Türkiye’nin Gelecek Siyasi Sistem Tercihi Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm, Yarı-Başkanlık ve Başkanlık Sistemleri

ğı, kaybedenin her şeyi kaybettiği bir durum söz konusu değildir.

18

Seçimi ka-

zanan partinin görevde kalabilmesi için Parlamentonun güvenine ihtiyaç du-

yar. Ayrıca iktidar olmayan parti sistemden dışlanmaz, muhalefet olarak faali-

yet göstemeye devam edebilir. 

Parlamenter sistemde devlet başkanı sorumsuz ve bununla birlikte tarafsız-

dır. Aktif politikanın dışındadır, uzlaştırıcı rolü vardır. Devletin ve milletin bü-

tünlüğünü temsil ederken, Parlamento ve hükümet arasında arabulucu ve ha-

kem rolü üstlenir.

19

III. Başkanlık Sistemi

1. Temel Unsurları

Başkanlık sisteminin temel ilkeleri şöyle sıralanabilir: 

i) Sert kuvvvetler ayrılığı, 

ii) Yürütme organının (Başkanın) istikrarı ve sürekliliği,

iii) Yasama ve yürütme organının birbirini kontrol edebilmesi.

20

Başkanlık sisteminde yasama ve yürütme organları ayrı ayrı seçilir ve bir-

birlerinin varlıklarına son veremezler. Bu sistemde başkan doğrudan seçilir ve

yasamanın güvenine dayanmaz. Her şeyden önemlisi yürütme organı tek kişi-

den oluşur. Parlamenter rejimdeki, devlet başkanı ve bakanlar kurulundan olu-

şan iki başlı yürütme; başkanlık rejiminde kendisini tek başlı olarak gösterir.

Böyle bir sistemde Başkan hem devlet hem de hükümet başkanıdır. 

Başkanlık rejiminin günümüzde en iyi uygulandığı devlet, A.B.D.’dir.

21

A.B.D.’de Başkan 4 yıl için halkın oylarıyla seçilmektedir. Yürütme tek başlı-

dır ve Başbakan, Bakanlar Kurulu ve bakanlar yoktur. Bakanlar Başkanın sek-

reteridir. Başkan ve bakanlar yasama organı üyesi değildirler. Yürütmenin tek

kişi olması toplumsal birlik ve uyumu da sağlamaktadır.

22

2. Başkanın Yetkileri

A.B.D.’de Başkan, 4 yıllığına seçilir. Bir kişi iki defa üst üste Başkan ola-

rak seçilebilir.

23

Yasama organı (Kongre) Başkanı görevinden uzaklaştırama-

maktadır.  Bu özellik Başkanlık rejiminde, hükümet krizlerinin çıkmasını en-

TÜRK‹YE’N‹N GELECEK S‹YAS‹ S‹STEM TERC‹H‹

45

18

Ersin Kalaycıoğlu, Başkanlık Rejimi: Türkiye’nin Diktatörlük Tehdidiyle Sınavı, Başkanlık

Sistemi, Türkiye Barolar Birliği, Yayına Hazırlayan: Teoman Ergül, Ankara 2005, s. 24. 

19

Tanör, Yüzbaşıoğlu, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, s. 317-322; Teziç, Ana-

yasa Hukuku (Genel Esaslar), s. 480-484.

20

Nagehan Talat Arslan, Ferit İzci, Kuvvetli İcra: Başkanlık Sistemi Üzerine Bir Deneme,

EKEV Akademi Dergisi, 2003, s. 281-292. 

21

A.B.D.’de uygulanan başkanlık sisteminin esaslı unsurları için bkz. Fazıl Sağlam, Anayasa

Hukuku Ders Notları, Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, Lefkoşa, 2013, s.155-160.

22

Teziç, Anayasa Hukuku (Genel Esaslar), s. 505, 506.

23

The Constitution of the US, Article 2, Section 1. 

---

gelleyen bir unsur olarak değerlendirilebilir. Doğrudan halk tarafından seçilen

Başkanın her durumda sabit bir görev süresi içinde görevde kalacağını bilme-

si, ona güç, prestij ve meşruluk kazandırır. Doğrudan halk tarafından seçilen

Başkanın demokratik meşruluğu neredeyse tartışılmaz hale gelir.

24

Başkanın veto yetkisi vardır. A.B.D.’de Başkan kanun tasarılarını beğen-

mezse Kongreye iade eder veya cep vetosu yöntemiyle o tasarı hakkında hiç-

bir şey yapmaz; böylece kanun kendiliğinden veto edilmiş sayılır.

25

Başkan

kanun teklif edemese de, mesaj göndererek çıkmasını istediği kanunları hatır-

latabilir.

26

Fakat çoğunlukla Kongre bu etki altında kalmaz. Zira Başkan böy-

le bir kanunun çıkması için Kongreyi zorlayamaz veya Kongreye bir kanun ta-

sarısı gönderemez. Başkan ayrıca olağanüstü hallerde Meclisi toplantıya çağı-

rabilir. 

Bakanlar da kanun yapımına doğrudan etki edemezler, sadece yön verebi-

lirler. Bakanlar bu sistemde Başkan tarafından belirlenen politikayı yürütmek-

le görevlidirler. Atanmaları ve azilleri Senatonun uygun bulma koşuluyla Baş-

kan tarafından yapılır. Başkanlık rejiminde Başkan hem devlet başkanlığı hem

de başbakanlık yetkilerini üstlenmiştir. Bu nedenle, hukuki ve siyasi açıdan

asıl yetkili Başkandır. Başkanın sekreterleri, bir başka deyişle bakanlar Parla-

mento üyesi değildirler; Parlamento görüşmelerine de katılmazlar. Bakanların

sorumluluğu Meclise karşı değil, doğrudan Başkan’a karşıdır. Başkan karar

alırken bakanlara danışabilir, ama son söz Başkan’ındır.

27

A.B.D.’de Başkan

genel oyla iki dereceli seçimle göreve gelir. Halk tarafından doğrudan seçil-

miş sayılır. Zira Başkan’ı seçmek üzere seçilen ikinci seçmenler partili olduk-

larından kendi partilerinin Başkan ve Başkan yardımcısı adaylarına oy verirler. 

Başkanla birlikte 4 yıl için, Başkan yardımcısı seçilir. Başkan yardımcısı

aynı zamanda Senato başkanıdır. Başkan yardımcısı, Başkanın istediği ölçüde

siyasi fonksiyon üstlenir; Başkanın makamı ölüm, istifa veya başka bir neden-

le boşalırsa onun yerine görev yapar.

28

Başkan’ın ayrıca Yüksek Mahkeme’nin (Supreme Court) 9 üyesini ömür

boyu görev yapmak üzere tayin etme yetkisi de bulunmaktadır.

29

Bu mahke-

me Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay ve Yüksek Seçim Kurulu olarak

çalıştığı gibi; yasama ve yürütmenin anayasaya uygunluğunu da denetler. 

3. Parlamentonun Yetkileri

Kanun çıkarmak yetkisi tek başına Parlamentoya aittir. A.B.D.’de Kongre

bütçeyi onaylamak veya reddetmek yetkisine sahiptir. Başkanlık rejiminde

YASAMA DERG‹S‹

•

25

46

24

The Dilemma of Presidential Leadership, 1995, s. 74, 75.

25

Teziç, Anayasa Hukuku (Genel Esaslar), s. 508.

26

The Constitution of the US, Article 2, Section 2.

27

The Constitution of the US, Article 2, Section 2.

28

The Constitution of the US, Amendment 25, Presidential Disability and Succession.

29

The Constitution of the US, Article 2, Section 2.

---