Umumiy yer bilimi



Yüklə 380,23 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə35/36
tarix17.06.2023
ölçüsü380,23 Kb.
#117571
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   36
Umumiy yer bilimi

R E J A 
 
1. Geografik kobikning inson tomonidan uzgartirilishi. 
2. Geografik muxit xakida tushuncha. 
3. Atrof-muxit monitoringi. 
Insonning paydo bulishi Yerning geografik kobigi tarakkiyotida eng muxim 
vokealardan biridir chunki inson uzining xujalik faoliyat natijasida yer shari 
geografik kobigini uzgartiradi. Odam ancha tarakkiy etgan odamsimon maymunlar 
paydo bulgan degan fikrlar mavjud. Dastlabki odamlar odamsimon maymunlarning 
Astro lopitiklar turidan paydo bulgan. Bu jarayon miloddan taxminan 4 mln yil 
ilgari sodir bulgan. 
Avstolopiteklar geografik muxitga moslashuvi natijasida navbatdagi muxim 
boskich «XOMO EREKTUSNI» (kaddi rostlagan odamni) vujudga keltirgan. 
Bunday odamning suyaklari 18921 yil Yava orolida topilgan, uni pitenkontrop deb 
ataladi.
Pitekontropning biologik tipi turli tarakkiyot boskichlaridan utib sinantrop 
odam va neondertal odamdan utib taxminan 1 mln yil ilgari xozirgi odam tipi 
vujudga kelgan. 
Tabiiy sharoit ta'sirida Yer sharining turldi joylarida yashagan odamlar 
tashki kiyofasi jixatidan bir birlaridan fark kila boshlaganlar, ya'ni irklar paydo 
bulgan. 
Uning axolisi 3 ta asosiy irkka bulinadi. Bu 3 irk vakillari anotomik-
fiziologik jixatdan bir birlaridan fark kilmaydilar xar xil irk vakllarining chatishish 
natijasida oralik irklar paydo bulgan. 
YEVROPOID IRKI. Sovuk va kuyosh radiasiyasi uncha kuchli bulmagan 
joylarda yashagan xalklarning badani ok, burin kataklari kichik, ya'ni sovuk iklim 
sharoitida sekin nafas olishiga moslashgan. Yevropoid irki ikkita kichik irkka 
bulinadi. 
A) shimoliy irk – Skandinaviya yarim orolidagi va Boltik dengizi atrofida 
yashovchi odamlar shimoliy irkka kiradi. 
B) janubiy kichik irkka esa Xindiston, Afgoniston, Urta Osiyo, Kavkaz, Urta 
dengiz atrofi va Urta Yevropada yashaydigan kora sochli odamlar yashaydi.
MONGOLOID IRKI. Yer sharining kuruk, issik, seroftob, xamda kattik 
shamol esadigan chang tuzonli xududlarda yashashga moslashib tanalari sarik, 
kuzlari kisik buladi. Bu irk xam ikkita kichik irkka bulinadi. 
A) Osiyo kichik irkiga – Urta Osiyo, Mongoliya, Xindixitoy, Indrneziyada
yashovchi xalklar xxamda Buryatlar, Yakutlar, tuvalar, evenklar, chukchalar, 
eskimoslar, va boshkalar kiradi. 
B) Amerika kichik irkka esa indeyslar kiradi. 


60 
NEGROID IRKI. Yer sharining yil buyi issik, senam, kuyosh radiasiyasi 
intensiv bulgan yerlarda kora tanli, jingalak sochli keng burunli, kalin labli 
odamlar yashaydi. Bu irkka kiruvchi odamlarning tanasida pigmentlar kup bulib
pigmentlar kishilarni kuyoshning ultrabinafsha nurlaridan saklaydi. Sochning 
jingalakligi esa boshning oftobdan xaddan tashkari kizib ketishidan saklaydi. Bu 
irk xam ikkita kichik irkka bulinadi.
A) Afrika kichik irki. 
B) Okeaniya kichik irki. 
Kishilik jamiyatining tarakkiyoti muxit bilan chambarchas boglik. Inson 
tabiatning bir kismi bulib, unda yashaydi va yashashi zarur bulgan barcha 
narsalarni tabiatdan oladi. Kishilik jamiyati tarakkiyotida geografik muxitning 
rolini belgilashda bir biriga karama karshi ikki okim mavjud. 
Indialistik okim tarafdorlari, kishilik jamiyati tarakkiyotida geografik muxit 
xal kiluvchi kuch deb karaydilar. Ularning fikricha kishilarning turmushi, axloki, 
va xatto jamiyat tuzish formasi xam geografik muxitga boglik. Bu nazariya 
geografik determinzm deyiladi. 
Dialktik materialistik okim tarafdorlari esa geografik muxit jamiyat 
rivojlanishida doimiy va zaruriy shartlardan biri bulib, uning tarakkiyotiga ta'sir 
etadi, lekin jamiyatning iktisodiy, siyosiy tuzumi, xarakterini belgilay olmaydi deb 
xisoblaydilar. 
Geografik muxit kishilik jamiyatiga ta'sir etib uning tarakkiyotini 
sekinlashtirish yoki tezlashtirish mumkin. M: iklim sharoiti kulay, tuprogi 
unumdor yerlarida iklimi sovuk, tuprogi kam unum yerlarga nisbatan 
dexkonchilikni rivojlantirish kulay. 
Inson tabiatga ta'sir kursatadi. Bu ta'sir darajasi kishilik jamiyatining 
tarakkiyot darajasiga boglik. 

Yüklə 380,23 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   36




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə