ВәҺҺабијЈӘтин сијаси тарихи тарихи
Yüklə 4,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
186 ərəb respublikasına olan meylləri sona çatdı. Ərəblərlə İsrail arasında baş verən ikinci müharibə Feysəl üçün xarici siyasət səhnəsində böyük bir mövqe hesab olunurdu. Çünki onun ən böyük düşməni olan Nasir siyasi və iqtisadi cəhətdən məğlubiyyətə uğramışdı. Bu da Nasirin Məlik Səudun himayəsindən (o zaman Qahirədə yaşayırdı) məhrum edilməsinə səbəb oldu, nəticədə onu ölkədən ixrac etdi və öz qüvvələrini də Yəməndən geri çağırdı. Feysəl də Misirə və xəsarət görmüş sair Ərəb ölkələrinə ildə 135 milyon dollar məbləğində pul verməyi qəbul etməklə Nasirə cavab verdi. Beləliklə, ərəblər arasında qərar qəbul etmə məsələsi Qahirədən Riyaza köçrüldü. “Siyasət və hökumət dər Ərəbistani Səudi” kitabının müəllifi Ərəbistanın bu dövrdəki tarixi barəsində belə yazır: “... Ərəbistanın xarici siyasəti hər bir halda şərqdən uzaqlaşmış və qərb ölkələrinə yaxınlaşmışdı. Bu siyasət Feysəlin dövründə son dərəcə sürətlə güclənməyə başladı. Feysəl öz siyasətlərini izah etmək və özünə bəraət qazandırmaq üçün qərbin və Amerikanın başçılığı ilə olan zorakı rejimləri ilə eyni vaxtda iddia edirdi ki, kommunizm və sionizm bir sikkənin iki üzüdür və beynəlxalq səviyyədə olan məkrli planları da məhz bu ikisi təşkil edir. Bəlkə də o, kommunizmi sionizmə oxşatmaqla onunla olan gərgin münasibətləri izah etmək istəyirdi.” 1 Eləcə də o, özünün qərb imperalizminə qarşı olan meyllərinə də bəraət qazandırırdı. Altı günlük müharibə sona çatdıqdan sonra Feysəl “qərbin, xüsusilə Amerikanın neft şirkətləri ilə olan həmkarlıq dairəsini daha da kiçiltdi. 1967-ci ildə Küveytlə Səudiyyə Ərəbistanı belə razılığa gəldilər ki, neytral zonadakı neft ixracını Amerika və Yapon şirkətlərinə versinlər. 1968-ci ildə neft istehsal və ixrac edən Ərəb dövlətləri təşkilatı (OPEK) Səudiyyə Ərəbistanı, Küveyt və Liviyanın iştirakı ilə bağlandı və Ərəbistanın neft naziri onun idarəsini öz öhdəsinə aldı.” 2 Qəzzafinin Liviyada İdris şaha qələbə çalması Feysəlin fikirlərini tamamilə dəyişdirdi (İdris şah Feysəllə birlikdə opekin təsisçilərindən idi.) O, “daxili siyasətdə hər növ yeni islahatlarla müxalifətə qalxdı və siyasət səhnəsində də özünü get-gedə qərbə bağladı. Bununla eyni zamanda yenidən bir islam cəbhəsi qurmaq fikrinə düşdü.” 3 Feysəlin islam cəbhəsi yaratmaqla əlaqədar səyləri Qəzzafinin Ribatda İslam ölkələri konfransında onunla kəskin rəftar etdiyinə görə 1968-ci ildə boşa çıxdı. Bu konfrans mühafizəkar ərəblərlə ifratçı ərəblər arasında 1 “Siyasət və hökumət dər Ərəbistani Səudi”, Seyyid Davud Ağayi, səh.131 2 “Böyük İslam Enskilopediyası”, 2-ci cild, səh.37 3 Fuiyə Klevd “Nizami-Ali-Səud”, səh.57 187 parçalanma yaratdı ki, onların mübarizə təbliğatlarının əsas mehvəri Fələstin məsələsi idi. Son hadisələrdə Feysəl və onun mühafizəkar, mürtəce cinahı yalnız öz xeyirlərinə hərəkət etdilər. Belə ki, Feysəl qanlı sentyabr hadisəsində heç bir reaksiya göstərmədi 1 və on iki ildən sonra israillilər fələstinliləri Livandan çıxarmaq və onlara qarşı daha artıq vəhşiliklər törətmək istədikləri vaxtda Feysəl hətta cinayətkarcasına olan bu əməliyyatları televiziyada göstərməkdən belə boyun qaçırtdı. Feysəl daxili siyasətlər zəminində ağ ordunun (Səudiyyə polisinin) köməyi ilə öz daxili problemlərini müəyyən qədər həll edə bildi. Bundan əlavə, o, bir tərəfdən millətçilik təhlükəsinin aradan getməsi, digər tərəfdən də neftdən gələn külli miqdarda gəlir nəticəsində Ərəbistan cəmiyyətində müəyyən dəyişikliklər edə bildi. İbn Səudun İslamın zahiri göstərişlərinə əməl etməkdə çox ciddi olması Feysəlin dövründə də davam etdi. “Bü cür rəftar və əməl son əlli ildə, yəni Əbdül-Əzizin 1925-ci ildə hakimiyyətə çatmasından Feysələ sui-qəsd edildiyi vaxta qədər nə bir çətinlik yaratdı, nə də Ali-Səudun qüdrətinin möhkəmlənib davam etməsindən başqa bir şeylə nəticələndi. Xüsusilə, beşinci onilliyin ortalarından altmışıncı illərin əvvəllərinə qədər bu rəftarlar səudilərə kömək etdi ki, özlərinin sevimli və qüdrətli rəqiblərinin qarşısında (daim onları mübarizəyə çağırırdı) zəifliklərinə və sevimli olmamalarına baxmayaraq, davam edə bilsin.” 2 Cənab Məscid Camei vəhhabilərlə əlaqədar məqalələrinin bir qismində Ali-Səud qüdrətinin möhkəmlənib davam etmə dəlillərini belə yazır: “...İbn Səudun əlli il müddətində qazandığı müvəffəqiyyətlərdə əsas məqsədi bu idi ki, ictimai, iqtisadi, əxlaqi və mədəni şəraitlərin məcmusu geniş xalq kütlələri ilə əlaqədar olduğundan onlarda çox da dəyişiklik etməsin. Düzdür, qırxıncı illərin axırlarında Səudiyyə cəmiyyətinə külli miqdarda sərvət sel kimi axıb gəlirdi. Amma əsas məsələ bu idi ki, bu sərvət əməli olaraq məhdud adamlar arasında bölüşdürülüb sərf edilirdi. Camaat, xüsusilə böyük şəhərlərdə yaşamayanlar bu dəyişikliklərdən tamamilə təcrid olunmuşdular, yaxud da ona şahid olduqları halda qəbilə adət-ənənələrinin möhkəmləndirilməsi, ölkənin genişliyi, əhalinin az və pərakəndə vəziyyətdə olması, cəmiyyət mərkəzləri arasında fəal və geniş 1 1349-cu ildə dörd səudiyyə təyyarəsi “Fəth”in (Fələstinin azadlığı üçün xalq cəbhəsi) şaxələrindən biri tərəfindən oğurlanıb qaçırıldı. Onun üçü İordaniyanın Davson təyyarə limanında patrladıldı. Bu hadisədən bir neçə gün sonra Məlik Hüseyn İordaniyada Fələstin qüvvələrini şiddətlə məhv etdi. Onları kütləvi şəkildə qırdı və qanlı sentyabr hadisələrini törətdi (Nizami-Ali-Səud, səh.158). 2 Məscid Camei Məhəmməd, “Vəhhabiyyət dər cəzirətul-Ərəb”, səh.4 Yüklə 4,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|