V. Q. QƏDĠrov

 
173 
Tədqiq  edilən  ərazi  üzrə  qurulmuĢ  üst  TəbaĢir  horizontunun 
üçölçülü xəritəsində bu çöküntülərin səthinin çox mürəkkəb relyefə 
malik  olması  müĢahidə edilir  (Ģəkil  6.15).  Tərsdəllər  strukturunun 
Ģimalından  Ģimal-qərb  istiqamətində  mürəkkəb  formalı  sinklinal 
(dərə)  uzanmıĢdır.  Palantökən  və  Ceyrançöl  sahələri  arasında  bu 
dərə  çox  geniĢlənmiĢdir.  Bu  dərədən  Ģimalda  və  cənubda  bir  sıra 
lokal  qalxımların  varlığı  müĢahidə  olunur.  Sahədə  aĢkar  edilmiĢ 
lokal qalxımların təsviri yuxarıda verilmiĢdir. 
 
 
     6.2. Sabirabad-Kürdəmir qalxımlar zonasında 
                   aĢkar edilmiĢ lokal strukturlar 
 
Bu  zona  TalıĢ-Vəndam  qravitasiya  maksimumları  zonasının 
mərkəz hissəsini əhatə edir. Burada müxtəlif illərdə geofiziki üsul-
larla  (seysmik,  qravi-maqnit)  Qaracalı  (1968),  Qarabucaq  (1975), 
Carlı (1973), Sor-sor (1973), Müsüslü  (1975) və d. strukturlar aĢ-
karlanmıĢ,    bəziləri  qazımaya  daxil  edilmiĢdir  [65].  Qalxımlar  zo-
nasının mərkəzi hissəsində, Carlı strukturunun cənub və cənub-Ģər-
qində 360 km² sahədə 1978-ci ildə Geofizika ETĠ tərəfindən aparıl-
mıĢ  qravimetrik  və  maqnitometrik  tədqiqatlar  nəticəsində  geoloji 
quruluĢu öyrənilmiĢ Mezozoy çöküntülərinin səthi  üzrə  yeni  lokal 
qalxımlar aĢkar edilmiĢ, onların plan vəziyyəti, hipsometrik səviy-
yələri müəyyənləĢdirilmiĢdir. AlınmıĢ geofiziki məlumatların inter-
pertasiyası nəticəsində lokal qravi-maqnit anomaliyaların paylanma  
xüsusiyyətləri  analiz  edilmiĢ,  bir  çox  halda  müsbət  qravitasiya  və 
maqnit  anomaliyalarının  üst-üstə  düĢdüyü  müəyyənləĢmiĢ  və  bu-
nun əsasında Mezozoy çöküntülərində qalxımın varlığı və bu sahə-
də vulkanogen süxurların intiĢar etdiyi göstərilmiĢdir [16, 72].  
Qravimetrik  məlumatlar  əsasında  tədqiq  olunan  sahə  üzrə 
Mezozoy  çöküntülərinin  səthini  əks  etdirən  struktur  xəritə  qurul-
muĢdur (Ģəkil 6.16). Bunun üçün 6.1 cədvəlindəki korrelyasiya ası-
lılığından istifadə olunmuĢdur. Bu xəritədə Carlı stukturundan cə-
nub-Ģərq  və  Ģərq  istiqamətlərdə   yeni  lokal  qalxımlar  öz  əksini  

---

 
174 
 
 
 
ġ
ək
il 6
.1
6
. 
Qr
av
im
etr
ik
  
m
əlu
m
atlar
a 
gö
rə
 ü
st T
əb
aĢir 
çö
kü
ntü
lə
rin
in
 s
əth
i ü
zr
ə 
str
u
k
tu
r 
x
ər
it
ə 
(Sab
ir
ab
ad
 -
 Kü
rd
əm
ir
 q
alx
ım
lar
 zo
nasın
ın
 m
ərk
əz
 h
is
sə
si)
 
1
-ü
st
 T
əb
aĢi
r 
çö
kü
nt
ül
ər
in
in
 s
ət
h
in
in
 i
zo
h
ip
sl
ər
i;
 2
- 
q
ra
v
i-
ma
q
n
it
 p
ro
fi
ll
ər
; 
3
- 
q
ra
v
i-
ma
q
n
it
 m
əl
uma
tla
ra
 g
ör
ə 
te
k
to
n
ik
 x
ətl
ər
; 
4
- 
ax
ta
rı
Ģ-
k
əĢf
iy
ya
t q
uy
ul
ar
ı;
 5
- 
lo
ka
l q
al
xı
ml
ar
: 1
- 
A
xt
aç
ı; 
2-
  
ġmQ
 A
xt
aç
ı; 
3-
 ġ
mġ
 A
xt
aç
ı; 
4-
 ġ
m
 A
xt
aç
ı; 
5-
 ġ
m
Q
 Ə
rə
b
qu
ba
lı;
   
  
 
6
- 
Q
 Ə
rə
bq
ub
al
ı; 
7-
 Ər
əb
qu
ba
lı.
 
 
 

---

 
175 
tapmıĢdır.  Bu  qalxımlar  Ģərti  olaraq  Axtaçı,  ġimal-Qərbi  Axtaçı, 
ġimal-ġərqi Axtaçı, Ərəbqubalı, Qərbi Ərəbqubalı adlandırılmıĢdır. 
Sahə  çoxsaylı  qırılmalarla  ayrı-ayrı  bloklara  bölünmüĢdür. 
Birinci  üç  sahə  ikincilərdən  Ģmq-cĢ  istiqamətdə  uzanan  qırılma 
zonsı  (qraben  və  ya  dar  sinklinal)  ilə  ayrılmıĢdır.  Ərəbqubalı 
strukturundan  baĢqa,  aĢkar  olunmuĢ  bütün  qalxımlar  Ģmq-cĢ 
istiqamətindədir. Ərəbqubalı strukturu isə uzanma oxu tağ hissədən 
Ģimal və cənub-Ģərq istiqamətdə  yerləĢməklə asimmetrik qırıĢıqlıq 
əmələ gətirir. Qalxımın tağ hissəsi 3000 m dərinliyə uyğun gəlir və 
eninə qırılma ilə 2 bloka bölünmüĢdür. ġərq blok 100-200 m enmiĢ 
vəziyyətdədir.  Qırılmadan  Ģərqə  doğru  Mezozoy  çöküntülərinin 
səthinin  kəskin  enməsi  müĢahidə  edilir.  Bu  qalxım  böyük  yatım 
bucaqlı  Ģərq  qanadda  vulkanogen  süxurların  inkiĢaf  etməsi  ilə 
səciyyələnir. Vulkanın kökü isə qırılmanın altına rəsadüf edir. 
Axtaçı, ġmQ. Axtaçı, ġmġ. Axtaçı qalxımlarının tag hissələri-
nin dərinlikləri 3000-3500 m təĢkil edir. Bu qalxımlar da bir-birin-
dən Ģmq-cĢ istiqamətli qırılmalarla ayrılır. 
AĢkar  edilmiĢ  lokal  qalxımlar  ağırlıq  qüvvəsi  sahəsində    1-  
1,5  mQal  anomaliyalarla  əks  olunurlar.  Həmin  sahələr  daxilində    
60-80 nTl lokal maqnit anomaliyaları da müĢahidə edilir. Ümumiy-
yətlə,  maqnit  kəĢfiyyatı  məlumatları  bu  rayonda  geomaqnit  sahə-
sinin  intensivliyinin  450-500  nTl  və  daha  artıq  olduğunu,  rayonda 
maqnitoaktiv  vulkanogen  süxurların  geniĢ  yayıldığını  göstərir. 
Ağırlıq  qüvvəsi  anomaliyalarının  paylanma  xüsusiyyətlərinə  görə  
məlum  olur  ki,  Carlı  qalxımı  üzərində  Buge  anomaliyasının  qiy-
məti  ≈  32  mQal  olduğu  halda,  ondan  cənub  istiqamətdə  artaraq, 
Axtaçıda  ≈ 36 mQal, Sabirabad və Saatlıda isə ≈ 40 mQal-a çatır. 
Carlı sahəsindən (4, 6 və 10 saylı quyulardan) cənuba doğru aĢkar 
olunmuĢ  qalxımların  dərinlikləri  də  nəzərə  çarpacaq  dərəcədə 
azalır.  Quyu  məlumatları  da  Carlı  sahəsindən    Saatlı  qalxımına 
doğru  Mezozoy  kompleksinin  səthinin    ≈  500-800  m  qalxdığını 
göstərir.
 
 
 

---