Türkiye’nin Gelecek Siyasi Sistem Tercihi Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm, Yarı-Başkanlık ve Başkanlık Sistemleri

Kongre üyeleri, parlamenter rejimdeki milletvekillerinden daha etkindirler.

Bununla birlikte parlamenter rejimde Meclis üyelerinin sahip olduğu yasama

bağışıklıklarına sahip oldukları da söylenebilir.

30

Parlamento genel oyla halk tarafından ayrı bir seçimle göreve gelmektedir.

Başkanlık sistemindeki kuvvetlerin fonksiyonlarında bağımsız olmaları nede-

niyle, Parlamento kanun koyar ama uygulamasına katılmaz. Başkan da kanu-

nun yapılmasına katılmaz, kanunu uygular. Başkan sadece Kongre’ye kimi za-

man tavsiye niteliğinde görüş bildirebilir. Kuvvetler her ne kadar sert bir şe-

kilde ayrılmış olsa da, uyumlu bir ilişki içindedir.

31

Adli, idari, askeri üst düzey bürokratları Başkan atar fakat bu atama Kong-

re’nin onayıyla tamamlanır. Başkan tereddütlere yer vermeyecek şekilde sade-

ce vatana ihanet halinde görevinden uzaklaştırılır.

32

A.B.D.’de Başkan’ın suç-

lanması Temsilciler Meclisi’nde; yargılanması Senato’da olur. Muhakeme yet-

kisi Yüksek Mahkeme Başkanı başkanlığında Senato tarafından yapılmaktadır.

Başkan hazır üyelerinin 2/3 çoğunluğu olmadan suçlu ilan edilemez.

33

Bunun

dışında Başkanın siyasi yönden desteklenmemesi veya Meclisin güven duy-

maması Başkanın görevden çekilmesine neden olmaz. 

Yasama ve yürütme (Başkan) arasında hiçbir etkileşim olmadığı sonucuna

varılmamalıdır. Başkanlık sisteminde, rejimin daha iyi işlemesini sağlayacak

şekilde Başkan’ın sekreterlerinden oluşan kabine bulunmaktadır. Fakat bu ka-

binenin parlamenter rejimdeki gibi kollektif karar organı olmadığı unutulma-

malıdır.  Burada kabine, istişari niteliği olan, asıl yetkinin Başkan’da olduğu

konular hakkında görüş bildiren bir konumdadır.

Başkanlık sisteminde Başkan parlamentoyu feshedememekte; parlamento

da Başkan’ı görevden uzaklaştıramamaktadır. Böyle bir sistemde parlamento-

nun çift meclisli olması (A.B.D.’deki gibi) zorunluluğu bulunmamaktadır.

Başkanlık rejiminde yasama ve yürütmenin ayrılığı o kadar belirgindir ki, par-

lamento üyesi yürütme organında görev alamaz.

34

Başkanlık rejiminde Başkanın parlamentoya karşı sorumlu olmaması, özel-

likle A.B.D.’de görüldüğü üzere, eleştirilmektedir. Fakat unutulmamalıdır ki,

Türkiye’de uygulandığı şekliyle parlamenter rejimde de devlet başkanı siyasi

açıdan sorumsuzdur; Parlamento’ya karşı sorumluluğu yoktur. 

Başkanlık rejiminde Başkanın ve yasamanın birbiriyle hiç etkileşim içinde

TÜRK‹YE’N‹N GELECEK S‹YAS‹ S‹STEM TERC‹H‹

47

30

Sanford Levinson, “So Much to Rewrite, So Little Time…”, Constitutional Commentary,

Vol. 27,2011, s. 521.

31

Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, s. 236, 237; Teziç, Anayasa Hukuku (Genel

Esaslar), s. 507, 508. 

32

The Constitution of the US, Article 2, Section 4.

33

The Constitution of the US, Article 2, Section 3.

34

Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, s. 234; Teziç, Anayasa Hukuku (Genel Esaslar),

s. 508, 509.

---

olmadığı gerçeği yansıtmamaktadır.

35

Örneğin A.B.D.’de Başkan, Senato’nun

onayını alarak milletlerarası anlaşmalar yapabilmektedir. Ayrıca Başkan yasa-

ların bazı maddelerini onaylayıp bazılarını veto edebilmektedir.  Parlamenter

rejimde olduğu gibi bu yetki, sembolik bir inceleme ve geri gönderme ile sı-

nırlı değildir. 

Başkanlık sisteminin sağlayacağı istikrarı gerçekleştirebilmek bakımından

en önemli hususlardan biri, Başkanın ve parlamento üyelerinin farklı süreler

için seçilmeleri olacaktır. A.B.D.’de Başkanlık seçimlerinin 4 yıl, Temsilciler

Meclisi seçimlerinin 2 yıl ve Senato seçimlerinin 6 yılda bir olması,

36

siyasi is-

tikrarın sürekliliğine katkıda bulunmaktadır. Halk iradesini ortaya koyabil-

mekte, fakat politikasını beğenmediklerini Başkanı uyarmak için de 4 yıl bek-

lemektedirler.

37

Bu durum da siyasi istikrar ve dengenin sağlanması açısından

önemlidir. 

Başkanlık sistemi başarılı uygulandığında, baskı gruplarının ve sivil toplu-

mun hem başkanlık yarışlarında hem de sistemin genelinde, karar alma meka-

nizmalarında kendini göstermesi daha kolay olabilecektir. Zira parlamento

üyeleri daha serbest hareket edebileceklerinden sivil toplumla daha fazla etki-

leşim içinde olabilecekler, sivil toplum da yasalar üzerinde daha fazla söz sa-

hibi olabilecektir. Böylece Başkanın sınırsız yetkili olduğu iktidarı değil; ka-

muoyunun onun üzerindeki denetimi belirleyici rol oynacaktır. 

4. Başkanlık Sisteminin Uygulanmasındaki 

Hukuki ve Siyasi Güçlükler

Başkanlık rejiminde Başkan, yasama faaliyetine katılamamaktadır. Bu ne-

denle belli bir program uygulamak için gerekli olan kanunlarla bunu gerçek-

leştirmesi çok da mümkün değildir. Nitekim Başkan etkili olabildiği üyeler

aracılığıyla kanun teklifinde bulunabilmekte veya dolaylı mesajlarla Kongreyi

etkilemeye çalışmaktadır. Bu noktada Başkan ile Kongre arasındaki ilişkiler-

de sürekli komiteler önem kazanmaktadır. Bu komiteler, bir nevi parlamenter

rejimdeki parlamento komisyonları gibi işlev görür. A.B.D.’de Temsilciler

Meclisinde 20, Senatoda 16 komite bulunmaktadır. Bu komitelerde her iki

partiden de temsilci bulunmaktadır.

Bu komiteler, Başkan dışında yürütmede görev alanları çağırıp, yürütme fa-

aliyetiyle ilgili bilgi edinmektedirler. Bu şekilde, hükümeti düşürme yetkisi

olmasa da, yürütmenin faaliyeti yakından izlenip, kontrol edilebilmektedir. Bu

görüşmelerde, yürütmede görev alanlar da istedikleri düzenlemeleri Kongre-

YASAMA DERG‹S‹

•

25

48

35

Michael Rushton, Political Oversight of Arts Councils: A Comparison of Canada and the

United States, The International Journal of Cultural Policy, Vol. 8, 2002, s. 158. 

36

The Constitution of the US, Article 1, Section 2-3; Article 2, Section 1.

37

Teziç, Anayasa Hukuku (Genel Esaslar), s. 505; Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Esasla-

rı, s. 234.

---