine and Slove-

nia Semi-Presidential States, s. 160.

---