Türkiye’nin Gelecek Siyasi Sistem Tercihi Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm, Yarı-Başkanlık ve Başkanlık Sistemleri

kanı’na Meclis’i fesih yetkisi tanıması, Başkan’ın yetkilerine başkanlık kararna-

mesi gibi önemli yetkiler eklemesi, TBMM ve başkanlık seçimlerinin aynı dö-

nem yapılacak olmasını öngörmesi yönünden çok fazla eleştirildiği görülmek-

tedir.

68

Prof. Özbudun tarafından da dile getirildiği üzere, eleştiriler, başkanlık

sisteminin gereği olarak Başkan Meclis’i feshedemezken, Meclis’in de Baş-

kan’ın görevine son veremeyecek olması hususunun bu öneride değiştirilerek,

sistemin özüne aykırı bir sapmaya gidildiği ve bu durumun da demokratik işle-

yiş bakımından yaratacağı sorun üzerine yoğunlaşmıştır.

69

TBMM Anayasa Uz-

laşma Komisyonu üyesi olan Ahmet İyimaya yöneltilen eleştirileri cevaplar-

ken, Türkiye’nin yaşadığı sorunlar çerçevesinde böyle bir sistem değişikliği

önerisi getirildiğini, emsal aramak yerine emsal yaratmak konusunda da Türki-

ye’de potansiyel olduğunu belirtmiş; Türkiye’ye özgü bir başkanlık modeli

önerdiklerini dile getirmiştir. İyimaya ayrıca, eş zamanlı seçimlerin farklı sisya-

sal eğilimden gelen zıt çoğunluğun getirdiği sorunları giderici işlev göreceğini

ve Başkan’ın fesih yetkisinin de halkın hakemliğine başvurmak olduğunu ifade

etmiştir.

70

6.

Anayasa yapım sürecinde kurulan TBMM Anayasa Uzlaşma Komisyonu’nda

yürütülen tartışmalardan da anlaşılacağı üzere siyasi ve hukuki koşullar nede-

niyle başkanlık sistemine geçişin bir uzlaşma altında olamayacağı ihtimali dü-

şünülmelidir.

71

Bu bağlamda Cumhurbaşkanı’nın yetkilerinin düzenlenmesi so-

runu da ortaya çıkacaktır.

72

Bu konuda beklenen ise, muhalefet partilerinin yet-

TÜRK‹YE’N‹N GELECEK S‹YAS‹ S‹STEM TERC‹H‹

61

nın seçimlerinin birlikte yenilenmesine  karar verebilir.

(2) Seçimlerinin birlikte yenilenmesine karar verilen Meclisin ve Başkanın yetkile-

ri, bu organların seçilmesine kadar sürer.

(2) Seçimlerinin birlikte yenilenmesine karar verilen Meclisin ve Başkanın yetkile-

ri, bu organların seçilmesine kadar sürer.

(3) Bu şekilde seçilen Meclis ve Başkanın görev süreleri de beş yıldır.”, Ak Par-

ti’nin Anayasa Uzlaşma Komisyonu’na Sunduğu Teklif Metni. Teklif ile ilgili ayrıca

bkz. Faruk Bilir, “Ak Parti Başkanlık Sistemi Teklifinin ABD Başkanlık Sisteminden

Farklı Olan Yönleri, http://www.ankarastrateji.org/yazar/prof-dr-faruk-bilir/ak-parti-

baskanlik-sistemi-teklifinin-abd-baskanlik-sisteminden-farkli-olan-yonleri/; “Faruk

Ataay, Adalet ve Kalkınma Partisi’nin ‘Başkanlık Sistemi’ Önerisi Üzerine Değerlendir-

me”, Alternatif Politika, Cilt 5, Sayı 3, 266-294, Aralık 2013. 

68

“Prof. Özbudun: Başkanlık Sistemine Karşıyım”, http://www.ntvmsnbc.com/id/25177889,

19 Haziran 2014.

69

“Prof. Özbudun: AKP’nin Anayasa Önerisi Mevcut Demokrasiyi Geriletir”, http://t24.

-

com.tr/haber/prof-ozbudun-ak-partinin-anayasa-onerileri-mevcut-demokrasiyi-daha-gerile-

tir,225902, 19 Haziran 2014. Ayrıntılı bilgi için ayrıca bkz. Ergun Özbudun, “Hükümet Sis-

temi Tartışmaları”, Yeni Türkiye Başkanlık Sistemi Özel Sayısı, Sayı: 51, Yıl: 9, Mart-Nisan

2013, s. 205-213. 

70

Ahmet İyimaya, “Başkanlık Sistemini Tartışmak yahut AK Parti Modeli”, Yeni Türkiye Baş-

kanlık Sistemi Özel Sayısı, Sayı: 51, Yıl: 9, Mart-Nisan 2013, s. 52-63.

71

5 Soru: Anayasa Uzlaşma Komisyonu’nun Akıbeti ve Yeni Anayasa, http://setav.org/tr/5-so-

ru-anayasa-uzlasma-komisyonunun-akibeti-ve-yeni-anayasa/yorum/14186,18Haziran 2014. 

72

Mehmet Kahraman, Fonksiyonları İtibariyle Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı ve Cumhurbaş-

kanlığı Seçimi Tartışmaları, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 19, 2007,

s. 156.  

---

kileri artırılmış bir Cumhurbaşkanı ile başkanlık veya yarı başkanlık sistemine

geçilmesine karşı çıkacağı ve bu nedenle Cumhurbaşkanının yetkilerinin mev-

cut şekliyle korunacağıdır. 

7.

Parlamenter rejim genelinde uygulanan ve Türk sistemine de hakim olan seçim

sistemi liste usulü olduğundan, bu sistem disiplinli partilerin oluşmasına neden

olmakta ve milletvekili adaylarını da partilere bağlı kılmaktadır. Zira bu usulün

uygulanması milletvekili adaylarının belirlenmesi ve seçilmesinde parti genel

merkezinin ağırlığını ve yasamanın gerçek işlevini yerine getirememesini orta-

ya çıkarmaktadır. Zira milletvekili, seçilmesini parti liderine ve genel merkezi-

ne bağlı olarak görmekte ve o doğrultuda sınırlı hareket edebilmektedir. Bu hu-

sus, liderlik sultası ve milletvekilinin aday pozisyonunda iken dahi genel baş-

kana bağımlı olması gerçeğini ortaya çıkarmaktadır.  Oysa demokratik rejimin

gerektirdiği “temsili vekalet”, “emredici vekalet”in aksi şekilde gerçekleşmeli-

dir. Temsili vekalette, her ne kadar kendisini seçenin temsilcisi olsa da, millet-

vekilinin de özgür iradesi oluşabilmelidir. Temsili vekalet gereği milletvekili-

nin görev süresi içinde kendisini seçenin isteği ile dahi azledilebilmesi, emir ve

talimat alması mümkün olmamalıdır.

8.

Bakanların Meclis içinden çıkması geleneği de, yasama organı üyelerini bakan-

lık beklentisi içine sokmakta ve bağımsız hareket etmelerini engellemektedir.

Partiye ve lidere bağlılık da, bu beklentinin sonucu olarak ortaya çıkabilmekte-

dir. 

VI. Çözüm Önerileri

1. 

Hangi siyasi rejim benimsenirse benimsensin iyileştirilmesi ve yeniden

düzenlenmesi gerekenler şu şekilde sıralanabilir:

a.

TBMM’nin asıl ve gerçek işlevi yasama ve denetimdir. Yasa yapımında mil-

letvekilinin yetkisi ve etkisi artırılmalıdır. 

b. 

Meclis’in gensoru, meclis soruşturması, genel görüşme, meclis araştırması

gibi yollarla hükümeti denetlemesi yolları adeta işlevini yitirmiştir. Bu de-

netim yollarına dair talepler olsa da, işleme konanların sayısı çok düşüktür.

Kısacası,1982 Anayasası her ne kadar Cumhurbaşkanı’nın halk tarafından

seçilmesini öngörüyor ve bununla birlikte parlamenter rejimin özelliklerini

koruyor olsa da, klasik parlamenterizmden sapma göstermektedir. Başba-

kan’a bakanların azlini isteme yetkisi tanınması rasyonelleştirilmiş parla-

menterizm yönünde bir gelişme olarak değerlendirilebilir. Fakat rasyonel-

leştirilmiş parlamenterizmin yeterli olmadığı da görülebilir. Rasyonelleşti-

rilmiş parlamenterizmin başarılı olabilmesi için dahi, TBMM asıl yetki ve

etkisine kavuşturulmalıdır. Bunun için de hem Meclisin hem de milletvekil-

lerinin itibarını sağlamlaştıracak düzenlemeler yapılmalıdır. 

c.

Parlamentodaki komisyonlar, çoğunlukla yürütmenin önceliklerini, istedi-

ği yasaları çıkarmak için çalışmak yerine, A.B.D. sisteminde olduğu gibi,

yürütmeyi denetleyici işlev görmelidirler. Bu komisyonlar yürütmenin ihti-

YASAMA DERG‹S‹

•

25

62

---