V. V. Bartold rahbarligida Turkiston havaskor-arxeologlar to‘garagi 1895-1917 yillarda faoliyat ko‘rsatgan

Daryolisoy yodgorliklari qadimgi Zarafshon daiyosining eng
qadimgi o'zanlardan biri — Darvoiisoy bo‘ylaridan topilgan makonlar
hisoblanadi. Daryolisoy sohillaridan ilk neolit davriga oid qirg‘ichlar,
tarashlagichlar, paraqalar va trapetsiyalar topilgan. Bu erdan boshqa
joylarga xos boMmagan o ‘ziga xos shoxdor trapetsiyalar topildi.
Makondan naqshli sodda sopol idishlarining parchalari ham topilgan.
Neolit davri odamlari daiyo sohilida makon qilib. baliqchilik, ovchilik
bilan shug‘ullanganlar.
Neolit davri yodgorliklari Qizilqumning Chinkeldi, Echkilisoy, Xo ‘ja
Gumbaz, Qoraqat degan joylardan ham topilgan. U joylardan topilgan
arxeologik manbalar Daryolisoy topilmalariga o'xshash boMganligi
sababli uni Daryolisoy tipidagi ilk neolit davri yodgorliklari qatoriga
kiritadilar.
J on b o s -4 makoni Oqchadaryo qirg‘oqlaridan topilgan. Uni
S.P.Tolstov rahbarligidagi Xorazm arxeologik ekspeditsiyasi a ’zolari
o‘rgangan. Makondan chaqmoqtoshdan yasalgan mehnat qurollari,
sopol parchalari. hayvon va baliq suyaklari bilan birga katta chayla
qoldigi ham topilgan. Chaylada neolit davrida yong'in boMganligi
aniqlangan. U qalin loyqa ostida qolgan.
Chayla yarim ertoMa shaklida boMib. uning maydoni 290kv.m (24m
x 17m) boMgan. U yog‘och ustun, sinchlar bilan koMarilgan. Uning
tomiga ko'ndalang yog'ochlar tashlanib, usti qamish bilan yopilgan.
Chayla sathining ko‘p joylaridan katta—kichik chuqurchalar topilgan. Bu
ustun va sinchlar o'rnatilgan chuqurchalar boMgan. Chayla oMtasida
katta markaziy o'choq qoldigM, uning atroflaridan esa. lOOga yaqin
mavda o'choqlar qoldigM. chayla atrofidan esa kul, kuygan qamish va
yog‘och qoldiqlari topilgan. S.P.Tolstov hisobiga ko’ra. bu erda 120—
125 odam yashagan. Jonbos-4 katta urug‘ jamocning makoni boMgan.
Tolstov manzilgohini A.V.Vinogradov Jonbos—4 makoniga yaqin
joydan topgan va ustozi S.P.Tolstov sharafiga ≪Tolstov manzilgohi≫
nomini bergan. Tadqiqotlar natijasida makonning rivojlangan neolit
davriga to’g'ri kelishi va mil.avv. IVming yilliklarga oid ekanligi
aniqlandi.
Makondan ikkita xona qoldig'i topilgan bo'lib, ulardan birining
maydoni 1 10-120kv.m. Xonaning konussimon tomi avval qamish.
so'ngra daraxt qobig'i bilan yopilgan. Xonadan ustun qoldiqlari va
o'choq izlari aniqlandi. Makondan chaqmoqtoshdan ishlangan mikrolit
qurollar. kamon o ‘q uchlari, turli xil suyak qurollar - garpunlar,
qarmoqlar. ignasimon uchli qurollar, ignaiar, silliqlanib ishlangan
boltachalar, tosh va sopollami silliqlaydigan asboblar, chig'anoqlardan,
parranda suyaklari va feruza toshdan yasalgan taqinchoqlar topilgan.
Shuningdek, qora—qizg'ish va oq rangdagi bo'voqlar bilan bo'valgan
turli naqshlar bilan bezatilgan sopol buyumlarning parchalari topilgan.
Tolstov manzilgohidagi tosh qurollarning Darvozaqir I. II va Katta
Tuzkon makonlaridagi qurollar bilan o'xshash tomonlari aniqlangan.