Uluslararasi sempozyumu
Yüklə 26,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
354 Türkiye’ye Yapılan Göçler Üzerine Kaynaklarve Bazı Problemler Mübadil göçmenlerle birlikte 1923 öncesi gelenler de dâhil edilmek suretiyle, bir çeşit “yeniden iskân” süreci başlamıştır. Savaş yıllarının ardından yerleşik düzen tedricen oturduktan sonra yani 1930’lardan itibaren, gelen muhacirler için ayrı kayıtlar tutulmaya başlanmıştır. 1923-1930 döneminden intikal eden kaynakların kullanımından önce, şekil ve içerik yönünden ciddi bir kritiğe tabi tutulmaları gerekmektedir. Aşağıda özetlenmeye çalışılan dönemin iskân meseleleri bunun sebebini ortaya koymaktadır. Şöyle ki, 1923 yılında Türkiye, yeni bir devlet olmanın getirdiği iç ve dış pek çok mesele ile uğraşmaktaydı. Yıllar süren savaşların yarattığı sosyal ve ekonomik yıkım sebebiyle nüfusun büyük kısmı yaralarının sarılmasını beklemekteydi. Tam bu esnada uygulamaya konulan nüfus mübadelesi ise mevcut iskân sorununun kat be kat artmasına sebep olmuştu. Mübadillerden başka, işgal ve yangın sırasında evsiz barksız kalan “felaketzedeler” ve “harikzedeler [yangınzedeler]”, Rus işgali sırasında Doğu Anadolu’da memleketlerini terk ederek başka illere giden “şark muhacirleri”, çevre ülkelerden sığınmacı olarak gelen “mülteciler” 5 bir an önce barınma sorunlarına çözüm beklemekteydi. Ayrıca Balkan Savaşları sonrası gelen ve hala yerleştirilemeyen göçmenler ile işgal yıllarında yerlerinden geçici olarak ayrılıp, işgalin ardından tekrar geri dönenler de buna ilave olmaktaydı. Bu açıdan bakıldığında 1923 yılından itibaren iskân meselesi, devletin halletmesi gereken problemler arasında ilk sıralarda gelmekteydi. Resmi bir kaynağa göre 1923–1930 arasında ülke genelinde iskâna tabi tutulan nüfusun 750.000 kişiye yakın olduğu ifade edilmiştir. 6 Resmi kaynaklar yerleştirilenleri yansıtmasına rağmen, gerçekleştirilen iskân faaliyetlerinin daha kapsamlı olması gerektir. Zira savaş sonrasında mübadiller, diğer göçmenler, savaştan etkilenen ahali ve ülkedeki sair evsizlerle birlikte toplam 1.500.000 civarında kişinin meskensiz olduğuna dair bilgiler mevcuttur. 7 Burada belirtilen sayıların kesinliği hakkında bir yorum yapmak mümkün değildir. Lakin yukarıdaki veriler, ancak 1927 yılında 13.648.270 kişiye ulaşabilen ülke nüfusu ile karşılaştırıldığında o yıllardaki barınma sorununun hacmi daha anlaşılabilir hale gelmektedir. Bütün bu karmaşık dönem içerisinde tutulan defter cinsinden toplu kayıtların günümüze ulaşması araştırmacılar için büyük önem arz etmektedir. Ancak 1923–1930 tarihleri arasına ait birçok defterde yer alan bilgilerin mükerrer olduğu görülmüştür. Bu sebeple eldeki defterlerin teker teker mukayesesini yapmak ve bilgilerdeki tekrarların tespit edilmesi yönünde zahmetli bir 5 Kemal Arı, Büyük Mübadele
6 İskan Tarihçesi, Hamit Matbaası, İstanbul 1932, s. 137 7 Gül Karacaer, Türkiye’de Kent Yaşamı ve Mübadiller (1923-1930), Dokuz Eylül Üniversitesi AİİTE Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2006, s. 45 355 Ferhat BERBER çalışma elzemdir. Ardından bunlar ayıklanarak net verilere ulaşılabilir. Bu işlemin son derece meşakkatli olduğu takdir edilmelidir. Ancak dönemin iskân işlemlerinde yaşanan karmaşanın düzeltilmesi için alınan tedbirlerin izini sürmek, sahih defterlerin ortaya çıkarılmasında önemli bir rol oynayabilir. Şöyle ki, mübadele sürecinin ilk iki yılındaki yoğunluk ve buna mukabil baş gösteren problemler dolayısıyla, merkezi denetimin daha sıkı yapılması yönünde adımlar atılmaya başlanmıştır. 20 Ocak 1925’te 8 madde olarak yayımlanan “İskân muamelâtı umumiyesinin vilâyâtta sureti ifasına müteallik
gerçekleştirilen uygulamaların mülkiye ve iskân müfettişleri tarafından denetleneceği belirtilmiştir. 8 Söz konusu denetlemenin Manisa’daki uygulaması 9 göstermektedir ki, is- kân faaliyetlerine hâkim olan karmaşanın asıl sebebi usulsüz uygulamalardır. Özetle iskân işlemleri büyük oranda etraflıca incelenmeden ve yerinde tespit edilmeden yapılmıştı. Bu yüzden muhacirlerin gerçek anlamda iskânı bir tür- lü gerçekleşmiyordu. Hal böyle olunca durum kontrolden çıkıyordu. İskân kâğıt üzerinde tamamlanmış gözükse de pek çok muhacir yerleştirilememiş, bir kısım insanlar hakkı olmayan mülkler edinmiş veya hakkından fazlasını ya da eksiğini almıştı. Ayrıca teftiş süreci incelendiğinde, muhacirlerin iskânına dair defterle- rin çoğunun mükerrer ve hatalı olduğu ifade edilmiş, “Muhacirin Kaydına
emredilmiştir. Bugün Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nde bulunan deftere 10
diğer muhacirlerin sayısı 11.000 kişiye yakındır. Oysa diğer belge ve defter- ler esas alındığında bunun çok üzerinde sayılara ulaşılmaktadır. Söz konusu müfettiş raporunda, bugün elimizde olan deftere işaret edilmesi, Manisa’daki göç sürecine dair çalışmaların sonuçlarını ciddi biçimde etkilemiştir. Bu def- terin en özgün tarafı, yalnızca 1923 sonrası gelen mübadil muhacirlerin değil daha önceden gelmiş olup, mübadele kapsamına dâhil edilen ve edilmeyen göçmenlerin de yer almasıdır. 11 Bunun yanı sıra üzerine düşülen notlardan 8 İskân Mevzuatı, s. 124–125 9 Teftişin ayrıntıları için bkz. Mehmet Öz-Ferhat Berber, “Mübadele Sürecinde Yaşanan Sorunlar Ve Merkezden Müdahaleye Bir Örnek: 1927 Manisa Teftişi”, Atatürk Araştırma
10 Adı geçen defterin üzerine, devam etmekte olan tasnif çalışmaları esnasında yerleştirilen bilgi fişi şöyledir: B.C.A. Muhacir Kaydına Mahsus Esas Defteri Kod: 271 Defter No: 87 İl:
11 Bu yönde ülke geneli için hazırlanan mevzuat aşağıdaki bahislerde ele alınacaktır. Yüklə 26,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|