46
chiziqli munosabat o‘rnatuvchi SHarl qonuniga asoslangan:
[
]
)
(
1
0
0
t
t
P
P
t
−
+
=
β
(2.10)
bu erda, R
0
va R
t
— gazning 0 va t haroratlardagi bosimi;
β
—gaz kengayishining termik koeffisienti; t
0
va t —
°S da berilgan boshlang‘ich va oxirgi haroratlar
.
Termometr shkalasi tekis, bu esa uning afzalligi hisoblanadi.
Haroratlar farqi tufayli bosimning o‘zgarishi quyidagi ifodadan aniqlanadi:
)
(
0
0
0
t
t
P
P
P
P
t
−
=
−
=
∆
β
(2.11)
Gaz bilan to‘ldirilgan termometr tizimidagi boshlang‘ich bosim:
)
(
0
0
t
t
P
P
−
∆
=
β
(2.12)
Termometr tizimidagi boshlang‘ich bosim katta bo‘lgani uchun atmosfera
bosimining asbob ko‘rsatishiga bo‘lgan ta’siri juda kam, shuning uchun, uni amalda
hisobga olmasa ham bo‘ladi.
Atrof muhit haroratining +20°S dan chetga chiqishi o‘lchashda
xatolik paydo
bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Bu xatolikni kuyidagi tenglamadan hisoblab chiqish
mumkin:
)
(
0
t
t
v
v
t
M
б
M
M
−
=
∆
(2.13)
bu erda, v
m
— manomstrik prujinaning hajmi; v
b
— termoballonning hajmi; t
m
— manometr atrofidagi °S da
berilgan harorat; t
0
— asbob darajalangan vaqtdagi harorat (20°S)
Kapillyar naycha isishidan kelib chikqan xatolik:
)
(
0
t
t
v
v
t
к
б
к
к
−
=
∆
(2.14)
bu erda, v
k
— kapillyar naychannng hajmi; t
k
— kapillyar atrofidagi °S da berilgan harorat.
Termoballon hajmi termometr germetik (yopiq) tizimi hajmining 90% ini
tashkil etadi. Termoballon, kapillyar va prujinalarning nisbiy hajmlari to‘g‘ri
tanlangan tarzda kapillyarlari 40
m
uzunlikdagi termometrlar
haroratni
kompensasiyasiz etarli darajada aniq o‘lchay oladi. Kapillyar juda ham uzun bo‘lsa,
tsrmoballonning kerakli hajmi haddan tashqari kattalashadi, natijada asbobning
issiqlik inersiyasi oshib ketadi.
Hamma hollarda, ayniqsa, ishlatish vaqtida
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
47
manometrik prujina va kapillyar naychani atrofidagi qizigan buyumlar ta’siridan
ehtiyot qilish zarur. Ba’zan harorat o‘zgarishidan kelib chiqadigan xatolikni
kompensasiya qilish uchun manometrik prujinaning
uzatuvchi mexanizmi ichiga
o‘rnatilgan bimetall spiral ko‘rinishidagi kompensasion qurlmadan foydalanadi.
Bimetall spiral monometrik prujina haroratini o‘lchashda asosiy prujinaga nisbatan
teskari yo‘nalishda harakat qiladi.
Atrof-muhit havo haroratini o‘zgarishi kapillyarda va manometrik prujinada
ish-moddasining kengayishga ta’sir qiladi. Bu
hol termotizim bosimini va
termometrning ko‘rsatishini xam o‘zgartiradi. Bu ta’sirni kamaytirish uchun prujina
va kapillyar ichki hajmining termoballon hajmiga nisbatini kamaytirishga harakat
qilinadi. Buning uchun termoballon uzunligi yoki uning diametri orttiriladi. Gazli
manometrik termometr termoballonining uzunligi 500
mm dan ortmasligi lozim,
termoballon diametri ushbu: 5, 8, 10, 12, 16, 20, 25 va 30 mm qatordan tanlanadi.
Kapillyar uzunligi 0,6 dan to 60 m gacha bo‘lishi mumkin.
Maxsus tayyorlangan gazli manometrik termometrlar 0°S dan past haroratlarni
o‘lchash uchun ham qo‘llaniladi.
Masalan, vodorod gazli termometr —250
0
S gacha, geliylisi esa —267°S gacha
haroratlarda ishlatilishi mumkin.
Gazli manometrik termometrlarning o‘ziga xos kamchiliklaridan biri, ularning
issiqlik inersiyasining kattaligidir. Buning sababi termoballon devorlari bilan uni
to‘ldirgan gaz o‘rtasidagi issiklik almashish koeffisientining kichikligi va gazning
issiqlik o‘tkazish qobiliyatinint kamligidir.
Dostları ilə paylaş: