385
Gülsen TEZCAN KAYA
kişilik olarak betimler. Nadirî Nakşibendî tarikatına üye olan bu iki kimliğin,
aynı zamanda aslan anlamına gelen isimleri Şir ile Gazanfer’i de vurgulaya-
rak şair ile ağa arasında bağlantı kurar. Câmî’nin Nevâyî’ye ithafen yazdığı
Baharistân’ın (TSMK H. 1711), Gazanfer Ağa için hazırlanması özellikle an-
lamlıdır (Tanındı 2002: 47-8; Tanındı 2003: 131-145; Fetvacı 2005: 267-9,
351; Bağcı-Çağman-Renda-Tanındı 2006: 212-13). Böylece Nevâyî sadece
eserlerine nazire yazılan bir şair olmaktan çıkıp sanat hamiliği ile de takip
edilen bir kimlik kazanmıştır.
Özbek hükümdarı Yar Muhammed Bahadır Han döneminde sarayın resmi
kütüphanesinde Buhara’da hazırlanmış olan Nevâyî Hamsesi Herat etkisinin
hissedildiği Buhara üslubunun en güzel örneklerden biridir. 960 (1553) tari-
hinde Sultan Mesud el-katib bin Sultan Mahmud tarafından istinsah edilen
eserin Seb’a-i seyyâre adlı mesnevisinde 11 (PBN MS Elliot 318), Sedd-i-İs-
kender adlı mesnevisinde 5 (PBN MS Eliot 340) resim bulunur (Robinson
1958: 129-131). S. 32a’daki İskender’in ölmek üzere olan Dara’yı rahatlat-
ması, s. 14a’daki Mani’nin Dilaram’ın portresini Bahram’a göstermesi sah-
nelerinde olduğu gibi boş yüzeylerden kaçınmayan, geniş alanlarda altın yal-
dız kullanan, yüzeylerde çok az bitki ve çiçek bulunduran, ayrıntılarda sade
anlatım bu dönem Buhara üslubunun belirleyici özellikleridir
35
. Buna karşın
s. 17b’de İskender ile dilenci sahnesinde olduğu gibi kompozisyon, mekanın
kurgulanışı ve ayrıntılardaki nakışçı işçilik Herat üslubunun etkilerini açıkça
gösterir. 1536-7 tarihli Buhara’da Abdülaziz Bahadır han dönemindeki kitap
üretimini en güzel biçimde örnekleyen bir Nevayi Divanı (TİEM 1946)
36
, dö-
nemin sanatsal beğenilerini ve kültürel ortamını yansıtması açısından dikkat
çekicidir.
15.yüzyıl sonundan itibaren resimli örneklerini görmeye başladığımız
Nevâyî eserlerinin bir kısmı yukarıda da bahsedildiği gibi siyasi olaylar so-
nucu Osmanlı sarayına getirilmiş, bu beğeni şairin eserlerinin nakkaşhanenin
resim programına alınmasını sağlamıştır. Bu dönemde şairin eserlerinin re-
simli kopyalarının yapımı çağdaşı Safevî ve Özbek saraylarında da sürdürül-
müştür. Şairin eserlerine, devlet adamlığına, sanat hamiliğine ve dinî misyo-
nuna duyulan saygı neticesinde sultan ve saray erkanı tarafından kültürel bir
model olarak örnek alındığı görülür. Aralarında Sultan Yakub, Sultan Hüse-
yin Baykara, Abdülaziz Bahadır Han, Kanuni Sultan Süleyman , Şah İsmail,
35 Paris kopyasının resimleri için bkz. Suleiman 1970: r. 12-20, 26-29.
36 Nevayi’nin TİEM 1946 numaraya kayıtlı Garaib’üs Sigar adlı divanının resimli kopyası,
2012 tarihinde Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nde düzenlenen I. Uluslararası
Avrasya Türk Sanatları Kongresi’nde tarafımca sunulmuştur.
386
Şah Tahmasp’ın da bulunduğu sultanların nakkaşhanelerinde hazırlanan bu
resimli el yazmaları, Türk dünyasında ortak bir kültürel mirasın büyük bir
saygı ve beğeniyle devam ettirildiğini gösteren önemli örneklerdir.
Kaynakça
AKBIYIK, Hayrunnisa, “Timurluların Bilim ve Sanata Yaklaşımları ve
Bazı Son dönem Sanatkârları”, Bilig, , s. 30, Yaz 2004: 151-171.
AKSU, Hüsamettin, “İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde Bulunan
Minyatürlü, Resimli, Şekilli, Cedvelli, Plan ve Haritalı (Türkçe- Arapça- Far-
sça) Yazmalar”, Sanat Tarihi Yıllığı, XII (Ord. Prof. Dr. Mahzar Şevket İbşi-
roğlu Özel Sayısı), İstanbul, 1988: 19-62.
ARGUNŞAH, Mehmet, “Şükrî-Bitlisî Selimnâmesi ve Eserin Dili”, Türk
Dünyası Araştırmaları Dergisi, S.55, 1988: 51-72.
ARGUNŞAH, Mehmet, Şükrî-i Bitlisî, Selîm-nâme, Kayseri: Erciyes
Üniversitesi Yayınları, 1997.
ATASOY, N., F. ÇAĞMAN, Turkish Miniature Painting, İstanbul, Publi-
cations of the R. C. D. Cultural Institute, 1974.
ATIL, Esin, “Ottoman Miniature Painting Under Sultan Mehmed II”, Ars
Orientalis, 9, 1973: 103-20.
ATIL, Esin, Süleymanname. The Illustrated History of Süleyman the Mag-
nificent, Washington, 1986.
ATİK, Kayhan, Lütfi Paşa ve Tevârih-i Âl-i Osman, Ankara, 2001.
BAĞCI, S- F. Çağman- Z. Tanındı- G. Renda, Osmanlı Resim Sanatı, An-
kara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2006.
BAHARI, Ebadollah, Bihzad:Master of Persian Painting, London-New
York, 1996.
CANIM, Rıdvan, Türk Edebiyatı’nda Sâkînâmeler ve İşretnâme, Ankara,
1998.
ÇAĞMAN, Filiz, “The Miniatures of the Dîvān-ı Hüseynî and the Influen-
ce of their style”, Fifth International Congress of Turkish Art, (Ed. G. Feher),
Budapest, 1978: 231-259.
ÇAĞMAN, Filiz- Z. TANINDI, Topkapı Sarayı Müzesi İslam Minyatürle-
ri Kataloğu, İstanbul, 1979.
ÇAĞMAN, Filiz- Z. TANINDI, “Manuscript Production at the Kāzarūnī
Orders in Safavid Shiraz”, Safawid Art and Architecture, (Ed. S. Canby),
London, 2002: 43-48.
ÇAĞMAN, Filiz- Z. TANINDI, “Tarikatlarda Resim ve Kitap Sanatı”,
Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler, Kaynaklar-Doktrin-Ayin ve Er-
Ali Şir Nevâyi’nin Kaleminden Nakkaşların Fırçalarına: Türk Dünyası’ndaki
Kültürel ve Sanatsal Mirasın İzleri
387
Gülsen TEZCAN KAYA
kan-Tarikatlar-Edebiyat-Mimari-İkonografi-Modernizm, Haz. A. Yaşar Ocak,
Ankara: TTK Basımevi, 2005:505-529.
ÇAVUŞOĞLU, Mehmet, “Kanuni Devrinin Sonuna Kadar Anadolu’da
Nevayi Tesiri Üzerine Notlar”, Atsız Armağanı, İstanbul, 1976:75-90.
ÇETİNDAĞ, Yusuf, “Ali Şir Nevai’nin Batı Türkçesi Divan Edebiyatına
Tesiri (XVI. yüzyıl sonuna kadar), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara:
Gazi Üniversitesi, 2002.
ÇORUM, Bengi, “Erken Osmanlı Kalem İşlerinden Bir Örnek”, Sanat Ta-
rihi Yıllığı, XV, İstanbul 2002: 27-43.
FETVACI, E. Fatma, “Viziers to Eunuchs: Transitions in Ottoman Ma-
nuscript Patronage, 1566-1617”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Cambridge.
Massachusetts: Harvard University, 2005.
FLEISCHER, Cornell, Tarihçi Mustafa Âlî: Bir Osmanlı Aydın ve Bürok-
ratı (1541-1600), (Çev. Ayla Ortaç), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları,1996.
FUZULÎ, Leylâ ve Mecnun. Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıkla-
malar, (Haz. Muhammed Nur Doğan), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları Kazım
Taşkent Klasik Yapıtlar Dizisi, 2000.
GOESEKE, G., “Die Miniaturen im Dīwān won Mir Alī Shīr Nawā’ī der
Bibliothek der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft in Halle”, Zeitsch-
rift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, c. 1, 1961: 288-307.
İNAL, Güner, Başlangıcından Osmanlılara Kadar Türk Minyatür Sanatı,
Ankara, 1995.
İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), (Çev.
Ruşen Sezer), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
KARATAY, Fehmi, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar
Kataloğu, I, İstanbul, 1961.
LENTZ, T.W- G.D. LOWRY, Timur and Princely Vision, Persian Art and
Culture in the Fifteenth Century, Washington, 1989.
MAHİR, Banu, Osmanlı Minyatür Sanatı, İstanbul: Kabalcı Yayınevi,
2005.
MEREDITH- G.M. OWENS, Turkish Miniatures.The British Museum,
London, 1963.
MINORSKY, V.- J.V.S. WILKINSON, The Chester Beatty Library, A Ca-
talogue of The Turkish Manuscripts and Miniatures, Dublin, 1958.
POLIAKOVA, E. A.-Z. I. RAKHIMOVA, L’Art de la Miniature et la Lit-
terature de’l-Orient, Taşkent, 1987.
PUGACHENKOVA G.- A. KHAKIMOV, The Art of Central Asia, Le-
ningrad, 1988.
Dostları ilə paylaş: |