Umumiy doc

Suyuqlikli manometrik termometrlar
tizimi boshlang‘ich bosim ostida 
suyuklik bilan to‘ldiriladi. Buning uchun simob, ksilol, propil alkogol, metaksilol va 
hokazolar ishlatiladi. Suyuklikli termometrlar uchun bog‘lovchi kapillyarlar uzunligi 
0,6 m dan 10 metrgacha bo‘ladi. Bu termometrlar — 150°S dan 600°S gacha bo‘lgan 
haroratlarni o‘lchashga imkon beradi. 
Termoballon harorati t
0
dan t gacha orttirilganda undagi suyuklik kengayadi, 
ortikcha hajm kapillyarga va monometrik prujinaga ta’sir etadi. Broq, termoballon va 
kapillyar qattiqligi monometrik prujinanikidan anchagina ko‘p, shuning uchun, tizim 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

48
hajmining orttirilishi monometrik prujina hajmining o‘zgarishi hisobidan bo‘ladi. 
Monometrik prujinaning deformasiyalanishi natijasida uning erkin uchi siljiydi. 
Suyuqlik uchun harorat ta’sirida o‘zgargan bosimni quyidagi tenglama orqali 
topish mumkin: 
t
P
∆
⋅
=
∆
µ
β
(2.15) 
bu erda, 
∆
R — berilgan bosimning o‘zgarishi, N/m
2
; 
β
 — berilgan suyuklikning xajmiy kengayish koeffisienti, 
град
1
; 
∆
t - haroratning o‘zgarishi, °S; 
μ
 – berilgan suyuqlik xajmining kamayish koeffisienti, m
2
/N. 
Termoballondan siqib chiqariladigan ortikcha suyuqlik hajmi quyidagi 
tenglama yordamida hisoblanishi mumkin: 
)
)(
3
(
0
0
t
t
a
V
V
−
−
=
∆
β
(2.16) 
bu erda, V
0
 — t
0
 haroratda termoballondagi suyuqlik xajmi; a — termoballon materiali 
chizikli kengayishining temperatura koeffisienti; 
β
 — suyuklik hajmiy kengayishining temperatura 
koeffisienti. 
(2.16) tenglamadan ko‘rinadiki, qizdirishda suyuqlik hajmining o‘zgarishi 
haroratning chiziqli funksiyasidan iborat ekan. SHuning uchun, suyuqlikli 
termometrlarning shkalasi gazli termometrniki kabi tekis bo‘ladi. 
Termometrdagi suyuqlik qaynab ketmasligi uchun undagi boshlang‘ich bosim 
1,47...4,96 mN/m
2
(15...50 kg/sm
2
) gacha bo‘lishi mumkin. 
Ta’kidlab aytamizki atrof - muhit haroratining o‘zgarishidan kelib chiqadigan 
xatolik suyuqlikli termometrlarda gazli termometrlarga qaraganda katta. Bu xatoliklar 
gazli termometrlar uchun hisoblanadigan tenglamalar bo‘yicha hisoblanaveradi. 
Kapillyar haroratining o‘zgarishida ayniqsa katta xatoliklar yuzaga keladi. SHuning 
uchun, kapillyarning uzunligi katta bo‘lganda kompensasion qurilmadan foydalanish 
zarur. 
Suyuqlikli termometrlarda termoballonning manometrga nisbatan balandligi 
bo‘yicha turlicha joylashishidan kelib chiqadigan xatolikni ham e’tiborga olish lozim. 
Bu xatolikni, asbobni o‘rnatgandan keyin, nolni to‘g‘rilash hisobiga kompensasiya 
qilish mumkin.