Umumiy doc

Эркин
 
тушувчи
 
шарчали
 
автоматик
 
вискозиметрнинг
 
схемаси
. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

259 
Suyuqlik oqimi zoldir 1 ni boshlang‘ich holatga shesternyali nasos 2 
yordamida ko‘taradi. Bu shesternyali nasos elektr dvigatel 3 ga ega. Zoldirni 
ko‘tarish bilan birga nasos suyuqlikdan namuna olib, uni sinaydi. Zoldir yuqorigi
cheklovchi to‘rga etgach, nasos to‘xtaydi, zoldir harakatsiz muhitda erkin pastga 
tushadi. Induksion g‘altaklar 7 orqali zoldirning belgilangan yo‘l 
l
dan o‘tish vaqti 
hisoblanadi. Zoldirning induksion g‘altaklardan o‘tishida nomuvozanatlik signallari 
hosil bo‘ladi va bu signal elektron kuchaytirgich 6 orqali kuchaytiriladi.
SHesternyali nasosning avtomatik ravishda ulanishi va vaqtning hisoblanishi rele
bloki 4 va o‘lchash asbobi 5 yordamida bajariladi. 
Asbobning o‘lchash chegaralari induksion g‘altaklar orasidagi masofa 
l
va 
zoldir diametrining o‘zgarishi bilan tanlanadi. Bunday asboblarda 100 Pa
∙
s 
chegaradagi suyuqlik qovushoqligini o‘lchash mumkin. Asboblarning o‘lchash 
aniqligi ±2%. 
Rotasion viskozimetrlar 
Suyuqliklar qovushoqligini o‘lchashda hamda ularning reologik xususiyatlarini 
o‘rganishda 
rotasion 
viskozimetrlardan 
foydalanish 
qulay. 
Bu 
asboblar 
tekshirilayotgan suyuqlik hosil qiluvchi qarshilik momentlari va aylantiruvchi 
momentlarni o‘lchashga asoslangan. 
Qovushoq suyuqlikda jism aylanganida qovushoqlik qarshiligi teskari ta’sir 
etuvchi moment hosil qiladi. Agar jism doimiy tezlik bilan aylansa, bu moment 
suyuqlik hosil qiladigan aylantiruvchi momentga teng va dinamik qovushoqlikka 
mutanosib bo‘ladi: 
M=K
∙μ∙
ω
, (6.50) 
bu erda M — aylantiruvchi moment, Nm; K — asbob doimiysi; 
μ
— dinamik 
qovushoqlik, Pa
∙
s; 
w
— aylanuvchi jismning burchak tezligi, 1/s. 
Rotasion viskozimetrlar aylanuvchi jism shakli va aylantiruvchi momentni 
o‘lchash usuliga ko‘ra bir-biridan farq qiladi. Boshqa asboblarga nisbatan koaksial 
silindrli, aylanuvchi jism va tahlil qilinayotgan suyuqlikka cho‘ktiriladigan 
aylanuvchi parallel diskli asboblar ko‘proq ishlatiladi. 6.46 - rasmda rotasion 
viskozimetr turlarining prinsipial sxemalari ko‘rsatilgan. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

260 
Koaksial silindrli viskozimetr (6.46-rasm, a) tashqi silindri tahlil qilinayotgan 
suyuqlik bilan to‘ldirilgan ikki silindrdan iborat. Tashqi silindr 2 o‘zgarmas tezlik 
bilan aylanganda dvigatel 1 ta’sirida suyuqlik stasionar aylanish holatiga keladi va 
aylantiruvchi momentni ichki silindr 3ga uzatadi. Bu silindrni tinch holatda saqlash 
uchun silindrga kattaligi teng, lekin teskari ishorali kuch momenti ta’sir qilishi 
kerak. Bu kuch, rasmda ko‘rsatilganidek, kalibrlangan yuk 4 yordamida hosil 
qilinadi. 
Laminar harakatda kuch momenti bilan ko‘rilayotgan suyuqlikning 
qovushoqligi quyidagicha bog‘langan 
2
2
2
2
r
R
r
R
w
l
M
−
⋅
⋅
⋅
⋅
=
µ
π
, (6.51) 
bu erda, M — kuch momenti, N • m; l — ichki silindrning uzunligi, m; w — tashqi silindr aylaniishining 
burchak tezligi, 1/s; R va g — tashqi va ichki silindrlarning radiusi, m. 
Viskozimetrlarning tashqi va ichki silindri harakatsiz bo‘ladi. 
Tekshiriladigan suyuqlikka cho‘ktiriladigan aylanuvchi jism (6.46- rasm, b) 
sharsimon yoki silindrik rotor 1 kabi ishlaydi. Bu rotor dvigatel 2 yordamida 
o‘zgarmas aylanishlar chastotasi bilan aylantiriladi. Suyuqlikning rotor aylanishiga 
ko‘rsatilgan qarshiligi maxsus qurilma 3 yordamida o‘lchanadi. 
Aylanuvchi diskli viskozimetr (6.46- rasm, v) tekshirilayotgan suyuqlikka 
cho‘ktirilgan ikki parallel disk 2 va 3 dan iborat. Disk 2 dvigatel 1 yordamida ravon 
aylanadi. Tekshirilayotgan suyuqlikning qovushoqlik xususiyati tufayli disk 3 ga 
6.46 – 
расм
.