Uşaq və GƏncləRİn kitabxana-informasiYA

ədəbiyyatın  mütaliəsini sərbəst  sorğu və fəaliyyət 

tələbatı  kimi  başa  düşülür.  Artıq  bu  illərdə 

mütaliənin 

məqsədi 

tədricən 

fəqrlənməyə 

başlayır.Onlar  bədii  ədəbiyyatı  həm  də  sevinc 

mənbəyi 

olduğunu  dərk  edirlər.Şəxsi  təhsil 

mütaliəsinin  həyatı  əhəmiyyətini  kifayət  qədər 

dərindən  başa  düşmürlər.Bu  baxımdan  bədii 

ədəbiyyatı  mütaliə  etməyin  məqsədini  idraki  və 

əyləncə  xarakterində  dərk  edirlər.  Beləliklə, 

yeniyetmə  yaşlı  oxucular  mütaliəni,xüsusilə  bədii 

ədəbiyyatın  mütaliəsini  qeyri-ciddi  məşğuliyyət 

kimi  başa  düşülür.Əlbəttə,bu  cür  qeyri-ciddi 

məşğuliyyət kimi qəbul edilən mütaliə cəhti olur. 

  

Bütün  bunlara  istinad  edərək  bu  nəticəyə 

gəlir  ki,kitabxanaçılar  məhz  yeniyetməlik  yaşında 

olan oxucuların  mütaliə səthi  münasibətlərinə  qarşı 

pedaqoji 

cəhətdən 

mübarizə  aparmalı,konkret 

nümunələrlə  onlarda  şüurlu  və  məqsədli  mütaliə 

vərdişi aşılamağa çalışmalıdırlar. 

 

 

  

Əgər  V-VI  sinif  şagirdlərini  bədii  əsərdəki 

həmyaşıdlarının  qəhrəmanlığı  cəlb  edirsə,VII-VIII 

sinif  şagirdlərini  kitablarda  yaşlı  qəhrəmanların 

---

fəaliyyəti,əxlaqi keyfiyyətləri maraqlandırır.  

  

Məsələn,bugünki yeniyetmələri,xüsusilə VII-

IX  sinif  şagirdlərini  Azərbaycan  ədəbiyyatında  İsa 

Hüseynovun”Yanar 

ürək”, 

Əlisa 

 

Nicatın 

“Qızılbaşlar”,Salam 

Qədirzadənin 

“Sevdasız 

aylar”,”Qış  gecəsi”əsəridir.Bu  əsərdə  yeniyetmələri 

qəhrəmanların 

əsasən  əxlaqi  keyfiyyətləri,öz 

hərəkətlərinə  ciddi  münasibətləri  düşündürür.Çünki 

yeniyetməliuk  yaşı  dövründə  özünündərketmənin 

inkişafı  ilə  əklaqədar  olaraq  əxlaqi  ideal  haqqında 

təsəvvür  formalaşır,həm  öz  hərəkətlərini,həm  də 

başqalarının  hərəktlərini  qiymətləndirməyə  xüsusi 

diqqət yetirirlər. 

Bütün  bu  xüsusiyyətləri  bilən 

kitabxanaçıhəmin 

xüsusiyyətlərin 

səmərəli 

cəhətlərini  inkişaf  etdirməyə,zərərli  tərəfini  düzgün 

istiqamətə yönəltməyə çalışmalıdır.  Yeniyetmə 

yaşlı məktəblilər arasında 14 yaşlı məktəblilərin də 

bir  oxucu  kimi  özünə  məxsus  cəhətləri,xarakterik 

xüsusiyyətləri 

vardır.Pedaqogikaya 

və 

psixologiyaya  dair  dərsliklərdə  qeyd  edilir  ki,  14 

yaşlı  məktəblilər  bir  oxucu  tipi  olmaq  etibarilə 

lazımi səviyyədə öyrənilməmişdir. Ümumiyyətlə,14 

---

yaşlı  məktəblilərin  psixoloji  xüsusiyyətləri  və 

mütaliəyə 

münasibətlərində 

çoxcəhətlik 

və 

mürəkkəblik  hiss  olunur.Bu  dövrün  qeyd  olunan 

cəhətlərini 

hər 

şeydən 

əvvəl 

onların 

yeniyetməlikdən ilk gəncliyə keçid dövrü olması ilə 

izah edirlər.Onlarda yeniyetməliyin bir sıra ənənəvi 

xüsusiyyətləri  davam  etməklə  bərabər,gəncliyin  bir 

sıra xarakterik cəhətləri təzahür edib formalaşmağa 

başlayır.Bu,onunla  izah  olunur  ki,yeniyetməliyin 

özünüdərketmə,öz  mənliyi  başa  düşüb  müdafiə 

etmək xüsusiyyəti qalmaqla bərabər ilk gəncliyə xas 

olan,xarici aləmi,ətraf  mühiti dərk etmək və burada 

özünə  müəyyən  mövqe  və  yer  seçmək,öz  baxışları 

və 

əqidəsi 

üçün 

dayaq 

axtarmaq 

meyli 

yaranır.Onlarda  ictimai  fəallıq,vətənpərvərlik  hissi 

güclənir.İctimai  fəaliyyətə  münasibətində  müsbət 

dəyişiklik yaranır.  14  yaşlı  yeniyetmələr  əvvəlki 

yaşlarındakına nisbətən öz gələcək taleləri haqqında 

daha  çox  düşünürlər.Buna  müvafiq  olaraq  əvvəlki 

yaşlardakı 

maraqların,meyillərin 

və 

məşğuliyyətlərin çoxtərəfliliyi azalır,konkretləşir.Bu 

cəhət onların mütaliəyə münasibətlərində  də özünü  

---

aydın hiss etdirir.    14-15  yaşlı  yeniyetmələrdə 

peşə  haqqında  təsəvüürlər,meyllər  və  maraqlar 

formalaşır.Yeniyetmələrin 

peşə 

haqqında 

maraqlarının  təşəkkül  tapıb  formalaşmasında  bier 

tərəfdən  ailə  və  məktəb,digər  tərəfdən  isə  başqa 

amillər  öz  təsirini  göstərir.Qeyd  etdiyimiz  14-15 

yaşlarda  yeniyetmələr  hansı  peşənin  yaxşı,hansının 

pis  olması,hansı peşənin  yüngül,hansının ağır,hansı 

peşəyə  çox  və  hansı  peşəyə  az  ehtiyac  olması 

üzərində düşünür.  Təəssüflər  olsun  ki,hazırdakı 

bazar  iqtisadiyyatı  deyilən  bir  dövrdə  bu  yaşlı 

yeniyetmələri  ən  çox  hansı  sahədə  pul  qazanmaq 

olar 

problemi 

daha 

çox 

düşündürür.Xüsusilə,yeniyetmələr 

hal-hazırda 

“ticarətə”  daha  çox  meyl  edirlər.Əlbəttə,bu  hal 

keçici  xarakter  daşıyır.Respublikamızda  iqtisadi 

vəziyyəti qaydaya düşəcəyi vaxt bütün təlim-tərbiyə 

prosesində  ,eləcə  də  yeniyetmə  yaşlıların    peşə 

marağında  köklü  müsbət  dəyişiklik  baş  verəcəkdir.

 Bütün  bu  məsələrin  həllində  peşə  haqqında 

fikirlərin  dürüstləşməsində,müvafik  peşələrə  maraq 

və 

məhəbbət 

tərbiyə 

etməkdə 

ədəbi 

---

müzakirələr,müxtəlif  peşə  sahibləri  ilə  görüşlər 

böyük  əhəmiyyət kəsb edir.Peşə seçməklə əlaqədar 

kitabxanada  təşkil  edilən  disputlar  yeniyetmələru 

əmək  adamlarına  hörmət  ruhunda  tərbiyə  etməklə 

sevdiyi  və  maraqlandığı  peşə  barədə  daha  çox  şey 

bilməkdə və  bu barədə müəyyən əqidəyə gəlməkdə 

mühüm  rol  oynayır.Bu  cür  tədbirlərdə  həm  də  nə 

oxumaq,necə  oxumaq  barədə  söhbət  gedir.Müxtəlif 

mövzularda ədəbiyyatın icmalı verilə bilər.   

 Yeniyetmə yaşlı məktəblilərin mütaliələrinin özünə 

məxsus cəhətlərindən biri də onların tədris fənlərinə 

seçim  münasibəti  bəsləmələridir.Belə  ki,onlar 

gələcəkdə  hansı  sahədə  mütəxəssis    olmağa 

hazırlanırsa,bununla  əlaqədar  fənlərə  daha  çox 

maraq  göstərir.Lakin,bu  meyl  o  qədər  də  davamlı 

xarakter  daşımır.Belə  ki,dərs  deyilən  müəllimin  

biliyindən,şəxsi  keyfiyyətlərindən,həmin  müəllimə 

yetiyetmənin  münasibətlərində,aldığı  qiymətdən 

asılı  olaraq    bəzən  bir  dəqiqə    maraq  artdığı  halda 

digər 

fənnə 

olan 

maraq 

tamamilə 

zəifliyir.Yeniyetmələrdə 

peşə 

maraqlarının 

təşəkkülü  ilə  əklaqədar  olaraq    onlar  bəzi  fənlər  

---